گزارشي از فعاليت هاي واحد اشياي موزه هاي صنعت نفت

گنجينه هايي كه تاريخ نفت را روايت مي كنند

گزارش از راحله خالقي

واحد اشياي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت ايران، تاكنون 9500 قلم شي را در شهرهاي مسجد سليمان، آبادان، اهواز و ساير حوزه هاي عملياتي صنعت نفت، شناسايي كرده كه تعداد 7834 قلم از آنها ثبت و مستندنگاري شده است.

آنچه در پي مي آيد گزارشي است از فعاليت هاي اين واحد كه از نظرتان مي گذرد.

واحد اشيا يكي از بخش هاي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت است كه فعاليت خود را كمي پس از راه اندازي دفتر موزه هاي نفت از سال 1393 آغاز كرد. اين بخش در برگيرنده بخشي از آثار تاريخي صنعت نفت از بدو شكل گيري بوده و يافته هاي آن حاصل كاوش كارشناسان بخش اشيا با همكاري و همراهي كاركنان صنعت نفت است.

واحد اشياء از سه گنجينه، يك نمايشگاه و يك كارگاه مرمت تشكيل شده است و بخش عمده اي از اشياي شناسايي شده در سطح كشور به اين مجموعه انتقال و پس از طي فرآينده هاي تعريف شده، بنا به نياز موزه هاي صنعت نفت و بر پايه رويكرد نمايشي آنها به مكان مورد نظر منتقل مي شوند.

واحد به طور کلی عملکردهای وسیعی را در قالب وظایف اصلی پوشش مي دهد. رئوس اين وظایف اصلی واحد اشياء را می توان در قالب عناوین شناسايي، گردآوري، انتقال، ثبت، مستندنگاري، مرمت و نمايش دسته بندی کرد.

هدف از تهيه و ارائه اين گزارش، آشنايي هرچه بيشتر كاركنان به ويژه مسوولان صنعت نفت با فرآيند كار، وظايف و دستاوردهاي اين مركز نوپا، اطلاع رساني و انعكاس عملكرد آن طي چهار سال اخير، بوده است. از سوي ديگر تاكيد بر اعتماد دو سويه و هموار نمودن زمينه هاي همكاري هرچه بيشتر ميان مجموعه هاي مختلف صنعت نفت در سطح كشور با اين مركز، در راستاي حفظ، گردآوري، احيا و جلوگيري از نابودي، تخريب و امحاي غيركارشناسي هرگونه از مستندات، هدف ديگر اين گزارش است.

ساماندهي اموال در قالب بانك اطلاعات جامع

* در مسجدسليمان 1043 قلم، در شهر اهواز 220 قلم و در آبادان تا كنون 2958 قلم شي شناسايي، ثبت و مستندنگاري شده اند.

ساماندهی اموال و ایجاد بانک اطلاعاتی از جمله مهم ترين وظايف يك مجموعه موزه اي است كه نتیجه آن به انجام رسیدن طرح عظیم و ملی «ساماندهی اموال منقول صنعت نفت» است. ایجاد این بانک از سال 1393 در واحد اشياي موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت آغاز شد تا معضل بلاتکلیفی اين اموال را پایان بخشد. با ايجاد اين بانك در نهايت مي توان به آمار و اطلاعات درست و طبقه بندي شده اي دست يافت كه شالوده آن مسوولان را در تصميم گيري، تدوين و بازنگري دستورالعمل ها، تعيين اولويت ها، تعيين جايگاه ارزش تاريخي آثار و نقاط ضعف و قوت مجموعه كمك خواهد كرد.

رسیدن به بانک اطلاعاتی جامع، ثمره تلاش و فعالیت های بسیار در زمینه تفکیک، طبقه بندی و ثبت اموال است. از جمله مراحل رسیدن به این بانک تکمیل شناسنامه های عمومی اموال فرهنگی- تاریخی است که در آن کلیه مشخصات اثر شامل شماره اموال، نام، جنس، قدمت، ابعاد، میزان سلامت یا آسیب دیدگی، جایگاه یا مجموعه مورد تعلق اثر، تفکیک و فن ساخت، سازنده، محل کشف، مالکیت اثر، چگونگی دستیابی، محل نگهداری، تاریخ تحویل و امین اموال درج شده است.

