دفاتر تاريخي ارزشمند از توليد نفت و خدمات در شهر اولين ها

دفاتر مرتبط با موضوع توليد نفت و همچنين دفاتري از خدمات ارائه شده در نخستين شهر نفتي ايران

توحيد شريفي
كارشناس پژوهش و تاريخ شفاهي مديريت موزه ها و مركز اسناد وزارت نفت
 

همزمان با پيگيري امور اجرايي در طرح موزه اكتشاف،حفاري و توليد صنعت نفت در سايت ميراث صنعتي پالايشگاه و گوگردسازي بي بي يان در مسجد سليمان،پژوهش و مطالعات تاريخي در خصوص مستندات و منابع تاريخي مرتبط با موضوع موزه مذكور نيز در مركز اسناد و گنجينه هاي مديريت موزه ها و مركز اسناد در مركز ري در حال انجام است.دفاتر مرتبط با موضوع توليد نفت و همچنين دفاتري از خدمات ارائه شده در نخستين شهر نفتي ايران شناسايي و بررسي و علاوه بر استفاده در بخش توليد محتواي موزه اكتشاف ، حفاري و توليد صنعت نفت درمسجدسليمان آماده ارائه به پژوهشگران و علاقه مندان مراجعه كننده به مركز اسناد ري نيز است . ترجمه و معرفي اين دفاتر محتواي اين مقاله توصيفي را تشكيل مي دهد.

دفترکل شماره يك ، بخش تولید مسجدسلیمان

دفترکل شماره 1 مسجدسلیمان حاوی گزارش ماهانه تولید چاه های مختلف مسجدسلیمان بین سال های 1911 تا 1937 (1290- 1316) است که به صورت ماهانه نوشته شده و جمع کل تولید ماهانه تمام چاه ها و جمع کل سالانه نیز در آن لحاظ شده است. اين دفتر در قطع بین بیاضی و سلطانی (35×33سانتي متر) به رنگ قرمز مات که رنگ آن در طول زمان کدر شده و به رنگ نارنجی نزدیک شده است.

 عنوان دفتر (PRODUCTION DIVISION MASJID-I-SULAIMAN LEDGER NO.1) به رنگ سفید بر روی برچسب آبی رنگ چاپ شده و بر روی جلد رویی دفتر چسبانده شده است. کل دفتر به صورت دستی نوشته شده و حاوی یادداشت هایی در بعضی صفحات است. فهرست دفتر در دو صفحه به صورت جداگانه تنظيم گرديده.فهرست اول دارای عنوان و در کاغذ جداگانه تهیه و با چسب کاغذی چسبانده شده است، و فهرست دوم فاقد عنوان و به صورت دست نویس است. دفتر دارای 100 برگ است که 93 برگ آن حاوی اطلاعات بوده و برخی برگه ها برای نشان دادن تداوم اطلاعات از قسمت انتهایی برش خورده اند. صفحات دفتر خط کشی شده و عطف آن دوخته شده است. دو برگ اول دفتر به فهرست اختصاص دارد و دو برگ آخر سفید است. گوشه بالا سمت چپ حاشیه و قسمتی از بخش بالا وسط در اثر ریختن جوهر آبی، رنگی شده است. صفحات 1 تا 3 فاقد عناوین چاه ها بوده و تنها مجموع تولید ماهانه و سالانه 1911 تا 1916در آن ثبت شده است. از سال 1917 تولیدی به تفکیک چاه ها (حدود 300 چاه) به صورت ماهانه و سالانه در آن ثبت شده است.

بر اساس فهرست؛ بيست و نه صفحه اول دفتر به آمار تولید ماهانه چاه ها بين سال هاي 1911- 1936 اختصاص دارد و در ادامه دفتر تولید سالانه چاه ها حدفاصل سالهاي مذكور،تحلیل تولید بر اساس مناطق در بازه زماني مذكور،بازگشت ماهانه محصول اضافی به مخازن طي سال هاي  1929- 1936ميلادي،بازگشت سالانه محصول اضافی به مخازن،خلاصه بازگشت به مخازن بر اساس محصول،تحلیل بازگشت به مخازن بر اساس چاه،تحلیل بازگشت به مخازن بر اساس مناطق و خلاصه بازگشت به مخازن بر اساس مناطق طي همان بازه زماني( 1929- 1937) را شامل مي شود.اطلاعاتي بسيار ارزشمند و منحصربفرد از جنبه هاي مختلف فني و عملياتي توليد نفت و وضعيت مخزن مسجدسليمان در مقطع زماني از يكصد و نوزده تا هشتاد و سه سال پيش در نخستين شهر نفتي خاورميانه

دفتر توليد شماره يك مسجد سليمان

دفتر تفریغ تولید نفت در مسجد سليمان 1965(1344)

دومين دفتر بررسي شده در اين بخش،دفتر مشروح تولیدی بخش های مختلف به تفکیک روز و ماه،به همراه کد بخش و کد ارجاع اختصاصی آنها و تقسیم شده به دوره های یک هفت ­ای است که به صورت ماهانه جمع بندی شده اند.اين دفتر علی رغم عنوان که به سال 65ميلادي اشاره می­ کند، تمام سال 1966(1345) و دو ماه از سال 1967(دی و بهمن 1345) را نیز شامل می شود و در قطع بیاضی (33×33) به رنگ قرمز صحافي شده است.

