گزارشی از روند پیشرفت پروژه موزه های نفت مسجدسلیمان

چهارشنبه یکم شهریور ماه 1396گزارشی از روند پیشرفت پروژه موزه های نفت مسجدسلیمان

فرود کاروان موزه هاي نفت در "پارسوماش"


مسجد سلیمان، شهر خاستگاه نفت ايران، از جمله نقاطي است كه كاروان موزه هاي نفت در آن فرود آمده است. آنچه در پي مي آيد گزارشي است از پروژه هاي موزه نفت و اقداماتي كه تا كنون در اين زمينه انجام گرفته؛ چاه شماره یک، چشمه های نفتي سی برنج، نیروگاه تمبی، پالایشگاه بی بیان، کارخانه تقطیر بی بی يان، تاسیسات نمره 9 و بیمارستان مسجد سلیمان، 6 نقطه اي هستند كه قرار است به موزه هاي نفت تبدیل شوند.  


31⁰ 55' 48" o" 18' 49⁰ N. تعجب نکنید! علائمی که مشاهده می کنید رمز یا همان مختصات جغرافیایی دفینه ای است باستانی در منطقه نیمه صحرایی، در حاشیه سلسله جبال زاگرس، شمال شرقی کهن ترین منطقه فلات قاره درکرانه خلیج فارس؛ خوزستان!!

دفینه نه از باب تعریف آن، پنهان شده در دل زمین، بلکه مدفون شده در انبوهی از افسانه ها و حماسه های اساطیری که راکب زمان آن را به دست فراموشی سپرده است. سرزمینی که به روایت قصه ها، سجده گاه، سلیمان پیامبر و به استناد آثار به یادگار مانده محل برپایی آتش جاویدان بوده است.

آساک، پارسوماش، مسجدسلیمان نام هایی است که این سرزمین طی دوران ها به خود گرفته است. پیشینه تاریخی طولانی، وقایع و رویدادهای مهم و اثرگذار، آثار و بناهای باستانی به جای مانده، نه تنها این منطقه را از دیگر مناطق همجوار و حتی ایران زمین برجسته ساخته، بلکه در جامعه جهانی جایگاه ویژه ای را بر آن فراهم آورده است.

ذکر یکایک این وقایع نه در حوصله و نه نقطه منظور ما از ارائه گزارش در این صفحه است. موضوع نفت و پیدایش آن در مسجد سلیمان و پیشامدهای وابسته به آن سبب شد تا این بار کاروان موزه ها در این سرزمین فرود آید و رحل اقامت بیافکند. گزارشی که در ادامه می خوانید مشروحی است بر چرایی راه اندازی موزه در این منطقه و خدمات انجام شده تا کنون از زبان مجریان و ناظران پروژه موزه های نفت مسجدسلیمان.    

چرا مسجدسلیمان؟

مين آفيس مسجد سليمان

اکبر نعمت الهی، مدیرموزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت مي گويد: صنعت نفت ایران از دل چاه شماره یک مسجد سلیمان متولد شد. زمانی تنها عده محدودی از مردم از چشمه های نفت این منطقه بهره می بردند، اما بعد از استخراج نفت از چاه شماره یک در پنجم خرداد سال 1278 خورشیدی، استفاده از نفت سراسری شد.

در پی این رخداد، مسجد سلیمان به یک شهر صنعتی تبدیل شد و بسیاری از اولین های صنعت ایران و خاورمیانه در اين منطقه اتفاق افتاد. اولین کارخانه برق صنعتی خاورمیانه، اولين کارخانه تقطیر، اولين فرودگاه، اولين زمین فوتبال، زمین گلف، بیمارستان، لیمونادسازی، راه آهن و دیگر اولین ها در این شهر احداث شد. حال که سال ها از این شکوفایی گذشته، احداث موزه ها دریچه ای می شود برای انتقال گذشته به آینده و شاید به این بهانه مسجد سلیمان حیاتی دوباره پیدا کند و به روزهای نخستین خود نزدیک شود.

