نگاهي به دفتر یادبود موزه های نفت در نمایشگاه بيست و سوم

گام زدن در گذشته، براي آينده!

سهیلا زمانی

غرفه موزه نفت در بيست و سومين نمايشگاه بين­المللي نفت، گاز، پالايش و پتروشيمي، ميعادگاه علاقه مندان به تاريخ اين صنعت و آثار برجا مانده از آن بود. چه بسيار بودند، بازديدكنندگاني كه با نگارش يادداشتي بر دفتر يادبود موزه نفت، احساس خود را از برپايي اين موزه­ها و تلاش­هاي انجام گرفته براي ثبت ميراث نفت، به يادگار گذاشتند.

آنچه در ادامه می­خوانید گزیده­ای است از يادداشت ها و دست نوشته­های پيشكسوتان و مدیران ارشد صنعت نفت در نمایشگاه بيست و سوم كه با درج ديدگاه­ها و تجربيات خود، به ياري موزه نفت شتافته­ و دست اندركاران اين مجموعه را بيش از پيش به ادامه راه دلگرم ساخته­اند.

با آرزوی این که در آینده بتوانیم از دیدگاه‌های مدیران؛ کارشناسان، صاحب‌نظران و عموم جامعه، بهره‌های بیشتری ببریم، این نوشتار را پی می‌گیریم.

اتفاقي از جنسي متفاوت!

در نخستین صفحات این دفتر زرین با محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگي و تاريخي سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همراه می‌شویم که به مدد سال‌ها کفش آهنی به پا کردن و در این مسیر گام نهادن، می‌نویسد: «صنعت نفت تماما تلاش دارد تا به آینده نگاه داشته باشد و هرچه بیشتر به‌روز بوده و از گذشته خود (تکنولوژی گذشته) فاصله گیرد تا بتواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد؛ به بیان دیگر، نوبودن و به‌روز بودن ارزش است و همه هویت خود را در نوآوری جست‌وجو می‌کند. در ساختاری این‌چنین، مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت اتفاقی است از جنس متفاوت که تنها به گذشته چشم دوخته و دفتر خاطرات آن را جست‌وجو می‌کند. ضمن آن که از تمامی تلاش‌گران این حوزه اقتصادی پشتیبانی و برای آن ایجاد هویت می‌کند؛ چراکه بدون ریشه نمی‌توان نشانه‌های نو تولید کرد. پس می‌توان گفت که تاریخ نفت با تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و صنعتی ایران در هم آمیخته و از این رو ایجاد موزه های نفت در کشور، خدمت بزرگی است به نسلی که هویت خویش را جستجو می کند. از طرفی تاریخ نفت، حلقه اتصال اقتصاد نفت، سیاست و همه ارکان تاریخ معاصر است. امید است این مرکز پاسخگوی تمام نیازهای نسل امروز و نویدبخش آینده‌ای روشن باشد.»

آري، همیشه دود از کُنده بلند می‌شود! تجربه همیشه بسان مادری عمل می‌کند که تلاش دارد خود را در معرض خطر قرار دهد تا فرزندش کمتر آسیب ببیند. این حرف در خصوص پیشکسوتان صنعتی بزرگ و مادر نیز صادق است که سال‌ها تلاش کردند تا اکنون تجربیات ذی‌قیمت خود را به رایگان در اختیار نسلی قرار دهند که از او انتظار بهتر بودن و بهترشدن را دارند!

اعتبار هر ملتی به تاریخ آن است

تلاش بی‌وقفه تمامی کسانی که پس از انقلاب از صنعت نفت صیانت کرده و تاریخ ان را با دستان خود و هم‌رزمان خویش نوشتند، دستمایه نوشته رکن‌الدین جوادی، معاون وزیر نفت در امور نظارت بر منابع هیدروکربوری شد: «اعتبار هر ملتی به تاریخ آن است که می‌تواند چراغ راهنمایی برای ادامه کارهای نیک و اجتناب از کارها و تجربیات نامناسب و ناموفق باشد. صنعت نفت هم باید از تجربیات گذشته پند بگیرد تا بتواند گذشته بزرگ خود را تکرار و برای نسل جوان و توسعه و اداره آن، چراغ راهنمایی باشد. مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت، گام‌های آغازین و امیدوارکننده‌ای را برداشته که امیدوارم با تکامل و موفقیت مستمر همراه شود.»

