تحریف تاریخ نفت جهان!

خیز باکو برای جلب بیشتر توریست در زمینه گردشگری نفت

انتشار گزارش شبکه خبری "بی بی سی" از موزه نفت باکو و طرح ادعای جمهوري آذربایجان مبنی بر وجود اولین چاه نفت جهان در این کشور، از یک سلسله اقدامات زمان بندی شده براي بهره مندی هر چه بيشتر این کشور از فرصت ها و ظرفیت های جهانی در حوزه اقتصادی توریسم حكايت دارد.

گزارش پخش شده از شبکه خبری بی بی سی در مورد موزه نفت باکو در تاریخ یکشنبه، یازدهم تیرماه و طرح ادعای جمهوري آذربایجان مبنی بر وجود اولین چاه نفت جهان در این کشور، گر چه با رویکرد چند سال اخیر این کشور نوپا در زمینه تعریف و ثبت جایگاه تاریخی و میراث فرهنگی برای يك جمهوری تازه استقلال یافته، چندان غيرمنتظره به نظر نمي رسد، اما علاوه بر این انگیزه قابل درک، از یک سلسله اقدامات زمان بندی و برنامه ريزي شده حكايت دارد كه هدف آن بهره مندی هر چه بيشتر این کشور از فرصت ها و ظرفیت های جهانی در حوزه اقتصادی توریسم است.

لذا مسئله را از این منظر مي توان ارزيابي و تحلیل كرد؛ به خصوص اگر به بازدید رئیس جمهوري آذربایجان از این موزه، در حدود دو ماه پیش از انتشار گزارش با تامل بیشتری دقت کنیم.

بدیهی است که در موزه های صنعتی نیز همچون دیگر موزه ها و نمایشگاه ها و گالری ها و دیگر اماکن بازدیدی، نصب تابلو های مشخصات، معمولاً برای معرفی مختصر و مفید شی، مکان یا سوژه است و طبیعتاً این معرفی باید بر اساس مستندات و شواهد تاریخی و البته دقیق و قابل اعتماد باشد.

"موزه نفت باکو" در منطقه بی بی هیبت ناحیه شیخون در آبشوران باکو - که راقم این سطور در بازدید از آن، سال ها پیش از طرح این ادعا، ایجاد موزه نفت را در زادگاهش آرزو کرد - یکی از موزه های صنعت نفت جهان است که بازدید کنندگان به تازگي تابلو معرفی نخستین چاه نفت باکو را با عنوان "اولین چاه حفاری صنعتی جهان" (The World`s First Industrially Drilled Oil Well) مشاهده مي كنند.

بیست و ششم آوریل (ششم اردیبهشت ماه) امسال که الهام علی اف، رئيس جمهوري آذربايجان از اين موزه بازدید كرد و در کنارش عکس خبری گرفت، این تغییر عنوان دیگر ابعاد خبری یافت و به تاييد بالاترین مقام رسمی کشور رسيده بود!

چنانچه می دانیم و مستندات و گزارش هاي حفاری چاه نفت پنسیلوانیا در ایالات متحده نشان مي دهد، حفر نخستین چاه نفت به روش صنعتی و با عمق 230 متري، توسط "ادوين لورنتين دريك" در ايالت پنسيلوانياي آمريكا در روز 27 اوت 1859 میلادی صورت پذیرفت و بهره برداری صنعتی از نفت پس از آن آغاز شد.

اما جمهوری آذربایجان با تکیه بر تاریخ بهره برداری این چاه که البته با فناوری بومی و به روش دست کند انجام شده، ادعا مي كند که سیزده سال قبل از اکتشاف صنعتی نفت در پنسیلوانیا، این اتفاق در باکو رخ داده است!

منطقه باکو یا بادکوبه ایران بزرگ که در طول تاریخ و با تقسیم بندی های جدید سیاسی از سرزمین بزرگ ایران جدا شد، همچون مناطق جنوبی سرزمین ایران واجد رخ نمون ها و مظاهر طبیعی تصاعد گاز و چشمه های خودجوش و طبیعی قیر و نفت طبیعی بود، که در طول تاریخ – و چنانچه پیشتر در کتاب کاربردهای نفت و گاز در ایران باستان آورده ام – همواره مورد استفاده ساکنان بومی قرار مي گرفته است.