بر طبق آمار استخراج شده از بانك اطلاعات جامع اموال منقول صنعت نفت، از بدو راه اندازي مركز اشيا تاكنون 9500 قلم شي شناسايي كه 7834 قلم آن ثبت و مستندنگاري شده اند كه در زير مناطق مورد مراجعه، تعداد و نوع اشيا به تفكيك آمده است:

در شهر مسجدسليمان در مجموع 1043 قلم شي شناسايي و ثبت شده اند كه به تفكيك 38 قلم در كارگاه تراشكاري نظير پمپ گريز از مركز، پمپ رفت و برگشتي بخار، كمپرسور هوا، 402 قلم شي در كارخانه هاي گوگردسازي و تقطير بي بيان شامل انواع اتصالات، پمپ، ژنراتور، توربين، انواع كليد برق، 314 قلم شي در بيمارستان نفت همچون ترازوي چاپي دارو، كاسه سفالي، فيلتر آزمايشگاهي، تجهيزات اتاق عمل و 8 قلم شي در موزه چاه شماره يك نظير ديگ بخار، دكل حفاري، محرك رفت و برگشتي كه كليه اشيا به منظور نمايش در موزه هاي نفت اين شهر در محل  تحويل و تحول و نگهداري شده اند.

* در انبارهاي مازاد شركت نفت فلات قاره منطقه بهرگان 350 قلم شي به ثبت رسيده است كه از اين تعداد 100 قلم شي در منطقه نگهداري مي شوند و مابقي به شهرهاي تهران و آبادان منتقل شده اند.

لازم به ذكر است 6 موقعيت تاريخي اين شهر شامل چاه شماره يك، چشمه هاي نفتي سي برنچ، كارخانه هاي گوگردسازي و تقطير بي بيان، بيمارستان مسجدسليمان، نيروگاه برق تمبي موزه خواهند شد اگرچه هويت و جايگاه تاريخي اين شهر در توسعه صنعت نفت كشور و مكان هاي بي شمار تاريخي وابسته به آن مسوولان را بر آن داشت تا از اين ميراث فرهنگي، شهر موزه اي بسازند، اما بنا به شرايط و امكانات موجود در فاز نخست، 6 موقعيت برتر در دستور كار قرار گرفته است.   

در شهر آبادان 2958 قلم شي شناسايي، ثبت، تحويل و تحول شده اند كه از اين تعداد به تفكيك 2640 قلم شي به موزه كارآموزان و 318 قلم شي به موزه بنزين خانه آبادان اختصاص دارد. از جمله اشياي موجود در موزه بنزين خانه كه متناسب با رويكرد آن يعني توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي تهيه يا خريداري شده اند مي توان به انواع تلمبه، نازل، بشكه، پيمانه، كيل، خودروهاي سوخت رساني، چراغ هاي روشنايي، چراغ هاي خوراك پزي و... اشاره كرد و در موزه كارآموزان با توجه به ماهيت ساختاري مجموعه يعني آموزش و تربيت نيروي متخصص صنعت نفت، انواع ماكت هاي آموزشي، ابزارهاي اندازه گيري، ابزار دقيق، قالب هاي ريخته گري، ماشين آلات تراشكاري، آچار و ... مشاهده مي شود.
پروژه تبديل اسكله به پارك موزه به همراه جراثقيل تاريخي اكوان و گوگرد از جمله برنامه هاي تدوين شده مديريت موزه ها و مركز اسناد با هدف دسترسي عمومي به ساحل اروند به عنوان يك مكان گردشگري و فراهم آوردن امكانات رفاهي لازم در قالب توسعه فضاي سبز شهري با بهره مندي از عناصر و المان هاي نفتي است. به همين منظور آثار مورد نياز متناسب با فضاي كاربردي اسكله كه تعداد آنها به 2000 قلم شي مي رسد، از مناطق لاوان، خارگ، كريت كمپ اهواز، بهرگان، تهران و انبارهاي مازاد پالايشگاه آبادن از جمله انبار شماره 18، سي برنج، دميارد و باوارده به اين منطقه منتقل شده اند.

از جمله مهم ترين اين اشيا مي توان به وينچ، بويه، كپسول و قايق نجات، مخازن پرچي، اتوبوس قديمي، خودروي شهيد تندگويان، هواپيماي فوكر قديمي، ماشين سه چرخه حمل نامه، دستگاه پمپ بخار و ... اشاره كرد. از جمله جرثقيل تاريخي اكوان مستقر در اسكله، براي انجام تعميرات اساسي به يارد تاسيسات دريايي خرمشهر منتقل شده است كه بي شك پس از پايان مرمت و بازگشت به اسكله از عناصر پربازديد اين پروژه به شمار خواهد آمد.

