چرا موزه نفت ایران با سایر موزه های نفت جهان متفاوت خواهد بود؟

تشکیل موزه صنعت نفت، نخستین بار در دوره پیشین وزارت مهندس زنگنه در وزارت نفت مطرح شد. اما این طرح ناتمام ماند. به عبارتی صنعت نفت کشور در حالی که بیش از یک صد سال عمر دارد تا پیش از این جز چند ساختمان پراکنده در برخی شهرهای نفتخیز با عنوان موزه و البته بدون هر گونه فعالیت خاص، از تشکیلاتی به نام موزه بی بهره بود.

این روزها مجددا طرح ایجاد موزه و اسناد نفت در دستور کار قرار گرفته و با توجه به جدیتی که در انجام آن به چشم می خورد، اکنون خانواده صنعت نفت گشایش نخستین موزه نفت را در آینده نزدیک انتظار می کشند.

این در شرایطی است که نه تنها کشورهای دارای پیشینه در صنعت نفت، مانند آمریکا و روسیه که حتی کشورهایی که در دوره کوتاهی تولید قابل توجهی داشته و اکنون تنها مقادیر ناچیزی نفت تولید می کنند مانند فرانسه و حتی کشورهایی که تولیدشان کاملا متوقف شده مانند ترکیه، موزه ای را تحت عنوان نفت ایجاد کرده اند.

با این همه نکته ای که در این میان درخور توجه است، تفاوت ها و تمایزهایی است که یک موزه نفت در ایران می تواند با همتایان خود در سایر کشورها داشته باشد؛ بویژه کشورهایی که سابقه صنعت نفت در آنها به دیرپایی ایران نیست.

واقعیت این است که اکتشاف و تولید نفت در بسیاری از کشورها تنها با تحولات تکنولوژیک و فناورانه گره خورده است. از این جمله می توان نروژ یا اندونزی را مثال آورد که طبعا موزه های آنها نیز بر این وجه قضیه تمرکز بیشتری دارد.

در بسیاری از کشورها نیز اگر چه نفت با رویدادها، حوادث و خاطرات تاریخی و گاه سیاسی و اجتماعی عجین است، مثلا در آمریکا، اما ابعاد این درهم تنیدگی ها آن قدر نیست که گاه سایه نفت را بر بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی احساس کنیم و در هر کجا ردپایی از آن بیابیم.

این در حالی است که تاریخ نفت در ایران با تحولات سیاسی، اجتماعی و حتی رویدادهای مهم بین المللی به گونه ای شگفت آور عجین گشته است. یک نگاه کلی به سیر تاریخ نفت در ایران از بدو واگذاری امتیاز به بیگانگان در دوران قاجاریه تا نقشی که امروز نفت ایران در تحولات سیاسی و بین المللی جهان دارد، گواه این مدعا است.

بدون شک ملی شدن صنعت نفت، رویدادی مهم نه فقط در عرصه داخلی که در سطح منطقه ای و جهانی بود. چنانچه قبل از آن در شهریور 1320 زمانی که متفقین از ایران به عنوان پل پیروزی استفاده کردند، نفت کشور ما در این میان نقش و جایگاه ویژه ای داشت که به تغییر در روند تحولات بین المللی منجر شد.

دوران هشت ساله دفاع مقدس نیز وجهی دیگر از اهمیت نفت را نشان داد. مناطق نفتی ایران نه تنها در خط مقدم نبرد قرار داشتند، بلکه اهداف نفتی، مهم ترین هدف های نظامی بودند که دشمن در سرتاسر جنگ بارها و بارها آنها را مورد تهاجم قرار داد.

متاسفانه بسیاری از اسناد و اشیایی که باید روایتگر برهه های مهم و حساس تاریخ کشورمان در صنعت نفت بود، به دلیل کم توجهی و غلفت در دوره های مختلف به خوبی حفظ و حراست نشده و بعضا نشانی از آنها در دست نیست.

با این همه تردیدی نیست که اقدام هر چه سریع تر به گردآوری این اسناد و مدارک یکی از اولویت های امروز صنعت نفت است. باشد تا شکل گیری موزه ای که بتواند صنعت تاریخ ساز و اثرگذار نفت ایران را در ابعادش بازنمایی کند، یکی از مهم ترین و غنی ترین گنجینه های تاریخی، اجتماعی و سیاسی کشور و جهان را عرضه نماید.

مهرداد علمداری