گزارش بازديد از "موزه ميراث روستايي گيلان"

هويت روستايي؛ ميراثي براي آيندگان

جمعي از كاركنان مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، روز جمعه 23 تير ماه از "موزه ميراث روستايي گيلان" بازديد به عمل آوردند و با دستاوردها و تجربيات دست اندركاران اين موزه از نزديك آشنا شدند. آنچه در پي مي آيد گزارشي است از اين بازديد كه با هم مي خوانيم:

در يك روز گرم تابستاني با همكاران مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت براي بازديد از "موزه ميراث روستايي گيلان" عازم شمال كشور مي شويم. ساعت ورود همكاران به موزه حدود 10:30 صبح است.

مطلوب بود كه اين سفر دو روزه باشد. زيرا دوري مسافت و گستردگي فضاي موزه (كه به گفته دكتر محمود طالقاني مدير پروژه موزه روستايي گيلان حداقل 8 ساعت فرصت براي بازديد مي خواهد) زمان بيشتري را براي بهره برداري كيفي تر طلب مي كرد.

ولي در همين مدت چند ساعت نيز استفاده خوبي شد و راهنماهاي موزه توضيحات جذاب و خوبي ارائه دادند، بويژه خانم آسيه بخشنده كه علاوه بر توضيحات معمول حكايت هايي را نيز به زبان گيلكي براي گروه نقل كرد. بعلاوه دكتر طالقاني، طراح اين پروژه بزرگ كه خود اهل گيلان بوده و از اساتيد برجسته دانشگاه هاي فرانسه و ايران  است، شخصا توضيحات و راهنمايي هاي بسيار ارزشمند و مفيدي را به گروه بازديد كنندگان موزه نفت ارائه كرد.

بازديد از خانه ها

در اين پنج ساعت، از يك خانه اربابي، يك خانه رعيتي، يك خانه كدخداي ده، يك مغازه آهنگري و يك مدرسه روستايي بازديد كرديم كه با توضيحات ارائه شده، ابعادي از افكار و ايده هاي تجربي نياكانمان در طراحي و ساخت اين خانه ها كه كاملاً مناسب با شرايط آب و هوايي منطقه، ملاحظات زيست محيطي و آرامش فردي و خانوادگي بود، آشنا شديم.

از جمله توضيحات جالب دكتر طالقاني اين بود كه اين خانه ها با مصالح سبك و مناسب، زلزله و زمين لرزه تا حدود 7 ريشتر را تحمل كرده و به گفته وي خانه اربابي مورد بازديد كه در دو طبقه چوبي بنا شده بود و قدمت 200 ساله داشت، حداقل سه زمين لرزه هفت ريشتري را از سر گذرانده بود.

موزه اي در دل جنگلي زيبا!

يكي از زيباي هاي "موزه ميراث روستايي گيلان" قرار گرفتن آن در دل جنگل سراوان به وسعت 260 هكتار است كه طراوت ويژه اي به اين مجموعه بخشيده و بازديد كنندگان مي توانند ضمن «موزه گردي»، تفريح زيبايي هم در دل جنگل داشته و تنقلات زنان روستايي را كه در كنار خانه ها به پخت و پز نان ها و شيريني هاي خوشمزه مشغولند، خريداري و ميل نمائيد.

همچنين رستوران هاي سنتي جنگلي نيز غذاهاي مطلوب محلي ارائه مي كنند كه گروه موزه نفت نيز ناهار را همان جا صرف كرد.

طبق گفته دكتر طالقاني، حداقل 200 نفر در ارتباط با اين موزه به كار مشغولند و شاغلان بومي هزينه فعاليت شان را خود تامين كرده و دستمزدي از موزه دريافت نمي كنند. تنها كاري كه مسئولان موزه در ارتباط با اين افراد و شغل آنها انجام مي دهند، نظارت بهداشتي بر كارشان است.

ايشان گفت كه مهندس جهانگيري معاون اول رئيس جمهور و مهندس بيژن زنگنه نيز قبلاً از اين موزه بازديد داشتند و در ديدار با آقاي زنگنه در خصوص موزه هاي نفت نيز ايده هايي ارائه شده است.

