گزارشي از حضور موزه هاي نفت در نمايشگاه بين المللي تهران

حال موزه هاي نفت خوب است

گزارش از: سحر سعیدیان

شاید در طول برگزاري بيست‌وسومين نمايشگاه صنعت نفت تهران، سري به غرفه موزه‌هاي نفت زده باشید، غرفه‌اي كه در فضايي فرهنگي و فارغ از هياهوي چانه‌زني‌ها و مذاكرات تجاري، با گنجينه‌اي از اسناد، اشيا و ميراث كهن به جا مانده از اين صنعت 110ساله، پس از دو سال وقفه، دست پر به نمايشگاه امسال آمد تا علاوه بر نمايش دستاوردهای بیش از چهار سال فعالیت، نويد بهره‌برداري از سه موزه کارآموزان آبادان، بنزين‌خانه دروازده دولت تهران و عمارت كنسولگري كرمان را تا پايان سال 1397 به علاقمندان خود بدهد. آنچه در پي مي آيد گزارش مختصري است از حضور مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت در نمايشگاه امسال. با هم مي خوانيم:

*خيلي دور، خيلي نزديك

جایگاه قدیمی سوخت رسانی در آبادان به عنوان نخستین جایگاه سوخت در ایران در سال 1306 شمسی (1927 میلادی) در مرکز شهر آبادان توسط کمپانی بریتیش پترولیوم (BP) احداث شد.

در طراحی و ساخت غرفه موزه‌هاي نفت از نمای بیرونی و آجری قدیمی‌ترین ساختمان پمپ‌بنزین کشور در آبادان که هم‌اکنون به موزه تبدیل شده، الهام گرفته شده بود كه با استقبال چشمگير شركت‌كنندگان در نمايشگاه تهران، فعالان صنعت نفت و علاقمندان به تاريخ غني این صنعت كشور مواجه شد.

خيلي دورتر از عصر تكنولوژي، نخستين جايگاه سوخت ايران در سال 1306 شمسي در مركز شهر آبادان توسط شرکت انگليسي بريتيش پتروليوم تأسيس شد و صنعت توزيع و پخش فرآورده‌هاي نفتي پس از آن با تغيير و تحولات گسترده‌اي روبه‌رو شد. كارشناسان موزه‌هاي نفت بخشي از نماي اين ساختمان آجري زيبا و چندگوشه را به نمايشگاه نفت تهران آوردند تا از نمايي نزديك، پنجره‌اي بگشايند به روي يادگار و آثار به‌جا مانده از مردان بزرگي كه به قدمت 110 ساله اين صنعت ارزش و اعتبار بخشيدند.

همانطور كه غلامحسین نوذری، وزیر پیشین نفت، در يادداشتي در دفتر يادبود اين غرفه به آن اشاره كرده و نوشته است: «بازدید از موزه نفت نگاهی به گذشته است و انسان را به یاد بیش از صد سال تلاش خستگی ناپذیر، عمدتا در خطه جنوب، می‌اندازد. این موزه بیانگر روشن این است که انسان‌ها می‌آیند و می‌روند. هیچ کس ماندگار نیست، الا به اثری که از خود بجای می‌گذارد.»

همچنين در اين غرفه بيش از صد قلم شيء و ده‌ها سند قدیمی منتخب تاريخي و گردآوري شده از شركت‌هاي نفتي سراسر كشور به ویژه مناطق نفتخیر جنوب در معرض دید علاقمندان قرار گرفت. از جمله اشیای به نمایش درآمده می توان به سه دستگاه پمپ بنزين قديمي، كيل، ترازوهاي ريخته‌گري، چراغ‌هاي نفتي، دستگاه فيدوس، فشارسنج قديمي و از اسناد به گزارش وكيل شرکت نفت انگليس و ايران به معاون وزير معادن در مورد اسامي و چاه‌هاي نفت در سال 1329 قمري، اعلام خبر نامگذاري روز 29 اسفند به عنوان روز ملي شدن صنعت نفت در سال 1330 شمسي و ... اشاره کرد.  

