گفت و گو با محمدرضا جواهری، مشاور مدیر موزه نفت و ناظر پروژه راه اندازی "موزه کارآموزان آبادان"

موزه نفت كارآموزان آبادان

موزه اي با رويكردي آموزشي است

مجموعه آموزشگاه کارآموزان که انتظار می رود در آینده نه چندان دور بعد از موزه بنزین خانه آبادان به عنوان دومین موزه صنعت نفت افتتاح شود، در سال 1312 خورشیدی توسط شرکت نفت انگلیس و ایران به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص در مساحت پنج هزار مترمربع تاسیس شد و بعدها به 11 هزار متربع توسعه پیدا کرد.

اكنون این آموزشگاه که بیش از دو دهه از آخرین سال فعالیت آن می گذرد، به همت مسوولان شرکت پالایش نفت آبادان و مدیریت موزه ها و مرکز اسناد، بار ديگر كشوده مي شود تا اين بار نه به عنوان آموزشگاه، بلکه در قالب موزه، ماموریت آموزشی خود را دنبال کند.

آنچه در پي مي آيد گفت و گویی است با محمدرضا جواهری، مشاور مدیر موزه ها و مرکز اسناد و ناظر بر گردآوری و مستندسازی اشیای صنعت نفت و ناظر پروژه راه اندازی موزه کارآموزان آبادان، كه ذيلا از نظرتان مي گذرد.

* آقای جواهری، علت انتخاب این آموزشگاه برای موزه شدن با توجه به قدمت و جایگاه آن در صنعت نفت بر کسی پوشیده نیست، اما سوال اصلی درخصوص رویکرد و سناریوی تعریف شده برای این موزه و چالش های پیش روی مسوولان و کارشناسان این موزه است؟

- در پاسخ به اين سوال شما بايد بگويم باتوجه به نقشی که آموزشگاه كارآموزان در پرورش نیروی متخصص کشور به ویژه تربیت نیروی خبره و کارآمد برای پالایشگاه بر عهده داشت، تصمیم گرفته شده تا محور اصلی این موزه موضوع آموزش در صنعت نفت باشد.

همانطور که می دانید چیدمان اشیا و اسناد، برمبنای رویکرد و موضوع تعریف شده برای هر موزه انجام می شود. در خصوص آموزشگاه فنی و حرفه ای آبادان باید گفت در ابتدای کار، هویت، تاریخچه و فرآیند کار مشخص نبود، در مورد بنا هم اطلاعات کافی و مستقلی وجود نداشت. لذا تلاش کردیم با کمک کارکنان شرکت پالایش نفت آبادان و کارشناسان مرکز اسناد صنعت نفت و پیشکسوتانی که زمانی در این مجموعه مشغول به تحصیل یا تدریس بودند، اطلاعات لازم را جمع آوری نماییم. این اطلاعات یا به صورت شفاهی و یا از طریق اسناد و مدارکی که به طور پراکنده در مخازن و انبارهای آموزشگاه و پالایشگاه و دیگر واحدها انباشته شده و یا در مرکز اسناد صنعت نفت موجود بود، استخراج شد.

* این طور که به نظر می رسد برای اطلاع از پیشینه آموزشگاه اسناد و مدارک منسجمی در دسترس نبوده؟

- متاسفانه همین طور است و اسناد گردآوری شده تنها به بخشی از سوالات و ابهامات موجود پاسخ داده و هنوز سوالات بسیاری وجود دارد که به علت عدم اطلاعات کافی و فقدان اسناد معتبر بی پاسخ مانده است؛ از جمله سال شروع به کار آموزشگاه قبل از احداث بنا و نیز نام اصلی آن. البته به نظر می رسد سال تاسیس مجموعه به سال 1312 باز گردد و در اسناد گوناگون، آموزشگاه با اسامی مختلفی نامبرده شده است همچون آرتیزن اسکول، ترینينگ اسکول، مدرسه کارآموزان، مدرسه افزارمندی، آموزشگاه فنی و حرفه ای و ... قلب تپنده آموزشگاه، سالن یا همان کارگاه های مرکزی بوده که کارآموزان روزها پشت این دستگاه ها و با کمک ابزارآلات مختلف با کمک مربیان ایرانی و خارجی، آموزش می دیدند.

* این فضا چگونه برای مخاطب و بازدیدکننده به تصویر کشیده خواهد شد؟  

در سالن یا همان کارگاه مرکزی، بین 8 تا 16 کارگاه آموزشی مجزا در زمان های گوناگون، مستقر بوده که ما از میان آنها 10 کارگاه را انتخاب و برای  نمایش آنها، اشیا و اسناد مرتبط را شناسایی و  چیدمان کرده ایم. از جمله رشته های تحصیلی که در این کارگاه ها مورد آموزش قرار می گرفت می توان به برق، ساختمان، مكانيك، تراشكاري، جوشكاري، نقشه­كشي، لوله­كشي ساختمان، حسابداري، ماشين­نويسي، نقشه­برداري و ... اشاره کرد که هر کدام توسط تجهیزات و ابزارآلات مرتبط و تخصصی به دانش آموزان آموزش داده می شدند.

البته هنوز آمار دقیقی از تعداد این اشیا در آموزشگاه وجود ندارد، اما کارشناسان توانسته اند طی جستجو و بررسی های لازم بیش از 2111 شی مرتبط و غیر مرتبط با آموزشگاه را طی دو سال اخیر شناسایی و کدگذاری نمایند که برخی از آنها به علت عدم نیاز در مخازن نگهداری یا به دیگر موزه ها منتقل خواهند شد. ولی در حال حاضر در کارگاه آموزشی  200 دستگاه تخصصی در کارگاه های مربوط به خود چیده و اطلاعات آن استخراج شده است.