بيوگرافي مختصر موزه از زبان مدير پروژه

ايده و طرح «موزه ميراث روستايي گيلان» (به عنوان اولين موزه فرهنگ روستايي ايران) در زميني به مساحت 263 هكتار در پارك جنگلي سراوان توسط دكتر محمود طالقاني در سال 1369 و پس از زلزله مهيب رودبار مطرح شد. به گفته وي پس از اين رخ داد بزرگ، اين فكر مطرح شد كه حفظ هويت روستايي منطقه، يك ضرورت است تا آيندگان بدانند ميراث معماري، آداب و رسوم، صنايع دستي و هنرهاي پدرانشان در منطقه گيلان چگونه بوده و بدين ترتيب «پاسداشت و حفظ ميراث مادي و معنوي» مردم گيلان و در مراحل بعد مازندران وگلستان به خوبي صورت پذيرد.

پس از انجام مراحل طراحي و مطالعاتي، روند اجرايي از اواسط دهه 1370 آغاز شد و از ابتداي دهه 1380 مراحل احداث موزه عملياتي گرديد. به گفته مدير پروژه، اين كار در سه مرحله انجام شد: شناسايي بناهاي سالم روستايي كه تا 200 سال قدمت دارند و خريداري از مالكين و حمل قطعات اصلي و چوبي به موزه.

طراحي و نقشه برداري جديد براي ايجاد خانه هاي روستايي در محل موزه با كمك قطعات حمل شده و بازسازي با مصالح سنتي. احداث بناها در طول سال هاي 1381 تا 1395 شامل خانه، مدرسه، حمام، مسجد، قهوه خانه، مزرعه و ... روستايي و شامل 25 مجموعه مسكوني از 7 روستاي گيلان.

نكته جالب اين كه هر چند روند احداث اين موزه در پنج فاز انجام شده است، ولي در پايان هر فاز، امكان بازديد مردم از آن فراهم بوده است و به اين ترتيب بازديد كنندگان از سال 1385 اين امكان را داشتند كه از موزه ميراث روستايي گيلان ديدن كنند.

بازارچه روستايي

نكته خوب ديگر در بازديد مردم از اين مكان هاي روستايي، وجود بازارچه صنايع دستي، عكس، نقاشي، پوشاك محلي، سفره گيلاني، موسيقي محلي، معرفي مفاخر و بزرگان منطقه و دست آوردهاي معماري در كنار آن است كه هم جاذبه خوبي به آن بخشيده و هم براي مردم محلي اشتغال زايي فراهم كرده است.

ثبت ملي

به گفته دكتر طالقاني تلاش بر اين است كه كل بناهاي اين موزه در فهرست آثار ملي كشور ثبت شود كه تا كنون 35 بناي آن ثبت ملي و رسمي شده و بقيه نيز به تدريج در حال آماده شدن هستند.

همچنين قرار است كه ميراث روستايي مازندران و گلستان نيز تدريجاً در كنار ميراث روستايي گيلان احداث و حفظ گردد؛ زيرا به گفته وي، ميراث روستايي اين سه استان شمالي از هويت واحدي برخوردارند و مطلوب است در يك چرخه موزه اي قرار گيرند.

جمع بندي

از كلام دكتر طالقاني اين نكته استنباط مي شود كه موزه ميراث روستايي گيلان،  تجربه اي ملي و با هدف صيانت از فرهنگ و معماري روستايي و با ايده و مفهوم موزه فضاي باز در ايران است. اين موزه كه حداقل در منطقه خاورميانه و آسياي مركزي منحصر به فرد است، نمادي از «پاسداشت و حفظ ميراث مادي و معنوي مردم سرزمين گيلان» است كه قابليت تعميم به ساير مناطق ايران را دارد. به نظر مي رسد ايجاد و راه اندازي اين موزه هاي براي حفظ هويت ملي ايران و انتقال تجربيات زيست محيطي به نسل هاي آينده مطلوب است.

در ضمن به گفته ايشان در مرحله مطالعاتي، چند كتاب نيز در زمينه مناسبات انساني، زيست محيطي، فرهنگي و اجتماعي گيلان از روزگاران گذشته تاكنون تدوين شد كه مجموعه اي آموزنده براي علاقه مندان به علم مردم شناسي و مطالعات اجتماعي – فرهنگي است.

گزارش: سيدهاشم هوشي سادات
عكس: مسلم عباسي