توفیق صنعت نفت به دست توانمند ایرانی­ ها

بهروز بوشهری، متخصص و پیشکسوت صنعت نفت و از همرزمان شهید تندگویان؛ وزیر نفت کشور در زمان جنگ‌تحمیلی با قلم تجربه می‌نگارد: «کار ارزشمند عزیزان در برپایی و تکمیل موزه‌ها و اسناد صنعت نفت، کاری فوق‌العاده و قابل تقدیر است. قطعاً افرادی مثل این حقیر که قریب شصت سال سابقه آشنایی و ۵۵ سال سابقه همکاری در صنعت نفت ایران را دارند، زمان زیادی برای حمل این خاطرات و سرگذشت صنعت نفت ندارند. امیدوارم همکاران محترم این مدیریت موفق شوند بخش‌هایی از این خاطرات را حفظ کنند که فرزندان ما و نسل‌های بعدی بداند این صنعت بزرگ از چه پیچ‌و تاب‌هایی گذشته و چه روزهای خوب، بد و سختی را گذرانده تا امروز به دست متخصصین و کارگران سخت‌کوش و زحمتکش ایرانی اداره شود.

آن زمان، این صنعت مادر بیشتر توسط خارجی‌ها اداره می‌شد، ولی پس از انقلاب، توفیقات بزرگی به‌دست آمد که یکی از آنها اداره این صنعت به‌ دست توانمند ایرانی‌ها بود که امیدوارم این روند همچنان ادامه داشته باشد.»

جوانان فرصت بازدید از موزه را از دست ندهند

آن‌چه جوان در آینه بیند، پیر در خشت خام بیند! دعوت از جوانان برای بازدید از بیش از یک قرن تجربه و تلاش، ماحصل نوشتار غلامحسین نوذری، وزیر پیشین نفت بر سپیدی کاغذ بود: «جوانان فرصت بازدید از موزه نفت را از دست ندهند. بازدید از موزه نفت نگاهی به گذشته است و انسان را به یاد بیش از صد سال تلاش خستگی ناپذیر، عمدتاً در خطه جنوب، می‌اندازد. این موزه بیانگر آن است که انسان‌ها می‌آیند و می‌روند. هیچ کس ماندگار نیست، الا به اثری که از خود برجای می‌گذارد.

از تلاش همه دست‌اندرکاران و کسانی که با زحمت بسیار اسناد و تجهیزات را جمع‌آوری می‌کنند، تشکر و قدردانی می‌نمایم.»

سازمان بدون حافظه، تجربه گذشتگان را فراموش می‌کند

نفت را که استخراج می‌کنی در کنار آن به انرژی مپاك، یعنی گاز می‌رسی تا با فرآورش آن، امید و گرما را میهمان خانه‌های هموطنانت سازی و دریابی که بدون حافظه تاریخی، يعنی آن‌چه حمیدرضا عراقی، معاون وزیر نفت در امور گاز و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران بر آن تأکید دارد، امکان استفاده از آن همه تجربه را از دست می‌دهی: « از زمانی که دستور تشکیل موزه صنعت نفت توسط وزیر محترم نفت صادر شد، امکان بازدید از این شاهکار را نداشتم. خوشحالم که این فرصت دست داد. به رغم در ابتدای راه بودن، صدای بلند و رسای ناقوس امیدواری را در ادامه راه، به‌خوبی می‌توان شنید. انسان بدون حافظه نمی‌داند چه می‌کند، همان‌طور که سازمان بدون حافظه تجربه گذشتگان را فراموش می‌کند. در گذشته نبایستی ماند، لکن از تجربه گذشته بایستی استفاده کرد و به آینده امیدوار بود.»