* رئوس وظایف اصلی واحد اشياي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت را می توان در قالب عناوین شناسايي، گردآوري، انتقال، ثبت، مستندنگاري، مرمت و نمايش دسته بندی کرد.

اهميت شهر آبادان نيز همچون شهر مسجدسليمان از نظر موقعيت اجتماعي، سياسي، اقتصادي، صنعتي و فرهنگي، تحولات و وقايع صورت گرفته در ايام شكوفايي صنعت نفت در آن منطقه، توجه مسوولان را به شهر موزه معطوف ساخت كه در فاز اول موقعيت هاي برتر همچون نيروگاه شماره يك، كارخانه ريخته گري، مخازن پرچي، واحدهاي عملياتي قديمي در پالايشگاه آبادان، بنزين خانه، آموزشگاه حرفه اي، اسكله و جراثقيل اكوان و گوگرد، خانه هاي تشريفاتي و تلمبه خانه شماره 3 در دستور كار براي حفظ، احيا و موزه شدن قرار گرفت.
در شهر اهواز 220 قلم شي شناسايي، ثبت و مستندنگاري شده اند كه 180 قلم آن در مجتمع آموزش و فنون تحويل و تحول و در محل نگهداري مي شوند و 34 قلم آن نيز در پارك نفت اهواز در شرايط ايده ال و مناسب در فضاي باز در معرض نمايش گذاشته شده اند. لازم به ذكر است كه تعدادي ابزار و دستگاه هاي قديمي موجود در چاپخانه، سازمان نقشه برداري و ساختمان شماره 7 روابط عمومي شركت ملي مناطق نفت خيز جنوب شناسايي شده اند كه بخشي از آنها به مسجد سليمان منتقل شده و مابقي در محل نگهداري مي شوند.
 68 قلم شي شامل انواع دستگاه تراشكاري، ماكت هاي آموزشي، ابزار دقيق و ... در مجتمع آموزشي اميديه شناسايي و ثبت شده اند كه به منظور نمايش در موزه كارآموزان اميديه در محل نگهداري مي شوند.
در انبارهاي مازاد شركت بهره برداري نفت و گاز منطقه گچساران 109 قلم شي نظير ابزار دقيق، ابزارهاي مخابراتي، پمپ گريز از مركز، كنترل ولو، اهم متر، سانترفيوژ، چراغ هاي ضد آب و انفجار،  ظرف روغن گيري سفالي و دوچرخه قديمي شناسايي و ثبت شده اند كه تعدادي به مسجدسليمان و تعدادي به تهران منتقل شده اند. لازم به ذكر است بيش از 50 قلم شي ديگر به زودي به تهران منتقل خواهند شد. شركت بهره برداري نفت و گاز گچساران از جمله همياران پيشرو در امر شناسايي و انتقال مستندات تاريخي نفت به شمار مي رود كه كمك شاياني به كارشناسان مديريت موزه ها و مركز اسناد نموده است. جا دارد بدينوسيله از كليه كاركنان آن مجموعه تقدير به عمل آيد.

* در گنجينه اشياي تهران، 2300 قلم شي گردآوري شده كه بخش عمده اين آثار از طريق بازديد از انبارها، كارگاه ها و تاسيسات شركت هاي وابسته به صنعت نفت در سطح كشور شناسايي و مابقي آنها توسط اشخاص حقيقي يا حقوقي اهدا يا خريداري شده است.

