احيای تاريخ پرفرازو نشيب نفت در مركزاسناد صنعت نفت

پیشینه توجه به اسناد و مدارک آرشیوی در صنعت نفت به دستورالعمل «ارزشیابی اسناد و مدارك» صنعت نفت در سال 1375 مبنی بر «جلوگیری از تراكم تدریجی اسناد و مدارك، پرونده‌ها، اوراق زائد و راكد» بازمی‌گردد. با این وجود همواره لزوم ایجاد تشكیلاتی مستقل در وزارت نفت جهت پاسداری از هویت تاریخی و جایگاه بلند مجموعة صنعت نفت، احساس می‌شد. در همین راستا، طرح موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت طی بخشنامه مهندس زنگنه وزیر نفت ، در تیر ماه 1393 آغاز به کار کرد.
به گزارش پايگاه اطلاع رسانی‌ پتروميوزيم ، امروز پس از گذشت شش سال، مرکز اسناد صنعت نفت به عنوان بخش مهم این طرح، با بهره‌گیری از تجارب مدیران، كارشناسان و صاحبنظران حوزه اسناد كشور، در حال گردآوری، ساماندهی، پردازش و اطلاع ­رسانی در سطح وزارت نفت و شركت‌های اصلی و فرعی است.

گامی بلند برای حفظ تاریخ صنعت نفت

یکی از مهم‌ترین و در عین حال دشوارترین فعالیت‌ها در این مرکز، شناسائی سندها از طریق برقراری ارتباط از دور و نزدیک با شرکت‌های زیر مجموعه صنعت نفت است. از بدو تأسیس مرکز اسناد صنعت نفت، مکاتبات و ارتباطات گسترده‌ای با مراکز نفتی و اسنادی کشور برقرار شده و در نتیجه آن، مأموریت‌ها و بازدیدهای فراوانی صورت گرفته که منجر به شناسائی حجم وسیعی از سندهای متنی و غیر متنی موجود در صنعت نفت شده است. بررسی این حجم وسیع، نهایتاً مرکز را به سندهای ارزشمندی با قدمت بیش از صد سال رسانده است. در ادامه، نتایجی که از این مکاتبات و بازدیدها به دست آمده است، ارائه می‌شود.

گردآوری و فراهم آوری اسناد

طی شش سال گذشته، مرکز اسناد صنعت نفت، اقدام به شناسائی و انتقال حجم عظیمی از اسناد ارزشمند صنعت نفت به این مرکزكرده که بالغ بر حدود بیست میلیون برگ مکاتبات نفتی است. اسنادی شامل برخی مکاتبات دفتر وزارتی، هیئت مدیره، گزارش‌ها و قراردادها، اسنادی از شرکت نفت بختیاری و چاه شماره یک مسجدسلیمان و میلیون‌ها برگ سند از پرونده‌های پرسنلی که تاریخ اجتماعی صنعت نفت را لابلای برگه‌های خود مستور دارد، اسنادی که قدمت برخی از آنها به پیش از اکتشاف نفت در ایران می‌رسد. ارزشمندترین و قدیمی‌ترین این اسناد، از شرکت‌ها و مدیریت‌هایی همچون پالایشگاه نفت آبادان، شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مسجدسلیمان، شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، مدیریت اکتشاف و تولید و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، در اختیار این مرکز قرار گرفته است.

قدیمی‌تر از اکتشاف نفت

عمر قدیمی‌ترین سندهای منتقل شده، بالغ بر 115 سال و مربوط به تیم اکتشاف و حفاری دارسی در ایران است. هم اکنون با تعدادی از شرکت‌های زير مجموعه وزارت نفت نيز، مذاکراتی برای بازدید از بایگانی‌های راکد انجام شده تا پیش از رسیدن آسیب بیشتر به اسناد باقیمانده، شناسائی، ارزش‌یابی و به مرکز اسناد صنعت نفت، منتقل شوند.