به تاریخ، رنج ها و زیبایی هایش می بالیم

اما زیباتر آن که در کنار این همه تلاش، زیبایی‌ها را نیز با چشم زیبابین خود ببینی و بر آن صحه بگذاری. آن‌طور که زیبا اسماعیلی، رییس روابط عمومی شرکت ملی پالایش و پخش ایران بر این باور است: «روزگار می‌گذرد و تاریخ می‌آفریند، انسان‌ها در اعصار و قرون مختلف تاریخ را می‌خوانند و زیبایی انسان‌های گذشته را درمی‌یابند. تاریخ صنعت نفت ایران که بیش از یک قرن از آن می‌گذرد، زیبایی‌ها، سختی‌ها، مرارت‌ها و رنج‌های بسیاری با خود داشته که امید داریم مایه افتخار همگان باشد. ما و فرزندان‌مان به این تاریخ و تمام رنج‌ها و زیبایی‌هایش می‌بالیم و آینده‌‌ای روشن را فراروی خود ترسیم می‌کنیم.»

تعظیم و تکریم در مقابل پیشینیان

از منظری دیگر، موزه‌های نفت اثری ماندگار است که با تاریخ و فرهنگ ما عجین شده، همان‌طور که اسحق رویور، مدیرکل اسبق روابط عمومی وزارت نفت صفحه‌ای سپید را با رنگی از طلای سیاه می‌نویسد: «بازدید از موزه اسناد صنعت نفت بسیار مورد توجه اینجانب قرار گرفت. جا دارد که از همه دست‌اندرکاران که با عشق به این مهم همت گماشتند، تشکر کنم که این‌چنین اثری ماندگار را که با تاریخ و فرهنگ ما عجین شده، برای نسل فعلی و نسل‌های اینده به تصویر کشیده‌اند. قطعاً این کار بزرگ می‌تواند به نسل فعلی و آتی این پیام را بدهد که آن‌چه امروز تحت عنوان صنعت نفت کشور که در حقیقت در خدمت اقتصاد میهن و رفاه امروز مردم کشور است، در کشاکش دهر و ناملایمات گذشته و زحمات گذشتگان به دست آمده است. جای تعمق و تأمل دارد و سر تعظیم و تکریم را در مقابل نسل‌های قبلی فرود می‌آوریم.»

کارکنان خادم صنعت نفت بر تارک تاریخ این صنعت می درخشند

به راستی چگونه می‌توان از مردان و زنانی که در راه اعتلای این مرز و بوم، با هر بیگانه‌ای جنگیدند تا ثروت‌های زیر زمین ایران عزیز را برای آیندگان حفظ کنند، قدردانی کرد جز با ماندن و درخشیدن! همچنان که سیدرضا موسوی‌خواه، مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌گوید:«سرگذشت مردان و زنانی که جان دادند تا ایران عزیزمان جان بگیرد، در جای‌جای ایران پهناور از اقیانوس هند تا فلات تبت، به خوبی مشهود است. در این غرفه می‌توان گوشه‌ای از آن را ملاحظه نمود که شاید شاخص‌ترین حضور شرکت ملی پخش در تاریخ صنعت نفت است. شرکت ملی پخش و کارکنان خادم و کوشا با یک قرن سابقه، کماکان و همچنان بر تارک تاریخ این صنعت بوده، خواهد ماند و خواهد درخشید.»

موزه صنعت نفت، نماد شکوه و عظمت این صنعت است

بی‌شک برای داشتن آینده‌ای روشن، نیاز به شناخت میراث گذشتگان است؛ میراثی که می‌تواند به باور عبدالرضا اسدی، معاون اسبق مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران یک نماد واقعی باشد: «موزه صنعت نفت، نماد شکوه و عظمت و یادگاری از تلاش‌های عظیم کارکنان صنعت نفت، برای پیشرفت و تعالی کشور و گشودن درهای تمدن و مدرنیسم در مقابل ملت ایران است و نسل‌های جدید از طریق این موزه باید با تاریخ پرشکوه صنعت نفت، برای پایه‌گذاری آینده بشر، آشنا شوند.»