* بهره‌برداري از 3 موزه در آينده نزديك

اما دستاوردهاي موزه‌هاي نفت در طول سه سال گذشته به اينجا ختم نمي‌شود. اخبار خوبي مبني بر افتتاح سه موزه ديگر تا پايان سال جاري به گوش مي‌رسد. اكبر نعمت‌الهي، مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت، با اشاره به برنامه‌های پيش رو در سال جاري، مي‌گويد: «موزه کارآموزان آبادان، موزه بنزین خانه دروازه دولت تهران و موزه صنعت نفت کرمان سه موزه‌ای هستند که به زودی به روی عموم گشوده می‌شوند و موزه پمپ بنزین سبزوار نیز نوسازی خواهد شد.»

نعمت‌الهی مي‌گويد: «موزه‌های نوپای نفت اکنون سومین حضور نمایشگاهی خود را تجربه می‌کند» و دلیل وقفه در حضور نمایشگاهی این مدیریت را تامل برای آمادگی بیشتر و عرضه دستاورهای موزه در شرایط و فرصتی مناسب به مخاطبان موزه‌های نفت و بازدید کنندگان نمایشگاه توصیف مي‌كند: «اکنون که دو موزه نفت راه‌اندازی شده و سه موزه دیگر در آستانه افتتاح قرار دارد، شرایط و موقعیت مناسب‌تری برای معرفی دستاوردهای این موزه و پیشرفت پروژه‌های آن به مخاطبان و علاقه‌مندان به تاریخ نفت فراهم شده است.»

نعمت‌الهی استقبال چشمگير از ا این غرفه را در نمایشگاه، قابل پيش‌بيني عنوان مي‌كند و مي‌گويد: «غرفه موزه‌ها، غرفه‌ای است فرهنگی در دل یک نمایشگاه صنعتی و طبیعی است که به دلیل حال و هوای متفاوت آن مورد توجه بازدیدکنندگان قرار بگیرد. امروز خوشحالیم که علاوه بر گردآوری میلیون‌ها برگ سند از تاریخ صنعت نفت و هزاران شی که ممکن بود در اثر سهل انگاری‌ها از میان رفته یا به دست فراموشی سپرده شود، اماکن و تاسیسات بسیاری نیز در صنعت نفت شناسایی و به ثبت ملی برسد.»

* آخرين وضعيت راه‌اندازي موزه‌هاي نفت

طرح راه‌اندازي موزه‌ها و مركز اسناد صنعت نفت كه در گذشته مطرح شده بود و به دليل موانعي كه بر سر راه عملياتي شدن آن وجود داشت، در حد ايده باقي مانده بود از سه سال گذشته تا كنون به طور رسمي و جدي‌تر دنبال شده است.

ابراهیم رنجبرزاده، رئیس طرح و برنامه مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت مهم ترین و اصلی‌ترین فعاليت اين مركز را در ابتداي راه شناسایی اماكن، تأسیسات قدیمی، اشياء و اسناد بخصوص در مناطق نفتخیز جنوب از جمله استان خوزستان ذكر مي‌كند و مي‌گويد: «در بررسی‌های اولیه راه‌اندازی سه موزه در آبادان، مسجدسلیمان و تهران در دستور کار قرار گرفت، اما پس از مطالعات میدانی توسط مشاورین، رفته رفته پیشنهادات تازه‌ای مطرح شد. به عنوان مثال مطالعات اولیه در شهر آبادان حاکی از آن بود که این شهر ظرفیت تبدیل شدن به شهرموزه را دارد، اما به دلیل مشکلاتی که بر سر راه این پیشنهاد قرار داشت، پنج نقطه از شهر آبادان انتخاب و اولویت‌بندی شد تا طرح مرمت و بازسازی این نقاط به عنوان موزه یکی از پس دیگری انجام شود.

