تحصیل و کارآموزی در آبادان و مسجد سلیمان به روایت اسناد نفتی

بازخوانی سه برگ از اسنادی که اخیرا از مرکز اسناد آستان قدس رضوي (مشهد) تهیه شده،قابل تامل است.

فرشید خدادایان

در برخی یادداشت ها و مقالات دیده و خوانده شده است که كمپاني نفت انگليس و ایران از آموختن کار به کارگران ایرانی پرهیز داشته و همواره تلاش می کرده تا مشاغل اصلی در انحصار انگلیسی ها باقی بماند. این امر حتی اگر در سال های اولیه  فعالیت صنعت نفت در ایران صحت داشته باشد،اکنون اسناد و مدارکی در اختیار داریم که ثابت می کند اين موضوع قابل تعميم به کل دوران فعالیت"کمپانی"در ایران نبوده و بالعکس تامین نیروی انسانی کارآزموده و متخصص داخلی همواره از دغدغه های سیاست گذاران صنعت نفت در ایران بوده است.

در این زمینه،بازخوانی سه برگ از اسنادی که اخیرا از مرکز اسناد آستان قدس رضوي (مشهد) تهیه شده،قابل تامل است.خصوصا اینکه این اسناد مربوط به سال های 1327و1328خورشیدی و قبل از ملی شدن صنعت نفت هستند. سند شماره1/70437 آن مرکز(آرشیو آستان قدس رضوي )مربوط به آگهی استخدام شركت سهامي نفت انگليس و ایران در سال1327 است که با امضای "اداره کل استخدام"برای انتشار در مطبوعات ، اطلاع رسانی عمومی و احتمالا الصاق در معابر تهیه شده بود.
 

سند شماره1/70437

در این آگهی خطاب به دانش آموزان و فارغ التحصیلان دبیرستانها و هنرستانها،برنامه استخدام شرکت نفت برای تحصیل و کارآموزی در موسسات آبادان و مسجدسلیمان در تابستان1327،  طی جدولی توضیح داده شده است.
بر این اساس،داوطلبان با توجه به سوابق تحصیلی در هشت گروه تقسیم بندی و پس از برگزاری"مسابقه"(آزمون)سیصد و هشتاد و سه نفر از ایشان در آموزشگاه های كمپاني نفت مشغول به کارآموزی می شدند.

بر اساس جدول مندرج در آگهی مذکور، چهل نفر از داوطلبان دارای گواهینامه سال پنجم دبیرستان ها برای تحصیل در آموزشگاه فنی نفت آبادان-دوره عالی،هشتاد نفر از داوطلبان دارای کارنامه سال دوم دبیرستان ها برای تحصیل در دوره متوسطه شعبه فنی آموزشگاه مذکور،شصت نفر دیگر از داوطلبان دارای کارنامه سال دوم دبیرستان ها برای دوره متوسطه بازرگانی آموزشگاه فنی نفت آبادان و ده نفر نیز برای قسمت های بهداشت شرکت نفت در آبادان پذیرفته می شدند.

از میان داوطلبان فارغ التحصیل هنرستان ها شعبه های فلز کاری و رنگرزی نیز تعداد هشتاد نفر برای دوره های دو ساله کارآموزی در آبادان و از فارغ التحصیلان رشته فلز کاری،سیزده نفر برای دوره های مخصوص حفاری چاه های نفت در مسجد سلیمان مورد تقاضا بودند.همچنین هشتاد نفر از داوطلبان دارای گواهی نامه سال پنجم و ششم دبیرستان ها نیز برای کارآموزی محاسبات و بازرگانی در آبادان انتخاب می شدند.آخرین گروه داوطلبان،دختران دارای کارنامه سال سوم متوسطه بودند که از میان آنان بیست نفر برای دوره های پرستاری در بیمارستان شرکت نفت در آبادان مورد نیاز اعلام شده بود.

خوزستان،مهد صنعت نفت بود و اشتغال در نفت آرزوی همیشگی فرزندان کارگران نفتی و دیگر شهروندان خوزستانی.به همین دلیل نیز کمپانی نفت انگلیس و ایران نیمی از سهمیه دوره متوسطه شعبه فنی آموزشگاه آبادان و بیست نفر از سهمیه شصت نفری دوره متوسطه آموزش بازرگانی در همان آموزشگاه را به داوطلبان خوزستانی اختصاص داده بود.داوطلبان تهرانی می بایست به اداره کل استخدام شرکت نفت در خیابان نادری مراجعه می کردند و داوطلبان شهرستانی نیز باید به نزدیکترین کارگزینی و یا اداره پخش شرکت نفت مراجعه می کردند.(سند شماره1/70437)

جذب کارآموز برای آموزشگاه های آبادان و مسجدسلیمان در سال1328 نیز تکرار شده است.در سند شماره2/170437 آگهی استخدام شرکت سهامی نفت انگلیس و ایران برای تحصیل و کارآموزی در موسسات آبادان و مسجدسلیمان در تابستان1328 تکرار شده است .

سند شماره2/170437

رئیس کل استخدام کمپانی در یک آگهی سه بندی،دارندگان گواهینامه های سال پنجم و شش دبیرستان ها و همچنین فارغ التحصیلان هنرستان ها(شعبه فلزکاری)را برای جذب در دوره های عالی و متوسطه فنی،دوره آموزش حفاری چاه های نفت در مسجد سلیمان و دوره کارآموزی محاسبات و بازرگانی در آبادان فراخوان كرده است.

در آگهی سال1328 از جذب کارآموز دختر برای دوره های پرستاری خبری نیست و به تعداد مورد نیاز برای جذب کارآموز نیز اشاره ای نشده است.( سند شماره2/170437)

سند سوم از مجموعه اسناد مورد اشاره بدون تاریخ بوده و برنامه کارآموزان رشته های فنی و حفاری چاه های نفت و محاسبات بازرگانی را توضیح می دهد.در این آگهی حداکثر سن داوطلبان بیست و پنج سال اعلام و اشاره شده داوطلبانی که خدمت نظام وظیفه را انجام و به زبان انگلیسی آشنایی داشته باشند،برتری خواهند داشت.همچنین پایه حقوق کارآموزان برای حفاری چاه های نفت،شش هزار ریال و برای سایر رشته ها،پنج هزار ریال اعلام شده است.(سند شماره3/170437)

سند شماره3/170437

حقوق هایی که البته مالیات بردرآمد و عوارض برق و کرایه منزل طبق نرخ های موجود در شرکت از آن کسر می شد،اما آنقدر جذابیت داشت که کارآموزانی از سراسر ایران را به خود جذب كند و این گونه بود که به مرور اهالی آبادان و مسجدسلیمان دیگر تنها بختیاری ها در مسجد سلیمان و اقوام محلی در آبادان نبودند!تلفیقی از اقوام مختلف ایرانی در این دو شهر نفتی گرد آمده و در کنار کارکنان خارجی،چرخش چرخ صنعت نفت را تداوم بخشیدند.ایرانیانی که سوابق شان بر دیوارهای"موزه کارآموزان آبادان"و بایگانی های راکد مسجد سلیمان به یادگار مانده و سندی بر همزیستی مسالمت آمیز انسان ها در طول تاریخ بلند صنعت نفت هستند.