تاریخچه و نقش خودروها در اکتشاف، تولید و انتقال مواد نفتی در ايران- بخش دوم

قرارداد کنسرسیوم، ورود خودروهای اروپایی وآمریکایی به صنعت نفت:

قرارداد کنسرسیوم در سال 1333 شمسی (1954 میلادی) بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران امضا شد. اگر چه ملی شدن نفت و صنایع نفت ایران مورد پذیرش طرف های خارجی قرار گرفته بود، ولی دولت ایران تضمین می‌کرد که تا ۲۵ سال نفت تولیدی را به شرکت‌های عضو کنسرسیوم (آمریکایی، انگلیسی، هلندی و فرانسوی) بفروشد. بدین ترتیب فروش نفت ایران پس از نزدیک به چهار سال وقفه در بهمن ماه سال ۱۳۳۳ خورشيدي (1954 م)  از سر گرفته شد.

بعد از این قرارداد دیگر خرید خودروهای انگلیسی کمرنگ تر شد و با بودن خودروهای انگلیسی، خودروهای جدید آمریکایی، فرانسوی و برخی دیگر از کشورهای اروپایی به صنعت نفت اضافه گردید. مهم ترين این خودروهای جدید عبارت بوند از: خودروهای آمريكايي شورولت، جمس، دوج و جیپ، پژوي فرانسوی و بنز آلماني، که هرکدام در مقاطع مختلف زمانی در صنعت نفت ايران نقش هاي مختلفی را ایفا کردند.

سری خودرو های شورولت پیکاپ  و دوج پیکاپ آمریکایی:

سری خودروهای شورولت پیکاپ (CHEVROLET  PICKUP) با موتور 6 سیلندر و به رنگ آبی در کلیه مناطق نفتخیز حضور و فعالیت داشتند. اين خودروها قبل از سری خودروهای جیپ های آمریکایی در مناطق نفتخیز بودند و در اختیار ادارات عملیاتی قرار داشتند. اين خودروها نزدیک به دو دهه در مناطق مختلف نفتخیز حضور فعال داشتند.

سری خودروهای دوج پیکاپ (DODGE  PICKUP) که بعد از پیکاپ های شورولت وارد صنعت نفت شدند به تعداد زیاد توسط شرکت نفت سفارش داده شد و در مناطق مختلف نقتخیز حضور فعال داشت. این خودرو ها كاملا به رنگ زرد بود و اکثرا در اختیار کارکنان عملیاتی در مناطق نفتخیز و در پالایشگاه آبادان بود.  دوج پیکاپ ها تولیدی سری دی (D) شرکت دوج آمریکایی بودند که در سال ها دهه 1950 میلادی (دهه 1330 خورشيدي) وارد صنعت نفت شدند این خودرو ها در مقاطع مختلف زمانی به موازات خودروهای بدفورد انگلیسی در مناطق عملیاتی صنعت نفت حضور فعال داشتند.

سری خودرو سواری شورولت  آمریکایی:

خودرو سواری شورولت (CHEVROLET) در مدل های سال های دهه های 1950 و 1960 میلادی (دهه های 1330 و 1340 خورشيدي) در انواع کادیلاک (CADILLAC)، ایمپالا (IMPALA) و غیره بودند. این خودرو ها انحصارا در اختیار امور مسافرت و تاکسیرانی شرکت ملی نفت در مناطق نفتخیز و آبادان قرار داشتند و براي جابجایی کارکنان در ماموریت های اداری بین نواحی مختلف مورد استفاده قرار مي گرفتند.

اين خودروها همچنین در اختیار خانواده های کارکنان بین نواحی مختلف مانند مسجدسلیمان، اهواز، آبادان، آغاجاری و گچساران و آبادان قرار مي گرفتند و برای کارهای اداری و یا اعزام به بیمارستانها در تردد بودند. سواری هاي شورولت معمولا دارای موتور 8  سیلندر بوده و از قدرت بالا و سرعت و شتاب فوق العاده اي برخوردار بودند. رنگ این خودروها آبی و یا صورمه ای با سقف سفید بود.

صندلی های اين خودروها فوق العاده برای سرنشین راحت بودند. البته لازم به توضیع است جهت انجام ماموريت های پزشکی که به تسریع در اعزام و یا اعزام بدون حرکت شدید نياز بود از هواپیمای شرکت نفت که در اختیار امور مسافرت قرار داشت، استفاده مي شد. براي اين كار به دستور پزشک معالج نياز بود.