يكي از اين پنج نقطه بنزین‌خانه آبادان بود که سال گذشته به بهره‌برداری رسید، آموزشگاه فنی‌و‌حرفه‌ای اين شهر هم‌اکنون آماده افتتاح است. كار بازبيني و مطالعات مرمتي خانه‌های تشریفاتی نيز در حال انجام است. همچنين كارهاي مطالعاتي و عملياتي بهره‌برداري از اسکله‌های متروکه صادرات نفت آبادان و بخش قدیمی پالایشگاه آبادان شامل نیروگاه برق شماره یک، کارخانه ریخته‌گری، مخازن پرچی و آجری قدیمی نيز در حال انجام است. در آبادان به نقاط، تأسیسات و اماکن دیگری نیز دسترسی پیدا کردیم، از جمله ساختمان قدیمی رادیو نفت آبادان، منازل مسکونی منطقه بریم و بوارده كه مطالعات روي اين مناطق نيز انجام شده است.»

در مسجدسلیمان كه مهد و خاستگاه كشف نفت در كشور محسوب مي‌شود نيز تأسیسات و نقاطی از جمله چاه شماره یک، نیروگاه برق تمبی، کارخانه گوگردسازی و تقطیر بی بیان، بیمارستان امام خمینی و چشمه‌های جوشان نفتی سی‌برنج شناسایی شده‌اند.

رنجبرزاده روند فعاليت‌هاي صورت‌گرفته در مسجدسليمان را تشريح مي‌كند: «خوشبختانه از چند سال قبل بنای بزرگ و مجهزی در کارخانه گوگردسازی بی‌بیان در حال ساخت بود كه با سرعت‌ بخشي به ساخت اين بنا پيش‌بيني مي‌شود تا آخر سال جاري يا اوايل سال آينده تجهيز شود. این بنا به عنوان موزه اصلی مسجدسلیمان مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت. برای شهر مسجدسلیمان که آغاز تاریخ صنعت نفت از این منطقه شکل گرفته است، این موزه چندمنظوره به عنوان مجموعه‌ای فرهنگی، تفریحی، موزه‌ای و تاریخی در نظر گرفته شده است»

وی می افزاید: «در کنار مطالعاتی که در آبادان و مسجدسلیمان انجام شد، اماکن دیگری نیز در نقاط مختلف کشور انتخاب و شناسایی شد که مهم ترین آنها کارخانه حلب سازی و حلب‌پرکنی کرمانشاه، ساختمان کنسولگری کرمان در دوره زندیه و سکوی قدیمی بهرگانسر است. همچنین جایگاه سوخت رسانی شهر سبزوار که بر اساس معماری و طراحی جایگاه های پمپ‌بنزین‌ انگلیسی ساخته شده، به همت کارکنان شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه سبزوار به موزه تبدیل شده است، این موزه نیز هم‌اکنون در مراحل بازنگری و بازآرایی قرار دارد.»

* آرتيزان اسكول و خاطره‌بازي بازنشستگان صنعت نفت

نخستين پروژه‌اي كه در سال جاري به بهره‌برداري مي‌رسد، مدرسه فنی و حرفه‌ای آبادان (آرتيزان اسكول) است كه در نوروز امسال به صورت غیررسمی برای دیدار علاقمندان و گردشگران بازگشایی شد. رنجبرزاده مي‌گويد: «عمده بازدیدکنندگان از این موزه که به بیش از 1400 تن می‌رسید، از جمله کارآموزاني بودند كه در گذشته در این مکان آموزش دیده بودند و خاطرات شیرینی از حضور در اولين مدرسه فني‌وحرفه‌اي كشور داشتند.»

*موزه بنزین خانه دروازده دولت پاييز به بهره‌برداري مي‌رسد

شهر تهران نيز از اين قافله عقب نمانده است و اگرچه جزو مناطق نفتخيز كشور محسوب نمي‌شود، اما دو پمپ بنزين قديمي اين شهر با ثبت در فهرست ميراث ملي، از گزند برج‌سازي و ساخت‌وسازهاي بي‌رويه پايتخت درامان خواهد ماند.

مسئول غرفه موزه‌هاي نفت در نمايشگاه از افتتاح يكي از اين دو پمپ بنزين تا اواخر تابستان سال جاري خبر مي‌دهد و مي‌گويد: «يكي از پمپ‌بنزین‌هاي قدیمی تهران در خیابان دروازه دولت قرار دارد كه به موزه تبديل مي‌شود و دیگری در خیابان 15 خرداد است كه هم‌اكنون در دست بخش خصوصي است و فعاليت مي‌كند، اما به ثبت رسيده و قابل تخريب نيست.»

