پنجم خرداد 1287 روزی سرنوشت ساز برای مردم ایران و خاورمیانه

پنجم خرداد ماه سالروز اولین فوران نفت در ایران و خاورمیانه است. 107 سال پیش در چنین روزی، فوران نفت از چاه شماره یک مسجد سلیمان آغاز شد.

"در ساعت 4 صبح پنجم خرداد 1287، سرانجام پس از یک سال تلاش بی وقفه و حفر چاه در نقاط مختلف ایران از جمله "چیا سرخ" کرمانشاه (8 نوامبر 1902) و چاه های شماره یک و دو شاردین و سرانجام حفاری چاه شماره یک مسجد سلیمان در منطقه نفتون که در 22 ژانویه 1908 آغاز و در 26 ماه مه 1908 برابر با پنجم خرداد 1287 هجری شمسی به فوران نفت در ساعت 4 صبح از عمق 1180 فوتی زمین انجامید، برای اولین بار در ایران و خاورمیانه، نفت کشف و استخراج شد."

اما فوران نفت چندان بدون مقدمه هم نبود: "از 10 روز قبل یعنی 25 اردیبهشت 1287 بوی گاز استشمام شد. بوی گاز بی نهایت زننده بود و یک لحظه فضا از بوی آن پر شد. هنوز آسمان تاریک بود و ستارگان می درخشیدند. نفت با صدایی مهیب و با شکوهی خاص با ارتفاع یک صد فوت فواره می زد. به سرعت گودالی عمیق و بزرگ کنده شد تا نفت چاه دیوانه در آن جا داده شود."

رینولدز استرالیایی که به عنوان سرمهندس برای ویلیام ناکس دارسی کار می کرد، موفقیت خود را مدیون چند خصیصه بود، از جمله تسلط به زمین شناسی، آشنایی با زبان فارسی که سبب شده بود ارتباط خوبی با محلی ها پیدا کند و بالاخره مهارت در سوارکاری، که در نبود امکانات حمل و نقل و سختی مسیر، به او کمک می کرد. 

"ژرژ برنالد رینولدز استرالیایی بود و تحصیللات خود را در رشته نفت از کالج مهندسی هندوستان به پایان رسانیده و در حقیقت زمین شاسی را نزد خود فراگرفته بود. او سوارکاری ماهر و به زبان فارسی آشنا بود و با زیردستان خود رفتاری شایسته داشت."

"کشف نفت منشاء خدمات ارزنده بسیاری بود. آغاز استفاده از حمل و نقل موتوری، اولین دستگاه مولد برق، طرح ریزی اولین خط لوله حمل و جمع آوری نفت، اقدام برای واگذاری آبادان جهت ساخت پالایشگاه، ایجاد جاده از دارخزینه به مسجد سلیمان و احداث اولین محل سکونت نفتی ها در مسجد سلیمان و .."

صنعت نفت ایران اکنون و در حالی که بیش از یک قرن از تولدش می گذرد، بر آن است تا نخستین موزه نفت را در شهر مسجد سلیمان به عنوان اولین منبع و مبداء صنعت عظیم نفت ایران پایه گذاری کند.

بدون شک حفظ و حراست از تاریخ و دستاوردهای یک ملت وظیفه ای است که هر یک از ما به سهم خویش بر عهده داریم و امید است "موزه و اسناد صنعت نفت ایران" گامی تاریخی و حرکتی اثرگذار در این مسیر باشد.

عباس آذرخش

مطالب داخل گیومه برگرفته از مجله "نامه صنعت نفت" به تاریخ شهریور 1351 است.