28 مرداد؛ روایتی دیگر از اهمیت راهبردی نفت

28 مرداد ماه یادآور یکی از مهم ترین وقایع در تاریخ معاصر کشورمان است؛ واقعه ای که مثل بسیاری دیگر از حوادث تاریخ یک صد ساله اخیر ایران با نفت پیوند خورده است.

کشف و استخراج نفت البته منشاء بسیاری از تحولات در کشورمان بود. اما آغاز این روند با امتیازگیری دولت های بیگانه از حاکمان وقت همراه شد. حاکمانی که از اقتدار و قدرت کافی برخوردار نبودند.

از این رو جای تعجب نیست که می بینیم تا قبل از نهضت ملی شدن صنعت نفت، سهم کشور ایران از منابع نفتی که از خاک خودش استخراج می شد، کمتر از یک سوم کمپانی نفت انگلیس و ایران بود.

از آن مهم تر مدیریت این منبع ارزشمند انرژی بود که به طور کامل در دست بیگانگان قرار داشت. برای مثال کمتر اطلاعاتی در مورد این که مثلا چه میزان نفت استخراج و صادر می شود، در اختیار دولت یا مردم ایران قرار می گرفت و اگر هم اطلاعاتی در این زمینه داده می شد، چندان قابل اطمینان نبود.

با روی کار آمدن دولت دکتر مصدق و پشتیبانی اقشار وسیع مردم و روحانیون از وی، زمزمه های ملی شدن صنعت نفت در کشور بتدریج اوج گرفت. انگلیسی ها که از بدو پیدایش نفت در ایران، سلطه مطلقی بر این صنعت داشتند، برای خنثی کردن تلاش های وطن پرستان ایرانی به راه های گوناگون متوسل شدند.

شکایت به مراجع بین المللی، مانند شورای امنیت و دیوان لاهه، استفاده از میانجیگری آمریکایی ها، زد و بند با عوامل خودفروخته داخلی و سرانجام کودتای 28 مرداد 1332 که با همکاری دولت آمریکا صورت گرفت.

اما چه عواملی سبب شد که مقاومت و تلاش های مردم ایران برای تسلط بر منابع طبیعی کشورشان و خارج ساختن آنها از دست بیگانگان در 28 مرداد، به نتیجه نهایی نرسد، آن هم در شرایطی که ملت ایران و دولت مردمی دکتر مصدق هزینه هایی فراوانی برای ملی شدن صنعت نفت پرداخته بودند.

در این زمینه اندیشمندان و صاحب نظران بسیار نوشته و گفته اند. شاید دستیابی به اسناد و مدارک یا بررسی دوباره آنها زوایای جدیدی را از این رویداد آشکار سازد. امری که مسلما مورد اهتمام موزه ها و اسناد صنعت نفت و کارشناسان آن است و بی شک می تواند به درس هایی ارزشمند از این شکست منجر شود.

با این همه 28 مرداد، روایتی دیگر از نقش و اهمیت صنعت نفت در تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی کشورمان است؛ یادآوری این که نفت از همان آغاز اکتشاف، اهمیت استراتژیک کشورمان و منطقه خاورمیانه را دو چندان ساخته و در مقاطعی طمع بیگانگان را برای دستیابی و استیلا بر این ثروت طبیعی برانگیخته است.

پس شایسته است که این جایگاه مورد توجه قرار گیرد تا در پرتو برنامه ریزی و مدیریت صحیح نسل های امروز و آینده کشورمان از مواهب این نعمت خدادادی بهره مند شوند.

مهرداد علمداری