روزي كه عاشقان سينما در آبادان سوختند

يادداشتي براي فاجعه سينما ركس

بیست و هشتم مرداد ماه، سالروز کودتای انگلیسی و آمریکایی علیه دولت دکتر مصدق، روز سیاهی در تاریخ ایران زمین است. اما تلخی و سیاهی این روز فقط منحصر و محدود به کودتای سال 1332 نیست! در حافظه تاریخی مردم ایران و خصوصا ساکنان مناطق نفتخیز و آبادان، این روز دارای تلخی و خاطرات تلخ مضاعفی است. در چنین روزی به سال 1357 بود که نفتی های مدرن و اهل سینما در آتش جهل و توطئه سوختند!

سینما همیشه در آبادان هواخواهان خود را داشت. فرهنگ صنعتی آبادان و تفریحات نوین مورد استفاده در این شهر فراوان بود و سینماهای آن با لاله زار تهران آن روزگار قابل مقایسه بود. از جمله سینما رکس حدود بیست سال پیش از آن (حدود سال 1337) در خیابان شهرداری ساخته شده بود و مالکیت آن در زمان وقوع حادثه متعلق به فردی بنام علی نادری بود.

یک روز قبل از آن، خبر آتش سوزی سینمایی در مشهد مردم را نگران کرده بود، اما جذابیت فیلم جدید مسعود کیمیایی آن قدر زیاد بود که علاقمندان سینما و خصوصاٌ جوانان آبادان برای اکران آن لحظه شماری می کردند. فیلم‌ های مسعود کیمیایی به خصوص فیلم های «خاک» و «گوزن‌ها» که در اصل تفسیر هنری مهمی بود از فضای سیاسی- اجتماعی و فرهنگی آن زمان جامعه ایران، هواخواهان خود را داشت.

با این حال خبر آتش سوزی سینما رکس آبادان در هنگام نمایش این فیلم به سرعت مهمتر از خود فیلم شد. خصوصاٌ اینکه دو سوی ماجرا یعنی انقلابیون و قدرت حاکمه، طرف مقابل را به دخالت در آن متهم می کردند و البته ناظران بی طرف خارجی نیز روایت هایی از این فاجعه را منعکس کردند.

چارلز ناس، معاون سفیر و کاردار سفارت آمریکا در ایران نیز از دیگر کسانی است که حادثه دلخراش سینما رکس آبادان را در گزارش های خود از تهران به وزارت امور خارجه آمریکا ارسال نموده و سی سال بعد، با انتشار این گزارش ها در سایت ویکی لیلکس می توانیم از آن مطلع باشیم.

ناس در گزارش محرمانه خود تاکید می کند که رهبران مذهبی این حمله را «غیراسلامی» توصیف کردند. او از قول مخالفان حكومت شاه نقل مي كند كه حکومت ایران به طور ضمنی اجازۀ چنین کاری داده است. به گفتۀ مبارزین این حقیقت که رئیس پلیس آبادان -رزمی- در جریان ناآرامی‌های ماه ژانویه، رئیس پلیس قم بوده است، همچنین تاخیر در ارسال تجهیزات آتش‌نشانی، مشخص می‌کند که مقامات هوشیار و آماده نبوده‌اند. این منبع همچنین تاکید داشت که این عمل نمی‌تواند از «تروریست‌ها» سر بزند زیرا آن‌ها هیچ‌وقت «به مردم حمله نمی‌کنند».1

جانباختگان سینما رکس آبادان مظلوم ترین قربانیان انقلاب 1357 بودند! مظاهر تمدن در یکی از مدرن ترین شهرهای نفتی ایران بجای اینکه آرامش، آسایش و لذت بردن از هنر را فراهم کند آخرین شب زندگی کسانی بود که رفته بودند تا یک فیلم ببینند. از آن روز به بعد ساکنان آبادان روزهای بیست و هشت مرداد هر سال دو غم بزرگ دارند. سرنگونی مصدق و قتل عام عاشقان سینما! بیست و پنج سال پس از غم سرنگونی مصدق، عاشقان سینما در آبادان زنده زنده کباب شدند!

فرشيد خداداديان

1- جهت مطالعه متن اصلی گزارش ویکی لیکس مراجعه کنید ترجمه خانم شیدا قماشچی در تارنمای الکترونیک تاریخ ایرانی و همچنین متن اصلی در:

www.wikileaks.org/plusd/cables/1978TEHRAN08012/_d.html