اسنادی از اعتصابات کارکنان صنعت نفت در جريان انقلاب اسلامي

 بامداد پنجمین روز خرداد 1287 خورشیدی، وقتی نخستین چاه نفت در میدان نفتون مسجدسلیمان فوران کرد، برگی جدید از تاریخ معاصر ایران ورق خورد. در صد و دهمین سال اکتشاف نفت، برآنیم تا صد و ده سند برگزیده دیده نشده یا کمتر دیده شده در تاریخ نفت را منتشر کنیم. 

تا پیش از واقعه میدان ژاله در هفدهم شهریور ماه 1357، اگرچه ارکان حکومت محمدرضا پهلوی به شدت متزلزل شده بود، اما شاه همچنان به حکومت خود ادامه می‌داد و نفت، هنوز مهم‌ترین محصول صادراتی ایران محسوب می‌شد. بحران داخلی ایران، قیمت نفت را افزایش داده بود، اما در صنعت بین‌المللی نفت نیز شواهدی که دلالت بر نگرانی عمیق داشته باشد، دیده نمی‌شد.

اما میدان ژاله یک نقطه عطف بود. یک روز پس از جمعه سیاه، صدها نفر از کارگران پالایشگاه تهران اعتصاب کردند. آنها نه تنها خواستار افزایش حقوق و بهبود شرایط کارکنان که خواهان پایان دادن به حکومت نظامی، نیز بودند. دو روز بعد، کارگران و کارکنان پالایشگاه‌های تبریز، آبادان، اصفهان و شیراز نیز به اعتصاب پیوستند. اعتصاب‌ها به این شهرها محدود نشد و ادامه پیدا کرد، به طور مثال در کرمانشاه نیز کارکنان شرکت ملی نفت ایران به همراه کارکنان سایر ادارات، دست به اعتصاب زدند.

اما مهم‌ترین حرکت کارگران و کارکنان صنعت نفت در اهواز و آبادان در آبان و آذر ماه 1357 رخ داد. از آنجا که قرارداد ارائه خدمات شرکت خدمات نفتی (OSCO) که با کنسرسیوم و شرکت ملی نفت ایران در مرداد همان سال منعقد شده بود، به زمان انقضای خود رسیده بود، بحث‌های فراوانی درباره انعقاد قرارداد جدید مطرح بود.

کارکنان ایرانی خواستار افزایش حقوق و بهبود شرایط کاری خود بودند. روند مذاکرات مقامات شرکت ملی نفت ایران، چندان مطلوب نظر کارگران ایرانی نبود. در حالی که اعتصابات کارگری، کارخانجات متعدد را فرا گرفته بود، دولت در مذاکرات با کنسرسیوم، شرایط مطلوب کارگران نفتی را به جدیت درخواست نکرد. کارگران نفتی که از هیئت مذاکره کننده شرکت ناامید شده بودند، تحت تاثیر جو سیاسی کشور تصمیم به عکس العملی جدی گرفتند.

برای نخستین بار کارگران میدان‌های نفتی اهواز، که بزرگترین میدان نفتی کشور را زیر پوشش خود قرار می‌داد، تصمیم به اعتصاب گرفتند. در مرحله اول، کارگران روزمزد آغاز کردند، و چند روز بعد، با اعتصاب کارکنان پالایشگاه آبادان، اعتصاب کارگری نفت شکل وسیعی به خود گرفت. در بیست و هفتم مهرماه تمام کارکنان میدان‌های نفتی اهواز به اعتصاب پیوسته بودند.

دولت با اعزام نیروهای نظامی خود به مراکز تجمع کارگران و کارکنان اعتصابی صنعت نفت، قصد درهم شکستن اراده عظیم آنها را داشت. زیرا به خوبی می‌دانست که ادامه اعتصاب نفت به معنای آغاز پایان حاکمیت شاه است.

حمایت آیت‌الله خمینی از این اعتصابات، موجب ادامه این روند شد. ایشان در پیامی به مهندس بازرگان، خواستار تشکیل هیئت پنج نفره‌ای برای بازرسی مناطق نفتی و تولید نفت در حد مصارف داخلی شدند. اعتصابات کارکنان صنعت نفت، تاثیری مهم بر روند شکل‌گیری وقایع چند ماه بعد گذاشت و شاه را با بحرانی جدی و بی‌بازگشت مواجه ساخت. این اعتصابات، پنج روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با فرمان حضرت امام، خاتمه یافتند.

آنچه در پی می‌آید چند برگ از اعتصابات کارگران شرکت نفت است. اسناد اول و دوم از آرشیو شهربانی کشور، استخراج شده و در کتاب «از اعتصابات کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب اسلامی» توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. اسناد سوم و چهارم از آرشیو ساواک و اسناد پنجم، ششم و هفتم نیزاز آرشیو موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره) برگزیده شده است.

* شایان توجه است که اسناد شماره یک و دو، شبیه سازی شده سند از متن چاپ شده در کتاب هستند.