از آنجایی که عناصر و اماکن مرتبط با چرخه صنعت نفت در مسجد سلیمان بسیار پراکنده و متعدد هستند و با توجه به تعریف و کارکرد موزه و اهداف متأثر از اسناد بالادستی وزارت نفت، احداث موزه برای یکایک آنها امری غیر ممکن بود لذا در فاز اول پیرو تصمیم شورای راهبردی موزه های صنعت نفت تصمیم بر آن گرفته شد تا 6 نقطه، چاه شماره یک، چشمه های سی برنج، نیروگاه تمبی، پالایشگاه بی بی يان، کارخانه تقطیر بی بی يان، تاسیسات نمره 9 و مسجد سلیمان بیمارستان به موزه تبدیل شوند.

اما از آنجایی که این امکان وجود ندارد که کلیه اماکن تبدیل به موزه شوند و ارزش تاریخی آنها نیز  کمتر از اماکن مورد نظر نیست، اهمیت ساخت موزه مرکزی نفت  در مسجد سلیمان بیشتر احساس شد. از اين رو نظر به وسعت پروژه، محوطه وسیع و مناسبی برای این هدف در پالایشگاه بی بی يان انتخاب و کار آغاز شد. در این موزه کلیه مستندات تاریخی مرتبط با صنعت نفت اعم از شی و سند به نمایش در خواهد آمد. ضمن آنکه فضاهای تاریخی و مهم مرتبط با این شهر و صنعت برای معرفی به مخاطبین از نظر دور نخواهد ماند.

موزه پالایشگاه "بی بی يان" و کارخانه گوگرد سازی

بي بي يان

به گفته علی اصغر شریف، مجری پروژه موزه های نفت مسجدسلیمان، پالایشگاه بی بیان که به اختصار LDU (Local – Distillation – Unit) خوانده می شود، در سال 1932 میلادی در چهار کیلومتری شهرمسجدسلیمان و در ناحیه بی بیان تأسیس شد. واحد مزبور تا سال 1352 مورد بهره برداری قرار می گرفت و از آن تاریخ به بعد به دلایلی از جمله عدم احتیاج به فرآورده های آن از سرویس خارج شد. اما پس از جنگ تحمیلی و از کار افتادن پالایشگاه آبادان، برخی از تاسیسات طی تعمیرات اساسی احیا و بهره برداری مجدد از آن آغاز شد.

محصولات اين پالايشگاه شامل گازوئيل، نفت كوره، بنزين و نفت سفيد است و ظرفيت آن بين 500 تا580 بشكه نفت خام در روز برآورده شده است. زمانی گازوئيل و نفت كوره مورد مصرف محلي قرار مي گرفت ولي محصول بنزين آن به علت كيفيت نامناسب و درجه مرغوبيت پایین، همچنين نفت سفيد آن به سبب عدم وجود مخازن ذخيره كافي قابل استفاده نبود. اين كارخانه مجددا از تاريخ 25/2/1371 تا كنون به علت اشكال در سيستم فرآورش تعطيل شده است.

اين پالايشگاه داراي 6 هكتار مساحت و داراي ساختمان هاي اداري و صنعتي است. اين بنا به عنوان اولين پالايشگاه نفت و تاسیسات آن از جمله کارخانه های گوگردسازی شماره 1 و 2 در قالب موزه مورد بهره برداري و استفاده عموم قرار خواهد گرفت.

بد نیست بدانید در مسجد سليمان دو كارخانه گوگردسازي وجود دارد كه درگذشته به وسيله آن گازهاي همراه نفت تصفيه و براي خانه ها، كارخانه ها و بيمارستان ها قابل استفاده می شد و از آن در عمليات پالايشگاه بهره برداري به عمل مي آمد. كارخانه گوگردسازی شماره یک در سال 1938 ميلادي توسط مهندسان آلماني بنا شد و محصول روزانه آن 3 تن گوگرد در روز بود. گوگرد مورد نياز براي پالايشگاه آبادان و كرمانشاه نيز در اين كارخانه تهيه مي­شد. اين تاسيسات اولين كارخانجات گوگرد سازي در خاورميانه است.