در انبارهاي مازاد شركت نفت فلات قاره منطقه بهرگان 350 قلم شي به ثبت رسيده است كه از اين تعداد 100 قلم شي در منطقه نگهداري مي شوند و مابقي به شهرهاي تهران و آبادان منتقل شده اند. از جمله اين اشيا مي توان به پمپ شناور دريايي، جرثقيل سرچاهي، قايق نجات، انواع مته حفاري، دستگاه گريز از مركز، دستگاه تست گاز، نازل هاي آب، پمپ، عمق سنج اشاره كرد.  
شركت پخش فرآورده هاي نفتي منطقه ساري طي حركتي خودجوش نمايشگاه دائمي را متشكل از 55 قلم شي موزه اي مرتبط با توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي در محل برگزار نموده است كه كليه اشيا ثبت و تحويل و تحول شده اند. انواع تلمبه، كپسول آتش نشاني، فلش پوينت، نازل، ترازو، كيل و پيمانه از جمله مهم ترين اين اشيا هستند. علاوه بر آن 20 قلم شي موزه اي توسط اين شركت جهت نمايش در موزه بنزين خانه آبادان به اين مكان انتقال داده شده است.
در كارخانه حلب سازي و حلب پركني كرمانشاه با قدمت 100 سال، 1010   قلم شي شناسايي و ثبت شده اند كه عمده آنها به منظور نمايش در موزه كارخانه حلب سازي كرمانشاه در محل نگهداري شده و تعداد 9 عدد شابلون به آبادان منتقل شده اند. دستگاه لحيم دستي، ماشين پرچ، ترازو، شابلون، چرخ دنده، كلاه ايمني و قيچي آهني، نمونه اشياي ثبت شده به شمار مي روند.
92 قلم شي موزه اي در انبارهاي مازاد شركت نفت فلات قاره منطقه لاوان نظير كپسول آتش نشاني، دستگاه تزريق گاز غواصي، فانوس دريايي، شناور دريايي، موتور چاه پيمايي، انواع تلفن، دستگاه آپارات شناسايي و كليه آنها به تهران و آبادان منتقل شده اند.
در انبار مازاد مجتمع آموزشي و فرهنگي محمودآباد 52 قلم شي ثبت شده اند كه در حال حاضر در نمايشگاهي دائمي در معرض ديد بازديدكنندگان قرار گرفته اند. از ميان اين اشيا مي توان به ميز نقشه كشي مهندسي، آمپلي فاير، تفنگ هيلتي، دستگاه پرچ زني فلزي اشاره كرد.
در انبار مازاد شركت پخش فرآورده هاي نفتي منطقه خراسان رضوي 67 قلم شي موزه اي ثبت شده اند كه تازمان برپايي موزه در مشهد، اين اشيا در محل نگهداري مي شوند. انواع نازل، پمپ بنزين، قيچي دو بازويي، شماره زن دستي، انواع پيمانه، باسكول، پريموس، شيشه هاي قديمي نمونه گيري نمونه آثار موزه اي هستند كه در اين انبار شناسايي شده اند. 

در منطقه عملياتي خارگ به ترتيب در انبارهاي مازاد شركت نفت قلات قاره 250 قلم و پايانه هاي نفتي 40 قلم شناسايي و تحويل و تحول شدند كه از جمله آنها مي توان به فيدوس، مته هاي حفاري، بلوور هوا، لوازم حفاري، اهم متر، تست سنج، تابوت آمريكايي، وسايل حفاظت فني، فانوس دريايي، انواع بيسيم، كپسول نجات، بوي، لنگر نام برد كه بخشي از آنها به تهران و بخشي به آبادان منتقل شده يا در مرحله انتقال قرار دارند. در بررسي انبارهاي مازاد شركت پتروشيمي در اين منطقه شي موزه اي گزارش نشده است.
در موزه صنعت نفت سبزوار كه پيشگام و پرچم دار موزه هاي نفت كشور قلمداد مي شود، 210 قلم شي همچون لوازم آزمايشگاهي، آتش نشاني، پالايشگاهي، پمپ هاي روغن و بنزين، ولو، موتورهاي ديزلي، انواع پيمانه، ابزار دقيق ثبت و در محل نگهداري و به نمايش گذاشته شده اند.
به موزه صنعت نفت كرمان باتوجه به ساختار و ماهيت آن يعني توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي 184 قلم شي ارسال شده كه از ميان آنها به عنوان نمونه انواع نازل، پمپ، پيمانه، دستگيره حلبي، قيفحلبي، موتور گازي، ظروف امشي، ظروف روغن، كپسول آتش نشاني، ماشين تايپ، سوخت رسال سيار هواپيما، جرثقيل سقفي اشاره كرد.
 در بازديد كارشناسان از پالايشگاه پتروشيمي شيراز 20 قلم شناسايي شده است و در مرحله ثبت و تحويل و تحول قرار دارند.
در بازديد كارشناسان از شركت هاي پخش فرآورده هاي نفتي منطقه اصفهان 80 قلم شي شناسايي و به تهران، كرمان، آبادان و كرمانشاه منتقل شده اند كه از ميان آنها مي توان از كپسول هاي آتش نشاني، كاميون هاي اينترنشنال، تانكر سوخت گيري، شيشه هاي فرآورده نام برد. در انبارهاي مازاد شركت گاز استان، 200 قلم شي نظير كنترل توربيني آمريكايي، لوله ياب انگليسي، چراغ قوه ضد انفجار، دستگاه تست برق شناسايي شده كه به تهران منتقل شده اند. در انبارهاي مازاد شركت انتقال گاز منطقه 2 نيز 250 قلم شي همچون دستگاه خنك كننده گاز، اره انگليسي، ولو، زنگ خطر، تلفن ضد زلزله و ضد انفجار، ماسك ضد گاز ثبت و به تهران منتقل شده اند. در انبارهاي خطوط لوله و مخابرات استان 50 قلم شي شناسايي شده اند كه به طور نمونه مي توان از ديزل ژنراتور، الكتروموتور، دستگاه ليلاند نام برد. در پالايشگاه اصفهان نيز 100 قلم شي شناسايي شده كه به تهران منتقل شده اند.