سری خودرو های جیپ های استیشن و وانت (JEEP WAGONEER) آمریکایی و کانادایی:

سری خودروهای آمریکایی و کانادایی که البته سری کانادایی آن بعداز انقلاب وارد صنعت نفت گردیدند، این خودروها که نوع وانت آن هم به همراه استیشن آن همزمان به صنعت نفت وارد شد دارای موتور 6 سیلندر و بنزین سوز بودند و سه ردیف صندلی داشتند که جهت مناطق عملیاتی نفتخیز سفارش شده بود. اين خودروها اکثرا در مرکزیت مناطق نفتخیز در اهواز مستقر بودند (اين زمانی بود که میادین نفتی در اهواز توسعه پیدا کرد و مرکزیت مناطق نفتخیز در این منطقه مستقر گردید). خودروهاي مزبور همچنين در اختیار کارکنان عملیاتی و سایر ادارات و پروزه ها قرار داشتند. این خودروها اکثرا برنگ آبی و برخی کرم رنگ بودند، و به سبب افزایش میادین نفتی و فعالیت های نفتی همچنین نیاز بیشتر به خودرو خريداري شدند. از طرفی براي کاهش هزینه هايي از قبیل خرید خودرو، هزینه تعمیراتی و راننده، به جای خرید خودرو بخش عمده تامین نیاز از طریق پیمانکاران میسر مي شد. به عنوان مثال در مرکزیت اهواز بخش عمده ای از خودروها از قبیل جیپ های استیشن، پیکاپ های شورولت، بلیزر های جمس و شورولت آمریکایی و غیره از طریق پیمانکاری ثالث، به نام حاج نسرین، تامین می شد و در اختیار کارکنان و ادارات عملیاتی در اهواز و یا مناطق قرار می گرفت. بدین صورت که سوخت کلیه خودروها از طریق پمپ بنزین شرکت نفت تامین و سایر خدمات تعمیراتی و راننده به عهده پیمانکاری بود.

سری خودرو های جمس و شورولت بلیزر (GMC  BLAZER) آمریکایی:

این خودرو ها که به صورت سری خریداری شده بودند قبل از سری جیپ های استیشن آمریکایی وارد صنعت نفت شدند حدود سال های دهه 1970 میلادی (دهه1350 شمسی). این خودرو ها دارای موتور 6 سیلندربوده و در کلیه مناطق نفتخیز در تردد بودند. رنگ آنها قهوه ای متالیک و یا آبی با سقف سفید بود.

پژو 504 (PEUGEOT 504) فرانسوی:

سری خودروهای سواری پژو  مدل 504 از فرانسه خریداری شده و تولید سال 1968 میلادی بودند. اين خودروها در اختیار ادارات در مناطق نفتخیز قرار داشتند که اکثر هم در اهواز و در اختیار اداره تاکسیرانی و برخی ادارات دیگر بودند. این خودروها دیفرانسیل عقب،  چهار سیلندر باحجم موتور 8/1 و 82 اسب بخار بودند. رنگ بدنه این خودرو ها کاملا سبز بودند و در برخی مناطق برنگ سفید هم وجود داشت.

سری خودرو های نیسان پاترول های استیشن و وانت (NISSAN  PATROL) و داتسون (DATSUN) ژاپنی:

نیسان یک خودروساز چندملیتی است که مرکز فرماندهی‌اش در نیشیکو یوکوهاما قرار دارد. از سال 1999 میلادی نیسان بخشی از اتحاد رنو- نیسان شد، شراکتی بین این خودروساز ژاپنی با خودروساز فرانسوی برقرار بود. کارلوس گوسن كه مدیرعاملی هر دو شرکت را بر عهده داشت، توانست این دو خودروساز را به سود خوبی برساند. نیسان خودروهای خود را تحت برندهای اینفینیتی، داتسون و خود نیسان به فروش می‌رساند. بازوی تیونینگ این شرکت هم نیسمو (NISMO) نام داشت.

نیسان پاترول دسته‌ای از خودروهای چهار چرخ متحرک است که از سال 1951 میلادی توسط نیسان تولید شد. نیسان پاترول عموماً به‌ عنوان یک خودروی سفت و خشن و کاربردی در کشورهایی مثل استرالیا، نیوزلند، ژاپن و مناطقی مثل خاورمیانه، آمریکای لاتین، آفریقا، اروپا و کارائیب شناخته می‌شود. پاترول مستقیماً با تویوتا لندکروز رقابت می‌کند. پاترول در دو نسخه‌ سه درب بافاصله‌ بين محورهای کوتاه (SWB) و پنج‌ درب با فاصله‌ بین محورهای زیاد  (LWB) در دسترس بوده است.