كارخانه شماره 2 گوگردسازي از آمريكا خريداري و ساختمان و نصب دستگاه هاي آن در سال 1942 ميلادي توسط مهندسان انگليسي آغاز شد و در سال 1944 ميلادي به بهره برداري رسید. ظرفيت اين كارخانه در ابتداي كار روزانه 20 تن گوگرد بود و بعدها به 25 تن افزايش يافت. كارخانه گوگرد سازي مسجد سليمان در سال 1353 با راه افتادن و بهره برداري از كارخانه گوگرد مجتمع پتروشيمي بندر امام خميني تعطيل شد.

موزه مرکزی مسجد سليمان در سايت پالايشگاه بي بيان با مساحت 3250 متر مربع در حال احداث است. این موزه از بخش های مختلف اداری، آمفی تئاتر، سالن اصلی گنجینه موزه و فضای باز موزه ای در طبقه همکف و پیلوت ساختمان تشکیل شده که تاکنون 65 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و عوامل اجرایی در حال انجام عملیات عمرانی و ساخت ساز هستند.

چیستی نفت، استفاده از نفت در ایران باستان و در دنياي معاصر، نفت و شهرنشيني در مسجد سليمان، نفت و انگليس، چگونگي اكتشاف نفت، چگونگي استخراج نفت، معرفي افراد معاصر در تاريخ صنعت نفت به طور خاص مسجد سليمان، نفت، مسجد سليمان و ملي شدن، روز شمار تاريخ مسجد سلیمان همزمان با كشف نفت، هنر و نفت، مسجد سليمان شهر اولين ها، مفاهیم و رویکردهای اصلی این موزه را تشکیل می دهند.

از جمله اقدامات انجام شده در خصوص طرح موزه پالایشگاه و کارخانه های گوگردسازی می توان به پاکسازی محوطه، نقشه برداری توپوگرافی همراه با محل استقرار دستگاه ها، نظافت آنها، جمع آوری اشیای قدیمی مرتبط و ایجاد مخزن نگهداری در محل سایت اشاره کرد.

طراحی محوطه، روشنایی، نورپردازی و طراحی شبکه آبیاری و طراحی شبکه بازدید سایت، مرمت و رنگ زدایی دستگاه ها در حال اجراست. تاريخچه اين پالايشگاه، ضرورت احداث پالايشگاه نفت در مسجدسليمان و كاربرد آن، فرآيند پالايش نفت، پالايشگاه نفت مسجد سليمان در دوران دفاع مقدس، معرفي اشخاص و شخصيت هاي مرتبط با اين مكان، پيشينه گوگردسازي در ايران و جهان و تاريخچه كارخانه گوگردسازي، موضوعات مهم و کلیدی این موزه ها هستند.

مهدی اله مرادی مسوول پروژه موزه تمبی و موزه مرکزی مسجد سلیمان در تکمیل گفته های علی اصغر شریف چنين می گوید: برای موزه مرکزی دو بخش محوطه (فضای باز) و ساختمان (فضای بسته) تعریف شده است.

محوطه سازی در سایت 6 هکتاری انجام خواهد شد که عملیات اجرایی بر روی 2 هکتار آن آغاز شده و با عقد قرارداد جدید با پیمانکار مابقی کار نیز شروع خواهد شد. ساخت و ساز فضای بسته متشکل از 4 ساختمان مراحل پایانی خود را می گذراند. ساختمان اول که دو طبقه است برای امور رفاهی، اداری و حراست در نظر گرفته شده است. آمفی تئاتر و بالکن نمایش در ساختمان دوم قرار دارند. ساختمان سوم نیز برای نمایش کلیه مستندات اعم از اجسام و اسناد اختصاص داده شده و ساختمان بعدی متشکل از سیستم های گرمایشی و سرمایشی و موتور خانه خواهد بود. پیاده روسازی و محوطه سازی جلوی ساختمان، استخر و مسیر اصلی ورود به ساختمان ها نیز به زودی تکمیل خواهند شد. پیش بینی می شود در فاز اول، این موزه در سه ماهه اول سال 97 به بهره برداری برسد.  

موزه کارخانه تقطیر

تقطير بي بيان عباسي مسلم

محمد عبدالعلی پور، مجری موزه تقطیر در مسجدسلیمان توضيحات زير را راائه مي دهد: کارخانه تقطیر مسجد سلیمان، در جنوب شرقی مرکز شهر مسجد سلیمان در محله صنعتی بزرگی به نام ناحیه بی بیان واقع شده است. این مجموعه در سال 1316 با پایان یافتن واحدهای A,B,C شروع به کارکرد.