اغلب این دستگاه ها به ترتیب ساخت کشور انگلستان، آمریکا و ایران هستند. از دیگر اقدامات صورت گرفته در این فضا، آماده سازی اتاق های مستقر در این سالن است که تعداد آنها به 8 عدد می رسد. درگذشته هریک از این اتاق ها به مسوولان و مربیان یک یا چند کارگاه تعلق داشت که در تلاشی هستيم تصاویر، اسناد، مدارک و اشیای مرتبط با هر یک از این اتاق ها را شناسایی و چیدمان نماییم.

در خصوص دستگاه ها باید اضافه کنم اطلاعاتی که از آنها استخراج شده به چهار قسمت تقسیم شده اند؛ از جمله اطلاعات عمومی دستگاه، طرح شماتیک و عناصر داخلی آن، تصاویری از دانش آموزان در حین کار با آنها و بروشور و جزوات آموزشی که نحوه کار با دستگاه مورد نظر را نشان می داد. این اطلاعات به صورت  تابلو و در کنار دستگاه در معرض دید عموم قرار خواهد گرفت.

از جمله اقدامات مهمی که در خصوص تجهیز کارگاه ها و بازسازی آنها به شکل اولیه انجام شد می توان به مرمت و تعمیر تابلوهای چوبی و کاغذی اشاره کرد که در هر یک از کارگاه ها به شکل نمادین، کار با دستگاه یا ابزار مورد نظر را آموزش می داد. تاکنون بیش از 34 تابلو از این دست شناسایی شده است.

* آیا آموزشگاه تنها جنبه آموزشی داشته یا فعالیت های تولیدی نیز در آن انجام می شد؟

در این مرکز محصولی تولید نمی شد، بلکه کارگر و نیروی ماهر تربیت می شد. البته ممکن است در مقاطعی برخی از تجهیزات پالایشگاه که نیاز به تعمیر داشته به این آموزشگاه منتقل می گردید تا نسبت به تعمیر آن اقدام شود.

* روند ورود به آموزشگاه، مدت زمان تحصیل و نحوه ورود به پالایشگاه به چه شکل و بر پایه چه اصولی صورت می گرفت؟

- از جمله ابهاماتی که در این مرحله با آن مواجه هستیم مقاطع تحصیلی و مدت زمان آنهاست. به نظر می رسد دانش آموزان در مقاطعی از ششم ابتدایی به آموزشگاه وارد شده و ادامه تحصیل می دادند و در مقاطعی نیز از سوم راهنمایی. گاه این دوره ها سه سال بوده و گاه دو ساله و عده ای که برای کار در پالایشگاه بر گزیده می شدند.

اين كارآموزان باید 2 سال نیز به عنوان کارآموز در پالایشگاه مشغول به کار می شدند. آنچه مسلم است برای ورود به آموزشگاه باتوجه به ظرفیت محدود آن (100نفر در هر سال) شرایطی از جمله بالابودن معدل تحصیلی ملاک بوده و در آموزشگاه دروس عملی تدریس می شد. البته محلی هم در مقابل آموزشگاه براي آموزش دروس تئوری وجود داشت.

نکته مهم این است که تحصیل در آموزشگاه تعهدی  برای استخدام در پالایشگاه ایجاد نمی کرد و کار آموز برای ورود به صنعت نفت باید علاوه بر داشتن نمرات عالی در آموزشگاه، باید در آزمون ورودی نیز شرکت می کرد. ناگفته نماند مدارک تحصیلی ارائه شده توسط آموزشگاه، در مقاطع بعدی مورد تایید آموزش و پرورش کشور و حتی موسسات و دانشگاه های خارج از کشور هم بود.

این که دانش آموز بعد از ورود به آموزشگاه و آموزش اولیه، در چه رشته ای مشغول به تحصیل شود، به هوش، استعداد، علاقه مندی و توانایی جسمی و روانی او باز می گشت. کارآموزان قبل از ورود به کارگاهی مشخص، در ابتدا سوهان کاری را آموزش می دیدند و مربیان با سنجش توانایی آنها در این زمینه، رشته تحصیلی مورد نظر را به دانش آموز پیشنهاد می کردند.

* در ضلع جنوبی محوطه آموزشگاه، 8 اتاق به چشم می خورد، در گذشته چه نوع فعالیت هایی در این  اتاق ها صورت می گرفت و در حال حاضر چه برنامه ای برای آنها در نظر دارید؟

- در گذشته این اتاق ها به امور اداری اختصاص داشتند، ولی در حال حاضر برای هر یک سناریوی مشخصی تعریف شده اند. رویدادنگار آموزش در صنعت نفت، سطوح مختلف آموزش، رویدادنگار آموزشگاه، معرفی کارآموزان و ساختار سازمانی و چگونگی مدیریت در اداره آموزشگاه و نیز بخش هایي همچون کتابخانه، آرشیو، پژوهش، امور اداری، مدیریت و آبدارخانه رویکرد هریک از اتاق ها را تشکیل می دهند.

اشیا و اسنادی که در هر یک از اتاق ها به نمایش در خواهد آمد مقدمه ای است بر تاریخچه آموزش در صنعت نفت و نقش آموزشگاه فنی و حرفه ای در تربیت افراد متخصص و نیروی مورد نیاز پالایشگاه و نیز آشنایی با کارآموزان و مربیانی که سال ها در این مرکز به تعلیم و تعلم پرداخته اند.

گفت و گو از: راحله خالقي