 در سال های دهه 1370 الی 1380 شمسی (1990 تا 2010 میلادی ) سری های مختلف از نیسان پاترول های معمولی دو محور مدل واگن با فاصله محورهای بلند (LWB) وبا فاصله محورهای کوتاه (SWB) و نوع وانت پیکاپ (Nissan Pickup) و سوپر روف (Super Roof) همچنین وانت نیسان داتسون خریداری و در مناطق نفتخیز مشغول به کار شدند.

نیسان های پاترول واگن 4 درب (5 درب با درب عقب) با محورهای بلند 4 سیلندر بنزینی با حجم موتور 3956 سی سی  و قدرت 140 اسب بخار و ضریب تراکم 2/8 و نیسان واگن دو درب (سه درب با درب عقب) با حجم موتور 2389 سی سی و قدرت 105 اسب بخار و ضریب تراکم 2/8 و نوع وانت پیکاپ در اختیار ادارات عملیاتی، پروژه های عملیاتی و ساختمانی در سراسر مناطق نفتخیز قرار گرفت.

تعداد خودروهای نیسان با محور کوتاه همچنین خودروهای وانت داتسون اندک بودند، که آنها هم در اختیار ادارارت عملیاتی و خدمات قرار داشتند. خودروهای نیسان مدل سوپر روف (Super Roof) به تعداد محدود خریداری شده بود که انحصارا در اختیار رؤسای ادارات و مدیریت ها قرار داشتند و تعدای هم در اختیار خدمات ترابری و امور مسافرت ها بودند که جهت جابجایی کارکنان بین نواحی در تردد بودند. رنگ خودرو های نیسان پاترول 4 درب کاملا سفیدرنگ، نیسان های دو درب و وانت داتسون برنگ آبی و نیسان های سوپر روف برنگ های خاکستری، سفید و زرد بودند.

کامیون ها و کشنده های سنگین اینترنشنال و ماک آمریکایی:

کامیون ها وکشنده های اینتر نشنال (INTERNATIONAL): شرکت اینترناشنال درحال حاضر ناوستار اینتر ناشنال (Navistar International) نام دارد و کامیون هایش را با نام تجاری اينترنشنال روانه بازار می کند. تولیدات دیگر این سازنده نشان تجاری«Maxx Force» برای موتورهای دیزل، IC برای اتوبوس و.. است.
کامیون و کشنده های اینترناشنال قبل از کشنده های  و کامیون های ماک وارد صنعت نفت شدند و به خاطر قدرت بالای آنها در جابجایی تجهیزات سنگین در اداره ترابری، همچنین در نقل و انتقال فراورده های نفتی در سراسر کشور مورد استفاده قرار می گرفتند. البته هنوز هم این کامیون ها و کشنده ها به ندرت وجود دارد.

کامیون ها وکشنده های ماک: کمپانی برادران ماک (MACK) که يكي از معتبرترین کامیون دنیا است در سال 1900 میلادی توسط جان ماک (John Mack) تاسیس شد. نماد ماک مجسمه سگي به نام بولداگ است. این لقب در جریان جنگ جهانی اول توسط سربازان ارتش بریتانیا به این کامیون های سخت کوش داده شد و در سال 1922 میلادی رسما مورد استفاده قرار گرفت. دفتر مرکزی ماک در « Allentown, Pennsylvania » قرار دارد.

نخستین ماک که در ایران به طور رسمی به کارگرفته شد، ماک مدل 1942 بود که به «ماک جنگی» یا «ماک سوسماری» معروف بود. نسل بعدی ماک ها در سال‌های 1948 و 1951میلادی وارد ایران شدند. از سال 1979 میلادی و همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی تولید و ورود این نوع کامیون‌ها متوقف شد.

در سال  1994میلادی بار دیگر تعدادی ماک با دماغ نو از دوبی به ایران وارد شد که با ظاهری جذاب و موتوری به قدرت 450 اسب بخار و کابین مجهز و سیستم تعلیق معروف به «قیچی فنر» برای حمل بارهای به نسبت سنگین مناسب بودند. و به جهت قدرت بالای این کامیون ها در صنعت نفت بیشتر در نقل و انتقال بارهای سنگین مانند تجهیزات و دکل های حفاری نفت در اختیار ترابری سنگین حفاری، همچنین شرکت ملی حفاری مشغول فعالیت هستند و هنوز هم از این کامیون های ماک حضور فعال در صنعت نفت جنوب دارند.

