طنزهای نفتی

طنزهای نفتی به مناسبت یک صد سالگی صنعت نفت ایران منتشر شده و مولف کوشیده است تا رویدادهای شبه طنز و عبارات و اشعار طنزآمیز را از لابلای صفحات خواندنی تاریخ سیاسی نفت ایران، برگزیند. مطالب نیز عمدتا از کتاب های تاریخی و نشریات و مطبوعات دهه های نخستین تاریخ صد ساله نفت استخراج شده است.

طنزهای نفتی مشتمل بر چهار فصل است: فصل نخست به پاره ای از خاطرات شبه طنز اختصاص دارد که به تاریخ سیاسی نفت ایران از اولین قراردادهای نفتی تا بعد ازوقایع ملی شدن نفت وداستان کنسرسیوم در سال 1333 مربوط می شود. در این فصل درمجموع بالغ بر پنجاه خاطره گردآوری شده است.

فصل دوم به ادبیات نفتی اختصاص دارد. این فصل به برخی از متون ادبی و طنز آمیز که در آستانه نهضت ملی نفت و دوران بعد از آن در نشریات و مطبوعات به چاپ رسیده، اشاره دارد.

اشعار نفتی عنوان سومین فصل کتاب را به خود اختصاص می دهد. اشعاری که در این فصل گرد آمده، منتخبی است از اشعار چاپ شده در مطبوعات دهه های 1320 و 1330. در این فصل عمدتا سعی شده است اشعاری گردآوری شود که به نوعی به نفت و یا شخصیت های دست اندرکار در شکل گیری رویدادهای نفتی مربوط می شوند.

و آخرین فصل کتاب منتخبی از کاریکاتورهای نفتی است که در نشریات فکاهی آن دوران یعنی در آخر دهه 1320 و بعد از آن به چاپ رسیده است.

کتاب طنزهای نفتی، اثری خواندنی است که علاوه بر جذابیت مطالب کوتاه و طنزآمیزش، می تواند زوایای تاریکی از تاریخ نفت و حوادث اجتماعی و سیاسی مرتبط با نفت را برای خوانندگان روشن کند.

کتاب اگر چه مجموعه ای گردآوری شده از مطالب و نوشتارهای گذشته است، اما ردپای نویسنده و ذوق و قریحه وی در نظم دادن و گردآوری آنها، همچنین در بازنویسی بخش هایی از کتاب به خوبی مشهود است. با این همه بهتر می بود جهت حفظ امانت مطالب نقل قول شده با دقت بیشتری از تراوشات قلمی نویسنده تفکیک می شد.

به هر روی استخراج چنین نوشته ها و حکایاتی از لابلای متون و اسناد دهه های گذشته، کاری دشوار و ارزشمند است که در عین حال از تسلط و احاطه مولف بر تاریخ صنعت نفت و حوادث تاریخی و اجتماعی معاصر حکایت دارد.

نکته دیگری که کتاب طنزهای نفتی را از اهمیت برخوردار می سازد، جای خالی چنین آثاری با توجه به ارتباط ناگسستنی نفت با مسائل اجتماعی و سیاسی ایران است. ذیلا یک نمونه از مطالب این کتاب از نظرتان می گذرد:

شیر شرکت نفت شیر است، گر چه به زنجیر بود!

تا قبل از ملی شدن صنعت نفت، آرم شرکت سابق نفت انگلیس و ایران شکلی تقریبا شبیه به یک عدد پنج وارونه داشت که در داخل آن دو علامت اختصاری "ب، پ" نوشته شده بود. این آرم روی کلیه یادداشت های شرکت سابق و حلب های نفتی و تانکرهای نفتکش و جایگاه های نفت و بنزین دیده می شد. بعد از ملی شدن نفت، به دستور دولت وقت برای انتخاب و تعیین یک آرم مناسب به جای آرم شرکت سابق نفت انگلیس و ایران، مسابقه ای عمومی برگزار شد.     

در این مسابقه که در سه نوبت برگزار شد، آرم های ارسالی در هیاتی مورد بررسی قرار گرفت که نهایتا یکی از آنها مناسب تشخیص داده شد و پس از ارجاع به هیات مدیره شرکت و تصویب آن، به عنوان آرم رسمی شرکت ملی شناخته شد.

آرم رسمی شرکت ملی نفت مرکب بود از یک شیر و یک مشعل فروزان که در داخل یک مثلث قرار داشت. مجله خواندنی ها در همان ایام در عباراتی طنزگونه، شیر شرکت ملی نفت را با شیر دولت ایران که حالتی جدی و اندامی چاق و ورزیده داشته، مقایسه نموده و نوشته است:

"شیر شرکت ملی نفت کم بنیه تر از شیر دولت ایران است! این لاغری از دست و شکم و پاهای فرسوده اش هویدا است، شیری که سه سال در آبادان، گرسنگی بکشد، از این بهتر نمی شود، علاوه بر آن این شیر گرسنه شمشیر خود را غلاف کرده است. ظاهرا معلوم است که خورشید پشت شیر غروب کرده و به جای آن مشعلی روشن است و زمینه تاریک را در نظر بیننده، مجسم تر می سازد.

به هر حال شیر شرکت ملی نفت با وجودی که بر زمین نشسته و نقاش آن را خسته و افسرده کشیده است به قول شاعر شیر است گر چه به زنجیر بود!!!"

احمد کعبی فلاحیه