عنوان دفتر (LEAVE ADVANCE. 1965.) بر روی کاغذ سفید ظاهرا با دست به صورت دو خطه توخالی نوشته شده و با چسب کاغذی عریض(3سانتی)بر روی عنوان اصلی دفتر که با خط زرکوب درج شده بود چسبانده شده است.عنوان اصلی دفتر قابل خواندن نیست.حجم دفتر يكصد برگ است که 57 برگ آن حاوی اطلاعات و باقی سفید است.صفحات دفتر خط­کشی شده و عطف آن دوخته شده است. دو برگ اول و آخر دفتر و کناره های آن به صورت ابر و باد چاپی آراسته شده است. دفتر فاقد فهرست بوده و به غیر از اطلاعات عددی مربوط به تولید واحدها كه بسيار ارزشمند است،مطلب دیگری وجود ندارد.

دفتر شماره 2 مسجد سليمان

دفتر رسيدهاي نقدي( فاقد عنوان روی جلد)

دفتر رسیدهای نقدی کالا و خدمات از 2 نوامبر 1954(11آبان 1333)تا 31 ژانویه 1955(11بهمن 1333) سومين دفتر بررسي شده در اين بخش از بررسي دفاتر تاريخي مربوط به مسجدسليمان در گنجينه اسناد مركز ري هست.اين دفتر به تفکیک روز،ماه و نوع کالا و خدمات،حاوی شماره رسید و مقادیر مختص به هر یک از مراکز صادر کننده است و اطلاعات ارزشمندي از ارائه خدمات فروشگاهي و كالا در بازه زماني مذكور در مسجدسليمان را نشان مي دهد.

از نظر مشخصات ظاهري،اين دفتر نيز در قطع بیاضی (33×33)صحافي شده و دارای طرح ابر و باد چاپی بر روی هر دو سمت جلد،با عطف پارچه ای و فاقد نوشته بر روی هر دو سمت است،تنها یک حرف R بر روی جلد سمت چپ و نشانه­ای کوچک در قسمت پایین­تر از آن وجود دارد که به نظر نمی رسد معنی خاصی داشته باشد. صفحات اول و آخر دارای نوشته­ای مشابه به زبان فارسی هستند که متن آنها به این شرح است:

«در تاریخ بیست و هفتم اسفند ماه سنه 32خورشیدی این جلد دفتر روزنامه شرکت ملی نفت ایران (اهواز)نقصی دارد دارای یکصد صفحه دوبل که در هر یک .... سود نمره گذاری و عددی کلیه صفحات نیز ماشین ثبت کل امور شد.پلمب و گواهی میشود.بررسی شرکت ها و سر دفاتر   افشاری»

هر دو نوشته در سه خط و دارای امضای آقای افشاری و مهر نماینده ثبت کل شرکت نفت دارای آرم شیر و خورشید و تاریخ 1318 به رنگ آبی است.متن آخر دفتر در قسمت بالا شماره ثبت 119 و تاریخ 27/12/33و دو عدد تمبر ده ریال ثبت اسناد را نیز دارد که این تمبر ها هم با مهر اداره ثبت باطل شده اند.کل برگه های دفتر در قسمت وسط پانچ شده اند و به وسیله یک نخ در قسمت انتهایی مهر و موم شده اند. که بر روی آن علامت شیر رو خورشید و در پشت آن نوشته ثبت کل اهواز قابل مشاهده است.

دفتر دارای صد برگ است که تنها 12 برگ از آن نوشته شده و باقی خالی است. نوشته های داخل دفتر بعضی با قلم آبی و بعضی با مداد تیک خورده اند و در انتهای حساب سال 1954و 55، مهر «حساب رسی شرکت ملی نفت ایران – 8» درج شده است.

اين دفتر حاوي اطلاعات رسيد وجه و مبادلات كالايي فروشگاه هاي مسجدسليمان،ميدان،چشمه علي و ديگر فروشگاه هاي كارگري و كارمندي خدمات رفاهي مسجدسليمان و دريچه اي ارزشمند به حجم خدمات انجام شده در اين زمينه است.

دفاتر فوق،چند نمونه از تعداد بيشتري از دفاتر و اسنادي است كه در مركز اسناد ري جمع آوري،مرمت و نگهداري مي شود و ماخذي ارزشمند براي پژوهشگران تاريخ نفت و مناطق نفت خيز ايران است.

صفحات داخلي دفتر سوم مسجد سليمان

صفحه پلمپ دفتر شماره 3 مسجد سليمان