کامیون ها و کشنده های سنگین ولوو و اسکانیاي سوئدی:

ولوو (VOLVO): داستان ساخت اولین نسخه از کامیون‌های ولوو که «Longnose» نام داشت، به سال 1937 (1315 ش) برمی‌گردد. تولید این مدل تا سال 1951 میلادی (1329 ش) ادامه پیدا کرد و بعد از آن تیتان با کد با ظرفیت حمل بار 10 تن روانه بازار و به عنوان کامیون رده سنگین‌ وزن معرفی شد.

اولین اصلاحات روی این کامیون در سال 1953 میلادی صورت گرفت و طی آن موتور VDF که موتوری بزرگ‌تر و با حجم قدرت بیشتری بود جایگزین مدل 96D شد. سال 1956میلادی (1334 ش) تیتان اولین کامیونی بود که به توربو دیزل، همچنین ترمز بادی مجهز شده بود.

سال 1965 ولوو اقدام به طراحی مدلی به نام N88 کرد و آن را جایگزین تیتان کرد. این کامیون دارای یک موتور جدید و گیربکس هشت دنده بود و سیستم تعلیق و شاسی آن ارتقای محسوسی پیدا کرده بود. بین سال‌های 1951 تا 1973 میلادی حدود 39 هزار و 700 دستگاه از این کامیون تولید و فروخته شد.

سال 1984 تولید سری معروف F را با ایران کاوه آغاز کرد و ‌اکنون هم مدل‌های متنوعی مانند FM /FH/ NH را در ایران عرضه می‌کند. ولوو در سریF ضعف‌های بسیاری داشت و اگر ساده‌تر بگویم تنها یک موتور پرقدرت ارائه کرده بود و خود کامیون هیچ امتیاز دیگری نداشت. اما با ارائه سری FH نشان داد که روش طراحی را بر خواسته‌های مشتریان متمرکز کرده است.

این کامیون ها وکشنده های ولوو در صنعت نفت در جابجایی تجهیزات سنگین و کشنده های تانکر حمل مواد نفتی و اتوبوس های آن در جابجایی کارکنان بین مناطق مختلف نفتخیز، همچنین بین مناطق نفتخیز و تهران فعالیت دارند. ضمنا خودرو های فوم پاش ولوو در ادرات آتش نشانی صنعت نفت وجود داشته و فعالیت دارد.

اسکانیا (SCANIA):  فیلیپ ورسن سال 1891 میلادی کارخانه‌ای برای ساخت واگن‌های راه‌آهن تاسیس کرد. او پس از انجام مقدمات کار، نام این مجموعه را وابیس (به معنی کارخانه واگن‌سازی) نهاد که کارخانه تولیدی آن، منطقه سودتلیا قرار داشت.

از سوی دیگر، سال 1900 میلادی یک کارخانه دوچرخه‌سازی توسط گوستاو اریکسون در شهر صنعتی مالمو با نام اسکانیا تاسیس شد. این شرکت به تدریج تغییر جهت داد و به سمت تولید خودرو و کامیون رفت، تا این که سال 1911 دو کمپانی با یکدیگر ادغام شدند و شرکت اسکانیا ـ وابیس را پدید آوردند.

به تدریج تولیدات شرکت گسترش یافت و در کشورهای دانمارک و نروژ نیز خطوط تولید آن ایجاد شد. با پایان جنگ دوم جهاني، اسکانیا دوباره تولید محصولات اصلی خود را از سر گرفت و توانست در رقابت با شرکت ولوو به جایگاه مناسبی دست پیدا کند؛ به طوری که تبدیل به یکی از قوی‌ترین شرکت‌های خودروساز سوئدی شد.

دهه 1990 را می‌توان دهه توسعه و تولید محصولات متنوع سوئدی در بازار وسایل حمل‌ونقل سنگین نامید. امروزه کامیون‌ها و اتوبوس‌های اسکانیا بازارهای وسیعی در کشورهای مختلف جهان دارند. این کامیون ها وکشنده ها و همچنین اتوبوس های اسکانیا در صنعت نفت در جابجایی تجهیزات سنگین و همچنین کشنده های تانکر حمل مواد نفتی و اتوبوس های آن در جابجایی کارکنان بین مناطق نفتخیز، همچنین بین مناطق و تهران فعالیت دارند. ضمنا خودرو های فوم پاش اسکانیا در ادرات آتش نشانی صنعت نفت وجود داشته و فعالیت دارد.

تهيه و تنظيم: پرويز آريانفر