- ظرفیت واحدهای A,B روزانه 23.400 بشکه و واحد C به ظرفیت 38000 بشکه در روز قادر به تصفیه نفت خام به بنزین و نفت سفید بودند. اصولا کارخانه تقطیر محلی که در مسجد سلیمان و آغاجاری کارگذاشته شده نوع ساده ای از یک پالایشگاه است. کارخانه مذکور در سال 1356 از چرخه خدمت دهی صنعتی خارج شده اما تمامی تاسیسات آن پابرجاست. پس از بسته شدن کارخانه تقطیر، ارسال فرآورده های سبک و سنگین از مسجد سلیمان متوقف و کلیه ظرفیت خطوط لوله به انتقال نفت خام اختصاص یافت.

مساحت کل محوطه شامل کارخانه و واحدهای تقطیر و واحد خنک کننده 40.000 متر مربع است که به سایت 4 هکتاری معروف است. این کارخانه در حال حاضر با برخورداری از واحدهای A,B,C تقطیر و دفاتر مربوط، واحد خنک کننده، قطعات و تجهیزات قدیمی کارخانه، دودکش های کوره، برج های تقطیر، تلمبه خانه و کلیدخانه، تعطیل و به عنوان قدیمی ترین پالایشگاه در دستور کار موزه شدن قرار دارد.

موزه کارخانه تقطیر در نوع خود مجموعه ای از اولین های صنعت نفت را در خود جای داده است. ثبت فرآیند تقطیر و کاربرد آن، معرفی و نمایش تاریخی کارخانه تقطیر به عنوان قطب اولیه انتقال نفت در ایران و خاورمیانه، نمایش آثار و مستندات مربوط به فرآیند تقطیر و کاربردهای آن و مهم تر جلوگیری از آسیب، نابودی و خروج مستندات اصیل متعلق به فرآیند انتقال و تلمبه کردن نفت و همچنین آموزش کارکرد و فرآیند انتقال نفت به مخاطبان در محوطه موزه از مهم ترین اهداف این موزه به شمار می روند.

طراحی شبکه بازدید و تهیه شناسنامه دستگاه ها و فرآیند انجام کار تصفیه نفت، نقشه برداری سایت 4 هکتاری و تاسیسات نمره 9، پاکسازی سایت، نظافت، زنگ زدایی دستگاه های کارخانه، طراحی روشنایی، نورپردازی و محوطه سازی از جمله فعالیت های انجام و یا در حال انجام در این پالایشگاه است.

موزه نیروگاه برقی و پارک موزه تمبی

موزه برق تمبي

علی اصغر شریف، مجری پروژه موزه های نفت مسجدسلیمان در ادامه به معرفی نیروگاه برق و پارک موزه تمبی و اقدامات انجام شده، پرداخته و می گوید: این نیروگاه در محله تمبی در حاشیه شهر مسجدسلیمان و در زمینی به مساحت 8520 مترمربع با زیربنای 2150 واقع شده. این نیروگاه تامین برق کارخانه تقطیر و تلمبه خانه تمبی و پالایشگاه بی بی يان و شهر مسجد سلیمان را تا سال 1345 بر عهده داشت.

در کنار این تاسیسات که به زودی به موزه تبدیل خواهد شد، کار طراحی و ساخت پارک موزه تمبی در کنار رودخانه تمبی به مساحت 34000 مترمربع در جریان است که اهالی محل و گردشگران می توانند علاوه بر بازدید از موزه از موقعیت تفریحی و گردشگری در پارک استفاده کنند. هم اکنون قرارداد پیمانکار محوطه سازی و مرمت نیروگاه و پارک موزه منعقد و بخش های زیرسازی و کانال سازی پارک انجام شده است.

لازم به ذکر است اقدامات اولیه برای راه اندازی دیگر موزه های از جمله چشمه های سی برنج، بیمارستان و چاه شماره یک انجام شده که پس از پیشرفت کار، شرح آن در فرصتی دیگر به اطلاع خوانندگان خواهد رسید.

گزارش از: راحله خالقی