* عمارت آقا در صف سومين موزه

بناي كنسولگري كرمان يا همان عمارت باغ آقا كه در دوران زنديه ساخته شده است، سومين موزه‌اي است كه امسال به بهره‌برداري مي‌رسد. ساناز باخاني، مدير روابط‌عمومي شركت پخش فرآورده‌هاي نفتي منطقه كرمان كه در غرفه حضور دارد، درباره آخرين وضعيت مرمت و بازسازي عمارت آقا كه قرار است به موزه تبدیل شود، مي‌گويد: «مرمت بناي موزه صنعت نفت كرمان به پايان رسيده و هم‌اكنون در مرحله تدوين سناريو هستيم. در چيدمان اين بنا سعي شده كه بيشتر از ظرفيت بومي شهر كرمان استفاده شود، بنابراين اين امكان در اختيار هنرمندان بومي شهر كرمان قرار گرفته است كه با حضور در اين بنا و انجام بررسي‌هاي لازم، طرح‌هاي خود را به دست‌اندركاران اين طرح ارائه دهند.»

* استقبال چشمگیر بازدیدکنندگان خارجی

ساسان بامداد صوفي، ناظر و مجری پروژه موزه‌های صنعت نفت در استان خوزستان استقبال شركت‌كنندگان از غرفه موزه ها را در بيست‌وسومين نمايشگاه بين‌المللي تهران را چشمگير و غيرقابل انتظار ارزيابي كرد و گفت: «در نخستين روز گشايش اين نمايشگاه مقام عالي وزارت نفت از غرفه بازديد كردند. علاوه بر آن، مقاماتي چون مديران عامل شركت‌هاي اصلي وزارت نفت و شركت‌هاي تابعه، نمايندگاني از كشورهاي كانادا، انگلستان، چين، جمهوري چك، اسلواكي، روسيه، آلمان، بلژیک و فرانسه از اين غرفه بازديد كردند. همچنين خبرنگاراني از سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) خبرگزاري‌ها و رسانه‌هاي خارجي با حضور در اين غرفه در جريان آخرين اقدامات مديريت موزه‌ها و مركز اسناد صنعت نفت كشور قرار گرفتند.»

* خانواده بزرگ صنعت نفت را حساس كرديم

سركشي به شهرها و مناطق نفتي كشور و جمع‌آوري اشيا و اسناد مربوط به صنعت نفت به موازات فعاليت‌هاي موزه‌ها انجام مي‌شود. ابراهيم رنجبرزاده به اين موضوع هم اشاره مي‌كند: «جمع‌آوري اشيا و اسناد كه يكي از فعاليت‌هاي زيربنايي موزه‌ها است از همان سال‌هاي اول تا كنون ادامه دارد و پاياني براي آن متصور نيستيم. كارشناسان اين مركز به کلیه نقاط کشور به ویژه مناطق عملیاتی و نفتخیز جنوب و حتی روستاها سركشي مي‌كنند. این مجموعه توانسته از بدو راه اندازی تاکنون مستندات ارزشمند و منحصر به فردی را جمع آوری نماید. يكي از دلايل موفقيت‌مان در جمع‌آوري و مرمت اين اسناد و اشياء حساسيتي است كه در بين خانواده بزرگ صنعت نفت و حتي غيرنفتي‌ها براي حفظ اين ميراث ارزشمند ايجاد شده است. وقتي اطمينان حاصل مي‌شود كه اين اقلام ارزنده در جايي فراتر از خانه خودشان حفظ و نگهداري و به نام خودشان ثبت مي شود و در معرض ديد عموم مردم قرار مي‌گيرد، آن‌ها را در اختيارمان قرار مي‌دهند. خوشبختانه فرصتي پيش آمده تا تاريخ و هويت صنعت نفت در ايران به نسل‌هاي آينده منتقل شود و در اختيار پژوهشگران قرار گيرد تا در مورد تاريخ شكل‌گيري نفت در كشور تحقيق و تفحص كنند.»

عكس از: مسلم عباسي