نفت و زندگي

تاثير صنعت نفت بر تحولات اجتماعي مناطق نفتخيز

پیدایش نفت در 110 سال پیش توسعه و گسترش سريع موسسات نفتی را به دنبال داشت، به طوری که به تاسیس یک پالایشگاه بزرگ در جنوبی ترین نقطه خوزستان منجر شد. به اين ترتيب صرف نظر از مسایل علمی و تحقیقاتی پیرامون نفت و استخراج آن، مسایلی از قبیل اشتغال، اعتصاب، اِسکان، آموزش، بهداشت و مانند آن پیش آمد که صنعت نفت را تا مدت ها با خود درگیر ساخت. از این رو موسسات فرعی دیگری در کنار صنعت نفت روییدند و تا کنون هم به موازات آن، به رشد خود همچنان ادامه مي دهند.

کتاب "نفت و زندگی؛ تاثير صنعت نفت بر تحولات اجتماعي مناطق نفتخيز" در واقع مطالعه ای پیرامون مسایل پیشگفته است؛ مسایلی که تا به امروز بارها مورد بررسی پژوهشگران نفتی داخلی و حتی خارجی نیز  قرار گرفته است. با اين همه "نفت و زندگي" نسبت به آثار مشابه، اثری است متفاوت. علت تفاوت یا تمایز آن نيز بیش از هر چیز به پيشينه حرفه اي مولف آن، دکتر ربابه معتقدی برمی گردد. وي سال های زیادی در بخش تحقیق کتابخانه ملی و سایر موسسات پژو هشی سرگرم کار و فعالیت فرهنگی بوده و درحال حاضر نيز عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است.

تخصص معتقدي به عنوان يك پژوهشگر، عمدتاً تاریخ معاصر ایران است، یعنی تقریبا از ابتدای جنگ جهانی اول تا پایان سلسله پهلوی. کتاب حاضر ی نیز بررسی تاثیرات نفت بر تحولات اجتماعی شهرهای نفت خیز استان خوزستان را مورد بررسي قرار مي دهد. نا گفته نماند پژوهش این کتاب شامل دوره زمانی مشخصی است که می توان طبق اظهارات ناشر، آن را در فاصله  بین 1304 تا 1287 شمسی برآورد کرد.

مولف از آرشیوهای متعددی برای تدوین و تالیف این کتاب استفاده کرده است که مهمترین آنها عبارتند از:

اسناد آرشیو وزارت امور خارجه بریتانیا.

اسناد آرشیو شرکت نفت ایران و انگلیس (بریتیش پترولیوم).

اسناد آرشیو ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.

استفاده از آرشیوهای فوق، توانسته بخوبی بر غنای کتاب بیفزاید و به خلق اثری متفاوت و منحصر به فرد كمك كند، هرچند متن کتاب بر یک موضوع متمرکز نشده و موضوع هاي فرعي ديگري را نيز به موزات موضوع اصلي پوشش داده است. با اینحال به کارگیری سازمان يافته این اسناد، تاثیر مثبت خود را بخوبی در جاي جاي کتاب نشان مي دهد.

کتاب نفت و زندگي در ده فصل تالیف شده که هر فصل بیانگر يكي از شرايط و اوضاع مناطق نفتخیز است و مولف تلاش كرده تاصرفا از همان زوايه موضوع را مورد بحث و بررسي قرار دهد. اين فصول ده گانه عبارتند از:

ا- تحول جمعیت در مناطق نفتی (مبحثی مفید در بحث جمعیت شناسیِ نفت)

2- مسایل کار و کارگری در صنعت نفت (بویژه در ابتدای پیدایش این صنعت در مناطق نفتخیز جنوب خوزستان، مانند اشتغال، اعتصاب و مسایل مشابه).

3- بهداشت و سلامت ( در محیط اداری و محل سکونت شاعلین).

4- زندگی زنان و کودکان در مناطق نفتی (مسایل وابسته به خانواده و زنان).

5- مسکن و مهندسی شهری.

6 - سال های تحول و توسعه صنعت نفت.

7- اشتغال و استخدام در مناطق نفتی.

8- بیداری و آگاهی سیاسی.

9- آموزش و پرورش در مناطق نفتخیز.

10- برداشت آخر (نتیجه گیری کلی از فصول کتاب).

ظاهرا هيچ كدام از فصول کتاب، از ابتدا به منظور تدوین همچو کتابی در نظر گرفته نشده است و مولف فصول یاد شده را بسته به تحقیق یا پژوهش مورد نیاز خود تدوین نموده و در نهايت چون آنها را مرتبط با يكديگر يافته، در یک مجلد به چاپ رسانده است. به هر روي اين مجموعه توانسته با توجه به همسنگ بودن بخش هاي مختلف آن، تاليفي ارزشمند و مستند را به جامعه پژوهشی ایران تقديم نمایند. از اين رو مطالعه کتاب به علاقه مندان به تاريخ نفت و تاريخ معاصر ايران، توصيه مي شود.

در مجموع بررسی و مطالعه بر مبناي اصول آکادمیک، استفاده از روش های تحقیق علمی و به روز، استقلال موضوعات کتاب و عدم تداخل آنها با یکدیگر، ارجاع به مراجع معتبر در سراسر کتاب، برخورداري از کتابنامه و فهرست اسناد استفاده شده به دو زبان فارسی و انگلیسی و ... را مي توان از جمله نقاط قوت كتاب برشمرد.

البته به نظر مي رسد، علي رغم محتواي خوب چاپ و صحافي كتاب با اندكي تعجيل همراه بوده است. تصاوير نيز از كيفيت لازم برخوردار نيست، با اين همه اقدام اداره كل روابط عمومي وزارت نفت در چاپ همچو اثري جاي تقدير دارد و اميد است در چاپ هاي بعدي اين ايرادات رفع گردد.

احمد كعبي فلاحيه