اين پديده طبیعی، بعدها و در دورانی که نام آن را نیز می توان "در غیاب دانش ژئوفیزیک" نامید، راهنمای کاوشگران نفت در آغاز اکتشاف و بهره برداری صنعتی از نفت نیز بوده است.

پیش از آن، اما، فناوری های بومی و روش های محلی در دستیابی و استفاده از این سیال ارزشمند در مناطق مختلف ایران بزرگ، وجود داشته است. وجود آتشکده های دائمی در مناطق باکو که اتفاقا مسجد تاریخی بی بی هیبت آبشوران در جوار همین موزه نیز بر ویرانه های یکی از آن آتشکده ها ساخته شده، مبین همین امر است.

به نوشته احمد البلاروری مورخ و جغرافیدان عرب منطقه آبشوران در جمهوري آذربایجان امروزی در سده هاي دهم و یازدهم، اقتصادی وابسته به نفت داشته است. برخی از دیگر مورخان عرب در سده هاي دهم و یازدهم میلادی از سرزمین نفتی باکو و تولید نفت سیاه و سفید در آبشوران سخن گفته اند. مارکوپولو، جهانگرد ایتالیايی نيز در سده چهاردهم میلادی در سفرنامه خود از درآمد حاصل از حمل نفت از باکو به کشورهای شرقی یاد می کند.

یکی از روش های مرسوم در منطقه باکو، استفاده از فناوری های بومی و حتی روش دست کند بوده است. بنا به مستندات ارائه شده در بخش نمایشگاهی همان موزه، دستنوشته حکاکی شده در عمق 35 متری یکی از چاه‌های منطقه بالاخانی نشان می دهد كه چاه مذکور در سال 1594 توسط مقنی اي به نام اللهیار محمدحور حفر شده است.

به گفته امین احمد رازی مورخ ایرانی در اوایل قرن شانزدهم میلادی در باکو حدود 500 حلقه چاه وجود داشته است و نفت سیاه و سفید، بیشتر برای فروش به کشورهای شرق آسیا و اروپا در این منطقه از جهان تولید می شده است.

بر اساس اسناد تاریخی، نخستین چاه نفت در نزدیکی باکو  و در 30 کیلومتری این شهر در سال 1798 حفر شده است. توسعه صنعت نفت در این منطقه از 1847 آغاز شد و تمرکز اصلی در این صنعت، در دو منطقه بی بی هیبت و بالاخانی بوده است .

بعدها و با آمدن برادران نوبل به آذربایجان و به دنبال آن لغو قانون مالیات بر تولید نفت در باکو، صنعت نفت در اين منطقه توسعه چشمگیری پيدا كرد و این دو برادر سوئدی بتدریج چندین میدان نفتی را در این منطقه احداث و راه اندازی کردند. به اين ترتيب، بوی نفت به تدریج پای بسیاری از سرمایه داران اروپایی را به باکو باز كرد و در سال 1883 خانواده روچیلد به باکو وارد شدند.

مشخص است که توصیف فناوری بومی در حفاری چاه های نفت باکو با تعریف دقیق حفاری صنعتی نفت یعنی روش حفاری با روش مته حفاری و سیستم ضربه ای با بهره مندی از نیروی بخار، تا چه اندازه غیر دقیق و نادرست است. اما توجه به این نکته ضروری است که جمهوری آذربایجان با اعلام خبر رسمی در این زمینه از جانب یک شبکه خبری بین المللی، تلاش دارد از مزایای اقتصادی و حضور گردشگران توریست هاي صنعتی در اين کشور نیز بهره مند شود. هرچند این ادعا مصداق آن حکایت ملانصرالدین است که میخی در زمین زیر پایش کوبید و گفت: اینجا مرکز زمین است! پرسیدند: به چه دلیل؟ گفت: اگر قبول ندارید، بروید زمین را متر کنید!

فرشید خدادادیان