جای موزه ها در صنعت یکصد ساله نفت خالی بود

در نگاهی دیگر، شاید بتوان گفت که ایران عمدتاً از طلایی برخوردار بوده که به رغم سیاه بودن! ارزآوری داشته ولی همانند گنجی پنهان، همیشه بیش از آن که «خودی»ها را سیراب کند، «دیگران» را از این نعمت بهره‌مند ساخته، پس باید دستاوردها را در معرض دید همگان بالاخص جوانان گذاشت تا آنها با شناخت بیشتری، به باروری این صنعت مادر بپردازند. آن‌چنان که سیدناصر سجادی، مدیرعامل سابق شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌نویسد: «موزه‌ها، آثار، اقدامات و همچنین زحمات گذشتگان برای ایجاد یک صنعت، فرهنگ و یا ... یک جامعه را به نمایش می‌گذارد. جای موزه نفت در کشورمان با سابقه یکصد ساله در صنعت نفت به‌خصوص در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی، همواره خالی بوده است. جای بسی تشکر دارد که تعدادی از دوستان علاقمند با پیگیری‌های خود، توانسته‌اند در مدت نسبتاً کوتاهی این دستاوردها را پیدا کنند و به‌طریقی با گردآوری آنها بتوانند آن‌ها را در معرض دید همگان قرار دهند. شاید نسل جوان و نوجوان ما با بازدید از این مجموعه گران‌بها نه تنها به پدران خود افتخار کنند، بلکه خود نیز بتوانند با نگاهی نو و با استفاده از تکنولوژی روز دنیا، این صنعت عظیم و مادر را به‌روز کرده و آن را بارور نمایند.»

موزه نفت، بزرگ ترین مجموعه میراث صنعتی کشور

این مجموعه ارزشمند به باور یوسف منصورخواه، رییس مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی، میراث صنعتی کشوری است که قصد دارد، تجربیات ذی‌قیمت خود را در اختیار نسلی بگذارد که با تمام توان، می‌خواهد حافظ آن باشد: «نمایشگاه موزه‌های صنعت نفت در نمایشگاه بین‌المللی تهران، مجموعه ارزشمندی است که نشان‌دهنده میراث صنعتی کشورمان و تجربه ارزشمندی برای نسل‌های آینده است. در مدیریت صنعت عظیم نفت کشورمان بسیاری از این اشیاء، تاریخ مدیریتی صنعتی را نشان می‌دهد که می‌تواند الگوی مناسبی برای مدیریت عرصه‌های مختلف کشورمان باشد. امیدوارم در آینده نه‌چندان دور، مجموعه موزه‌های میراث صنعتی نفت کشورمان در همه استان‌ها گسترش یافته و به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه میراث صنعتی معرفی شود.

موزه ها تاریخ شفاهی نفت را به واقعیت تبدیل کرده است

... و اما اعتبار این صنعت به بلندای عمق افتخارآمیز آن است که باید منشاء تحولات قرار گیرد، وقتی پیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه های نفتی می‌گوید: «من به نوبه خود به تلاش‌های بدون وقفه دست‌اندرکاران طی چند سال گذشته برای راه‌اندازی موزه‌های نفت، افتخار می‌کنم. تاریخ صنعت نفت، به درازای عمر عصر جدید و قرن جدید کشور دارای اعتبار بوده و منشاء تحولات و دگرگونی‌های بسیاری در کلیه عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده است. باید از طرح ابتکارانه و خلاقانه آقای دکتر نعمت‌اللهی در این زمینه قدردانی کرد؛ چراکه این موزه‌ها تاریخ شفاهی نفت را به واقعیت تبدیل کردند. به باور من، تلاش‌ها برای برپایی موزه‌های نفت در گستره جغرافیایی کشور و به عمق فعالیت‌های صنعت نفت است و امیدوارم این فعالیت‌ها در آینده نزدیک، بیش از پیش به ثمر برسد.»