موزه نفت؛ تحقق یک رویا

صنعت نفت ایران با عمری افزون بر یک صد سال، تا کنون از تشکیلاتی رسمی با عنوان "موزه نفت" برخوردار نبوده، هر چند در گوشه و کنار تلاش هایی برای حفظ و نگهداری بخش هایی از این صنعت صورت گرفته و در دوره پیشین وزارت مهندس زنگنه نیز اقداماتی نیمه تمام در این زمینه انجام شده است.

به هر روی از آغاز طرح راه اندازی موزه ها و اسناد صنعت نفت ایران، نزدیک به دو سال می گذرد و در این مدت آثار و مستندات بسیاری که از ارزش های تاریخی برخوردار بوده و بخشی از هویت این صنعت و دست اندرکاران آن را روایت می کنند، شناسایی، جمع آوری و ثبت شده و به شهرهایی که قرار است نخستین موزه های نفت در آنها تاسیس شود، انتقال داده شده اند.

انتخاب حداقل چهار نقطه برای راه اندازی موزه نفت و امکان افزایش آنها، از جمله نکات قابل توجه در توسعه و پیشبرد، طرح موزه و اسناد صنعت نفت طی دو سال گذشته است. این انتخاب ها با توجه به پتانسیل های موجود در صنعت نفت کشور و ارزیابی هایی انجام گرفته در مراحل اجرایی طرح صورت پذیرفته و از این رو بیشتر حاصل تجربیات میدانی است تا محصول پیش فرض ها و تصمیم گیری های غیرواقع بینانه در اتاق های دربسته.

پمپ بنزین سبزوار، دهه 1320

گستردگی جغرافیایی صنعت نفت، وجود آثار و اماکن متعددی که خود ارزش و اهمیت تاریخی یافته اند، نقش موثر موزه نفت در توسعه و رشد اجتماعی و اقتصادی مناطق، کمک به رونق گردشگری و امکان استفاده از امکانات صنعت نفت در اقصی نقاط کشور، از جمله دلایل انتخاب چندین نقطه برای تشکیل موزه نفت بوده است.

به این ترتیب به دنبال سفرهای متعدد گروه های کارشناسی موزه و اسناد صنعت نفت به نقاط مختلف کشور و سرعت گرفتن روند شناسایی و ثبت اشیاء و مستندات، موزه نفت تهران برای نمایش فناوری این صنعت و معرفی چیستی و اهمیت نفت، گاز و پتروشیمی در عرصه های گوناگون زندگی، در نظر گرفته شد؛ ویژگی ای که می تواند این موزه از ظرفیت تبدیل به یک مرکز علمی و آموزشی مهم برخوردار سازد.

اما موزه نفت مسجد سلیمان، چنانچه پیشتر نیز مد نظر بود، به عنوان خاستگاه صنعت نفت و وجود چاه شماره یک در آن، به نمایش تاریخ صنعت نفت اختصاص خواهد یافت. موزه نفت آبادان نیز با توجه به مراکز متعدد صنعت نفت در این شهر، از جمله پالایشگاه، نخستین پمپ بنزین، مدرسه فنی، اسکله ها و خانه های تشریفاتی به نمایش وجود متعدد تاریخی صنعت نفت، از جمله دفاع مقدس و مقاومت در جنگ تحمیلی هشت ساله اختصاص یافت.

کارخانه حلب سازی و حلب پرکنی پالایشگاه کرمانشاه

اما در غرب کشور، با توجه به انجام نخستین حفاری ها در این منطقه (چاه چیاسرخ) و از همه مهم تر وجود کارخانه حلب سازی و حلب پرکنی پالایشگاه کرمانشاه که از سابقه ای یک صد ساله برخوردار است، راه اندازی "موزه نفت غرب کشور" در دستور کار قرار گرفته و به صورت جدی دنبال می شود. خوشبختانه این طرح از سوی مسئولان منطقه اعم از مدیران نفتی و غیرنفتی با استقبال مواجه شده و همکاری های لازم با آن به عمل آمده است.

علاوه بر موارد پیش گفته، ایجاد موزه نفت در شرق کشور به ویژه به سبب پتانسیل ها و آثار موجود در حوزه "پخش" فرآورده های نفتی در منطقه و وجود موزه نفت سبزوار، در دست بررسی است. مشابه همین بررسی ها در مورد شهر شیراز، با توجه به اهمیت آن به عنوان یک مرکز مهم پتروشیمی در دست انجام است.

احداث خط لوله مسجد سلیمان به آبادان، 1289 خوشیدی

صنعت نفت کشور امیدوار است با راه اندازی موزه های نفت در نقاط مختلف کشور، گام مهمی در زمینه توسعه و رونق اقتصادی و اجتماعی شهرهایی که به عنوان مراکز مهم و باسابقه صنعت نفت شناخته شده اند، برداشته شود و مردم این مناطق از دستاوردهای آن بهره مند گردند.

از اینها گذشته برخورداری صنعت بزرگ نفت کشور از موزه ای اختصاصی، رویایی بوده که سال ها دست اندرکاران و اهالی این صنعت در سر می پروراندند و همواره در آرزوی روزی بوده اند که میراث و یادگاری های گرانبهای این صنعت، از گزند حوادث و بی توجهی ها مصون مانده و به نسل های آینده منتقل شود.

شاید امروز، بیش از هر زمان دیگر به تحقق این رویا نزدیک شده ایم.

موزه ها و اسناد صنعت نفت

مهرداد علمداری