وقتی شرکت نفت زیرمجموعه وزارت دارایی بود

اوراقی از پرونده پرسنلی کارگری یکی از کارکنان پالایشگاه آبادان

ارسلان فعلی
کارشناس مرکز اسناد صنعت نفت

بررسی و خوانش اسناد و پرونده های تاریخی اعم از پرونده ها و مکاتبات؛فنی،اداری،مالی و پرسنلی،با توجه به جنبه های مختلف این اسناد و اوراق از دو منظر"شکلی"و"محتوایی" اقدامی است كه در مرکز اسناد صنعت نفت صورت می گيرد .

با چنین دستورالعمل و رویکردی که گاه با بررسی یک پرونده پرسنلی کارگری به ظاهر ساده و از روی یک گواهینامه تحصیلی و یا یک درخواست دست نویس شخصی که به نظر و حاشیه نویسی مسئولین مافوق و ارشد شرکت نفت رسیده است ،می توان بخش های کمتر دیده شده و افراد کمتر معرفی شده در تاریخ صنعت نفت را شناسایی و معرفی كرد.

به عنوان نمونه ای مرتبط با رویکرد عنوان شده،اوراقی از پرونده پرسنلی کارگری یکی از کارکنان پالایشگاه آبادان را مورد بازخوانی قرار می دهیم كه خواندن آن خالی از لطف نيست .

تلاش برای پیشرفت شغلی

"جلیل فامیلی"،کارگر شماره192113 در سال 1950 به استخدام پالایشگاه آبادان درآمد.وی متولد 1310شمسی در شهر همدان بود و بر اساس اوراق پرونده پرسنلی اش متوجه می شویم که به منظور ارتقاء به سمت کارمندی،تلاشش و نهایتا موفق به گرفتن مدرک لیسانس در رشته مهندسی مکانیک از آموزشگاه فنی نفت آبادان شده است.دانشنامه وی که اصل آن در پرونده پرسنلی اش موجود است،از طرف وزارت دارایی به تاریخ 1337 صادر شده و نشان می دهد که در آن زمان آموزشگاه فنی آبادان(و البته کل فعالیت های شرکت ملی نفت)زیر مجموعه وزارت دارایی بوده است.گواهی همچنین به تایید وزارت فرهنگ رسیده و پس از امضای رئیس اداره امتیازیات نفت و درآمد معادن،رئیس آموزشگاه فنی نفت و مدیر کل تعلیمات عالیه و روابط فرهنگی،نهایتا توسط وزیر دارایی نیز امضاء شده است.

دانشنامه لیسانس جلیل فامیلی

این گواهی در قطع تقریبیA3 به خط نستعلیق چاپی تنظیم شده است.در بالای گواهینامه سمت راست،نشان وزارت دارایی و در سمت چپ عکس نامبرده در فرمت سیاه و سفید و در قطع 7×5سانتی متر، مهر آموزشگاه فنی آبادان،قرار دارد.در پایین سند،سمت چپ تمبر مهر «باطل شد» وجود دارد و در پایین امضاهای ذکر شده قرار دارند.در پشت گواهی،شماره ثبت گواهی در دفتر اداره کل تعلیمات عالیه و روابط فرهنگی با امضاء کارمند مربوطه درج شده است.

شش سال قبل از آن،پاراف نخست وزیر سابق

در پرونده کارگری "جلیل فامیلی" درخواست دست نویسی وجود دارد که نشان می دهد او که در دوران ملی شدن نفت به استخدام شرکت نفت درآمده بود،همزمان با طی دوره کارآموزی موفق به اخذ دیپلم نیز می شود اما به دلایلی نتوانسته به سمت کارمندی راه پيدا كند.

او در این زمینه به سناتور"بیات"،نماینده فوق العاده وقت دولت در امور شرکت نفت،نامه‌ ای نوشته و درخواست ارتقاء به سمت کارمندي را داشته است.فارغ از متن احساسی و انشای زیبای نامه پاراف های انجام شده در حاشیه این درخواست از نظر تاریخی ارزشمند و قابل توجه هستند.

مخاطب نامه،"مرتضی قلی بیات" ،ملقب به "سهام السلطان" ،نخست وزیر،سیاست مدار و مدیر ارشد اجرایی ایرانی بود.او از دوران قاجار در عرصه  سیاسی ایران حضور داشت و با به سلطنت رسیدن رضا شاه،در رده مدیران و قانونگذاران ارشد کشور درآمد و در مقطعی نیز به نخست وزیری رسید!

