موزه های نفت؛ اهداف و ویژگی ها

واژه موزه در دهه 1290 هجری قمری به دنبال سفرهای ناصرالدین شاه قاجار به اروپا وارد زبان فارسی شد. این واژه اصالتا یونانی و برگرفته از نام "میوز"ها است که دختران ژوپیتر خدای یونان بوده اند. موزه محل نگهداری اشیایی است که بازتاب فرهنگ تمدن یک ملت است.

هدف از ایجاد موزه ها حفظ و نگهداری، مطالعه و پژوهش و نمایش گذاشتن عناصر تمدنی است. موزها یک وظیفه جامع فرهنگی بر عهده دارند یعنی علاوه بر حفظ و نگهداری، مرمت و احیای اشیاء، وظیفه آموزش و پژوهش و مستند نگاری آثار را نیز به عهده دارند.

ایکوم (ICOM) شورای بین المللی موزها در اساسنامه اش موزه را این گونه تعریف می کند: "موزه موسسه ای است دایمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و برای پیشرفت آن فعالیت می کند."

موزه ها به تناسب اقلامی که در آنها به نمایش درمی آید، گونه های متفاوتی دارند و وظایف خود را بر آن اساس تدوین می کنند. بدیهی است موزه های حفظ آثار تاریخی و باستان شناسی، مردم شناسی، زیست محیطی، فناوری، صنعتی، نظامی و ذخایر طبیعی از جمله مهمترین موزه هایی هستند که تا در نقاط مختلف جهان تاسیس شده اند.

نفت از جمله مهمترین ذخایر طبیعی است که بشر از دیرباز آن را شناخته و به دلیل جایگاه مهمی که این ماده در زندگی بشری از گذشته تا کنون داشته، از منابع پر اهمیت و حیاتی تلقی می شود. موزه های نفت با توجه به مستندات و اشیاء با ارزش موجود در این صنعت شکل می گیرند و مخاطبین گوناگونی را به خود جذب می کنند. بنابراین محیط و فضایی که اشیاء در آن قرار می گیرند، دارای اهمیت زیادی است. رابطه ای که بین شی و انسان بر قرار می شود، باید از جمله اهداف مهم نمایشی اشیاء در موزه باشد. در واقع هدف اساسی القاء و تاثیر فرهنگ و هنر بر فرد است.

بناهایی که جهت تبدیل به موزه انتخاب می شوند دارای اهمیت بسیاری هستند است. زیبایی معماری، استحکام بنا، سنخیت فضا با اقلام به نمایش گذاشته شده، امنیت ویترین ها و پیش بینی های لازم جهت اتفاقات غیر مترقبه، سطح دسترسی عمومی و فضاهای مناسب موجب تشویق و ترغیب بازدید کنندگان می شود.

در مورد موزه های نفت به نظر می رسد سایت های قدیمی صنعت نفت مناسب ترین مکان ها برای ایجاد موزه باشند، چنانچه در برخی از کشورها در کنار دکل های نفتی یا محل اولین استخراج و کاوش نفت دست به ایجاد موزه می زنند. از جمله فضا های لازمی که باید در کنار موزه ها در نظر داشت تاسیس کتابخانه مناسب است که عمدتا حاوی اطلاعاتی از اقلام و اشیاء موجود در موزه یا مشابه آن باشد. همچنین ایجاد غرفه های فروش و تهیه مولاژ از آثار جهت تبلیغ و ایجاد ماکت های مختلف، جهت ارتقاء سطح اطلاعات عمومی، ایجاد فضای آموزشی و فضای نمایش ضروری است.

ایجاد موزه ها ی نفت اگر چه کار آسانی نیست، اما محال نیست و یک همت جمعی می طلبد. از آنجا که نفت ارتباط نزدیکی با زندگی مردم دارد بسیار ضروری است که مردم از اهمیت این ماده ارزشمند آگاه شوند.

نکته جالب توجه این است که کشورهایی که بخش عمده ای از نفت جهان را تامین می کنند، کمتر به فکر ایجاد موزه و مراکز آثار گذشته این صنعت بوده اند. اما برای مثال برخی از کشورهای اروپایی مانند فرانسه که عمر تاریخ نفت آنها به پنج قرن هم نمی رسد، دارای موزه های شاخصی در حوزه صنعت نفت هستند؛ موزه هایی هدفمند با معماری جذاب و مجهز که با ایجاد تدابیری جالب مانند بازدید رایگان در برخی روزها، مردم را برای شناخت تاریخ صنعت کشورشان ترغیب می کنند.

بهره برداری از دکل هایی که به منظور آموزش بازسازی شده اند، شبیه سازی سکوهای نفتی با مقیاس کوچک تر برای بازدید کنندگان و اقداماتی از این دست می تواند بسیار جذاب باشد. به هر روی لزوم ایجاد یک موزه تخصصی نفت بر کسی پوشیده نیست و حفظ میراث گذشته و انتقال آن به نسل جدید از مهمترین دلایل آن است. موزه ای که در آن مراحل مختلف زمین شناسی و شکل گیری، کشف، استخراج و بهره برداری از نفت مورد توجه قرار گیرد و شرایطی مهیا شود تا بازدید کنندگان بتوانند مراحل مختلف استخراج این ماده حیاتی را لمس کنند.

موزه ها و اسناد صنعت نفت

مریم اسماعیلی