چاه شماره یک کویت

همه کشورهای نفت خیز، برای خود چاه شماره یک دارند؛ كشور كويت هم از اين قاعده مستثني نيست. چاه شماره یک، یعنی نخستین چاهی که هر کشور نفتی، توانسته به شکل جدی و رسمی از طریق آن به نفت برسد، به طوری که توانایی استخراج و تولیدِ انبوه نفت را برای خود جهت فروش و صادرات ايجاد كند.

«چاه شماره یک» ما، همان طور که می دانید در مسجد سلیمان است كه در سال 1278 خورشيدي (1908 ميلادي) به نفت رسيد. اين نخستين چاهي بود كه در خاورميانه به نفت رسيد، اما ميان اكتشاف نفت در ايران و ديگر مناطق نفتخيز خاورميانه از جمله عراق، چندين سال فاصله افتاد كه يكي از دلايل آن بروز جن نخست جهاني بود.

بعد از جنگ و با تشكيل شركت هايي در تركيه (عثماني آن زمان) فعاليت هاي اكتشافي نفت در عراق آغاز شد و اگر كركوك را كه در شمال عراق قرار داشت و چاه هاي حفر شده در آن به سال  1927 ميلادي به نفت رسيد، در نظر نگيريم، كويت نخستين جايي بود كه در جنوب عراق به نفت رسيد و البته در آن زمان كويت كشور مستقلي نبود و جزو عراق به شمار مي آمد.

اما چاه "بُرقان" نخستين چاهي بود كه در سال 1938 در كويت به نفت رسيد. البته پيش از آن چاه ديگري با نام بهره در سال 1936 به نفت رسيده بود كه نفت قابل ملاحظه اي نداشت و بهره برداري از آن اقتصادي نبود. با اين وجود اين بار نيز با بروز جنگ دوم جهاني بهره برداري از اين چاه به تاخير افتاد و نخستين محموله از نفت چاه برقان، پس از جنگ و در سال 1946صادر شد.

اما كشف نفت در كويت پيامدهاي بسياري داشت كه شايد جدا شدن كويت از عراق يكي از مهم ترين آنها بود كه با حمايت دولت انگلستان و راي مثبت سازمان ملل متحد، با وجود مخالفت حكومت عراق اتفاق افتاد. واقعيت اين است كه براي انگليسي ها تصور در اختیار داشتن یک کشور کوچک نفتخیز و بی خطر، مانند کویت، بسیار آرامش بخش بود. کویت، ناحیه کوچک و بی ادعایی بود که از استقلال و خودگرداني هم بدش نمی آمد.

انگلیسی ها هنوز به یاد داشتند که بعد از ملی شدن صنعت نفت در ايران، ناچار شده بودند موقتا به بصره (خانه دوم خود در منطقه) بروند. بنا بر این، پیش بینی بروز حوادث مشابه سبب می شد که جانب احتیاط را حفظ کرده و به فکر مکان های امنی در موارد مشابه باشند.

عراق با تلاش های بسیار سعی می کرد جلو این اتفاق را بگیرد و به هر قیمتی که شده، کشور خود را از تجزیه نجات دهد. ولی چون انگلیسی ها برنامه خود را ریخته بودند و به اصطلاح فاتحه کار، خوانده شده بود، عبدالکریم قاسم، حاکم وقت عراق، چندان کاری نتوانست پیش ببرد. حتي شكايت هاي عراق از بریتانیا، به شورای امنیت سازمان ملل عملا نتوانست کاری از پیش ببرد

اين بود كه انگلیسی ها پیش از آن که عراق به هر گونه اقدامی دست بزند، روز بعد از رد درخواست عراق، از همان ساعات اولیه صبح ارتش خود را میان عراق و پالایشگاه کویت مستقر کردند!

روشن بود که کویت و میدان های نفتی اش با ذخایر بسیار غنی، از اهمیت بالای استراتژیک برخوردار بودند. به این ترتیب انگلیسی ها نه تنها به هدف تجزیه کشورهای منطقه دست یافته بودند، بلکه حیاط خلوتی دیگر را نیز برای خود تدارک دیده بودند!

اما برگرديم به چاه شماره يك، كشف نفت در كويت همان طور كه ديديد، تاثير شگرفي بر سرنوشت سياسي و اجتماعي كويت گذاشت و حتي يك سريال بلند حدودا چهل قسمتي تلويزيوني نيز از در اين مورد ساخته و پخش شده است. اين سريال حدود ده سال پيش از يكي از شبكه هاي دولتي تلويزيون كويت پخش شد و از قضا نگارنده اين سطور نيز فرصت تماشاي اين سريال را يافته است. اقدامي كه جاي آن در كشور ما هنوز خالي است و شايد بهتر مي بود كه ما با سابقه طولاني تر نفت و پيش از كشور كوچك كويت در اين زمينه تلاش مي كرديم، هر چند هنوز هم دير نشده است.

به هر صورت، اين سريال از خلال روايت زندگي يك نگهبان ساده نفت و ماجراهاي شخصي وي، به تاريخ حفر نخستين چاه و كشف نفت در كويت مي پردازد. البته شخصيت اول اين داستان نيز در روند ماجراها پيشرفت مي كند و سرانجام به رتبه يكي از بزرگترين مهندسان نفتي كويت مي رسد. اين مجموعه همچنين وضع و سرنوشت كشور كويت را قبل و بعد از اكتشاف نفت مورد بررسي قرار مي دهد.

خلاصه اين كه "چاه شماره یک" در حال حاضر، دیگر از حد یک «نام» گذشته است و عملا به یک اصطلاح و يك برند بدل شده است. در كشور ما نيز با وجود تلاش هاي عده ای خوش ذوق كه مي خواستند نامي را جايگزين اين اصطلاح كنند، تا كنون به همان نامِ «شماره یک» اکتفا شده و بيشتر مردم یا دست كم تمام «نفتی» ها، این نام را کاملا پذیرفته و کمابیش به آن خو گرفته اند.

از اين رو بي مناسبت نخواهد بود، در كنار تصميمي كه در حال حاضر براي برپايي موزه نفت در اين مكان گرفته شده است، اقدامات فرهنگي و هنري در اين زمينه مورد توجه قرار گيرد. بدون شك تاريخ اكتشاف نفت در ايران،  با توجه به جايگاه و اهميت آن در منطقه و جهان، سزاوار چنين تلاش هايي خواهد بود.

احمد کعبی فلاحیه