درخواست جلیل فامیلی صفحه اول

درخواست جلیل فامیلی صفحه دوم

وی تا اوایل سال ۱۳۲۲ نماینده اراک و نایب رئیس مجلس بود.در این سال‌ ها،بارها به او پیشنهاد وزارت شد اما نپذیرفت، تا اینکه در هشتم اردیبهشت ۱۳۲۲ "علی سهیلی"  او را به عنوان وزیر دارایی به مجلس معرفی کرد.سال بعد،"بیات " در کابینه "محمد ساعد"  وزیر مشاور شد و با سقوط کابینه،نخست‌ وزیری را به عهده گرفت و نخستین کابینه اش را تشکیل داد.یک سال بعد به استانداری آذربایجان منصوب شد و در همین سال در کابینه "احمد قوام " برای دومین بار به عنوان وزير دارایی منصوب شد .

"بیات" در سال1331 به سناتوری رسید و مدتی بعد و بین سالهای ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۶ نیز رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بوده است.

سناتور "بیات " در پارافی که بالای درخواست آقای "فامیلی"  نگاشته،خطاب به دکتر "فلاح " خواستار پیگیری نامه شده است.

پاراف سناتور بیات خطاب به دکتر فلاح در هامش درخواست جلیل فامیلی

دکتر رضا فلاح

"رضا فلاح" ،متولد 1288 در کاشان بود.تحصیلات ابتدائی خود را در کاشان و دوران متوسطه را در دارالفنون تهران به اتمام رسانید و برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و در دانشگاه بیرمنگام موفق به اخذ دکتری رشته تکنولوژی نفت شد.

او پس از ورود به تشکیلات نفت در سمت های مختلفی انجام وظیفه كرد. در پی ملی شدن صنعت نفت،از سوی دکتر "مصدق "به عنوان رئیس پالایشگاه آبادان و عضو هیئت مدیره موقت شرکت ملی نفت و هیئت مذاکره کننده بر سر حل مسئله نفت با شرکت نفت انگلس و ایران انتخاب شد،ولی به دنبال استقبال از نماینده شرکت نفت انگلیس و ایران از فرودگاه آبادان و با توجه به عملکرد وی در طول مذاکرات با نمایندگان شرکت مذکور،مورد اعتراض آقای "حسین مکی" عضو هیئت مختلط خلع ید واقع و توسط دکتر "مصدق"  از خدمت برکنار شد.

"فلاح "همچنین در مدت اشتغال و جهت انجام امور مختلف اداری و مذاکرات مربوط به نفت به کشورهای آمریکا،اروپا و آسیا اعزام شد.دکتر "فلاح "مقالات متعددی در زمینه صنعت نفت به زبان انگلیسی نگاشته و جزء نظریه پردازان این صنعت محسوب می شود.

چنانچه در بررسی درخواست آقای "فامیلی " مشهود است،دکتر "فلاح " نیز این درخواست را به مهندس "رمضان نیا" ارجاع كرد.

پاراف دکتر فلاح خظاب به مهندس رمضان نیا هامش درخواست جلیل فامیلی

مهندس لطیف رمضان نیا

"لطیف رمضان نیا"،در سال 1300 در بندر انزلی به دنیا آمد.تحصیلات ابتدائی خود را در زادگاهش و دوره متوسطه را در دبیرستان ایرانشهر تهران به اتمام رسانید و سپس در رشته  مهندسی معدن از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.در سال 1331 به استخدام شرکت نفت انگلیس و ایران در آمد و تا اواسط سال 1337 در پالایشگاه آبادان مسئولیت های مختلفی را عهده دار شد.

" مهندس رمضان نیا"،اولین رئیس ایرانی شرکت سهامی تصفیه نفت ایران و پالایشگاه آبادان و یکی از مؤسسین انجمن نفت ایران و رئیس انجمن نفت مسجد سلیمان بود.

وی پس از تکمیل دوره مدیریت صنعتی در دانشگاه هاروارد آمریکا،ریاست اداره کل عملیانت فنی شرکت سهامی اکتشاف و تولید نفت ایران را بر عهده گرفت.

آخرین سمت وی،مدیریت مهندسی شرکت ملی نفت ایران در زمان تصدی دکتر "اقبال "بود. وی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به انگلستان رفت و چندی بعد و پیش از فوت،در لوس آنجلس آنجلس آمریکا اقامت گزید.

جلیل فامیلی مهندس مکانیک سال1337

به گواه دانشنامه "جلیل فامیلی " که شرح آن توضيح داده شد می دانیم که ممارست او پس از اخذ دیپلم در دوره شبانه(روش اغلب کارآموزان آموزشگاه های نفت)دست از تحصیل برنداشته و در سال1337 دانشنامه مهندسی خود در رشته مهندسی مکانیک نیز اخذ كرده است.

امروز این پرونده با اوراق و حاشیه نویسی هایش ما را با ساختار سازمانی نفت در ذیل وزارت دارایی،مدیران شرکت در زمان مذکور(سال1331خورشیدی)و نکات ارزشمند دیگر آشنا و رهنمود می کند.

مهندس "جلیل فامیلی" از پرسنل سختکوش پالایشگاه آبادان در کشب علم و دانش بود و پرونده اش،هفتاد سال بعد،راهنمای محققان و پژوهشگران تاریخ نفت است.