نمونه سند مرمت شده موجود در مركز اسناد صنعت نفت

گنجینه اسناد مکتوب

عمده این مکاتبات، از مناطق نفت‌خیز جنوب صورت گرفته که بالغ بر 110 هزار پرونده پرسنلی کارمندان و کارگران و 9 هزار پرونده مکاتبات پالایشگاه است  و حاوی اسناد حائز اهميتی از تاریخ یکصدساله صنعت نفت ایران و پالایشگاه آبادان را شامل می‌ شود . پس از آن، سندهای شرکت نفت فلات قاره با حدود 7 هزار پرونده، دفتر وزارتی با 3600 پرونده و پرونده‌های موضوعی مناطق نفت­خیز جنوب با 2700 پرونده، بیشترین اسناد این مرکز را تشكيل می‌ دهد .

در این مركز همچنین از ابتدای راه‌اندازی آن تاكنون، بیش از هفتصد هزار برگ از این اسناد، ضدعفونی و تنظیف و در صورت لزوم مرمت شده، حدود پنج میلیون برگ از آنها، فهرست‌نویسی شده، و قریب به سیصد هزار برگ از اسناد تاریخ صنعت نفت، اسکن شده و به صورت فایل دیجیتال در دسترس پژوهشگران است.

آرشیو فیلم و عکس

مرکز اسنادصنعت نفت ، علاوه بر اسناد مکتوب، گنجینه‌ای غنی از عکس‌ها و فیلم‌های صنعت نفت را نیز در اختیار دارد. غنی‌ترین و منحصر به فردترین مرکز نگهداری عکس‌های صنعت نفت با قدمت اکتشاف نفت تا تحولات پیش از انقلاب، نقش نفت در جنگ تحمیلی و دستاوردهای پس از انقلاب و همچنین گردآوری بیش از هفتاد هزار فایل دیجیتال شامل فیلم، عكس، مولتی‌مدیا و صوتی و حدود 170 هزار قلم نوار كاست، نوار فیلم ویدئویی، نوار فیلم حلقه‌ای، نگاتیو، اسلاید، عكس و كنتاكت از جمله اقدام‌هایی است كه در بخش دیداری و شنیداری این مركز صورت گرفته است.

عكس موجود در مركز اسناد صنعت نفت با نشان شركت "بی‌پی" تحت عنوان "بی‌پی آموکو" كه به وزارت نفت ایران هدیه شده است

کتابخانه تخصصی

در این مركز همچنین یك كتابخانه تخصصی تاریخ نفت وجود دارد كه گردآوری و ساماندهی قریب به دو هزار عنوان کتاب با محوریت تاریخ و ادبیات نفت ایران و بیش از 74 نشریه نفتی از ابتدای کشف نفت در آن صورت گرفته است. در بخش دیگر این كتابخانه آرشیو الکترونیک بخشی از کتاب‌ها، مقالات و نشریات، آرشیو کتاب‌های تاریخی نایابی در حوزه اکتشاف و ملی شدن صنعت نفت نیز وجود دارد كه بسیار حائز اهمیت است.

تاریخ شفاهی

دانسته‌ها، خاطرات و روایت‌های وزرا، مدیران، کارشناسان و کارکنان صنعت نفت حاوی بخش زیادی از اطلاعات تاریخی این حوزه بوده و «واحد پژوهش و تاریخ شفاهی» مرکز اسناد صنعت نفت، با حضور کارشناسان خبره و مجرب تلاش دارد ثبت و ضبط این بخش از تاریخ صنعت نفت را به انجام رساند. انتشار 3 جلد کتاب تاریخ شفاهی وزیران نفت اعم از مهندس معین‌فر، مهندس سادات و مهندس غرضی و دو جلد کتاب از مدیران ارشد نفت: «همسفران ققنوس» خاطرات مدیران دوره جنگ و خاطرات مهندس شعری مقدم و همچنین تهیه و ضبط بیش از 253 ساعت مصاحبه تصویری و 330 ساعت مصاحبه صوتی و انتشار چکیده این مصاحبه‌‎ها در پرتال رسمی مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد، با این هدف انجام گرفته است.