در انبارهاي مازاد شركت پخش فرآورده هاي نفتي منطقه يزد نيز 50 قلم شي موزه اي شناسايي  و به تهران منتقل شد. باسكول قديمي، دستگاه حمل حلب، تلمبه نفت، ماسك تنفسي پدالي و زنگ اعلام خبر از جمله اين اشيا به شمار مي روند. در انبارهاي مازاد شركت گاز منطقه هيچگونه شي موزه اي گزارش نشده است.
در انبارهاي مازاد شركت پخش فرآورده هاي نفتي منطقه چهارمحال و بختياري 30 قلم شي شناسايي و به تهران منتقل شده اند. انواع شيشه و سبد نگهدارنده فراورده، فيدوس، لباس نسوز متعلق به سال 1997 از شاخص ترين اين اشيا به شمار مي روند.
در انبارهاي مازاد شركت پخش فرآورده هاي نفتي منطقه گرگان 30 قلم شي نظير تلمبه دو شيشه اي ساتام، انواع كيل و پيمانه به موزه هاي تهران و آبادان منتقل شده اند.
300 قلم شي كه بخش عمده آن به شيشه هاي قديمي يك ليتري اختصاص دارد درانبارهاي مازاد شركت پخش فراورده هاي نفتي منطقه زنجان شناسايي و به تهران منتقل شده اند.
از انبارهاي شركت پخش فراورده هاي نفتي منطقه گيلان ناحيه رشت 6 قلم شي مربوط به واحد اچ اس اي شناسايي و به تهران منتقل شده است.
در انبارهاي مازاد شركت پخش فرآورده هاي نفتي منطقه سمنان، شاهرود و دامغان 105 قلم شي شناسايي كه بخش عمده آنها به تهران منتقل شده است. از ميان اين اشيا از انواع تلمبه، توپ هاي شناور نروژي، كلاه ايمني انگليسي، ماسك تنفسي پدالي، پيمانه، دستگاه تنفس بلومن نام برد. 
6 عدد تلمبه و يك عددگيت ولو از انبار مازاد شركت ملي و مهندسي منطقه اراك شناسايي و به تهران منتقل شده است.

در مخازن يا همان گنجينه اشياي تهران مستقر در پژوهشگاه قديم تهران 2300 قلم شي گردآوري شده است كه بخش عمده اين آثار از طريق بازديدهاي به عمل آمده از انبارها، كارگاه ها و تاسيسات شركت هاي وابسته به صنعت نفت در سطح كشور شناسايي و به تهران منتقل و مابقي آنها توسط اشخاص حقيقي يا حقوقي اهدا و يا توسط مجموعه خريداري شده اند.

لازم به ذكر است اشياي منتقل شده به تهران قبل از ورود به گنجينه ها نظافت، مرمت و بسته بندي مي شوند، سپس در قفسه هاي مخصوص با ذكر عنوان و كاركرد دسته بندي و جانمايي مي شوند. اين فرآيند نه تنها در گنجينه تهران بلكه در ديگر گنجينه هاي در نظر گرفته شده در شهرها به ويژه شهرهايي كه قرار است در آنها موزه ايجاد شود و يا به دلايلي امكان انتقال اشياي آنها به تهران وجود ندارد، اجرا مي شود، كليه اشيا پس طي مراحل مذكور به امين اموال به عنوان نماينده موزه هاو مركز اسناد صنعت نفت تحويل داده مي شود. گنجينه اشياي مناطق هرسال توسط كارشناسان به منظور به روزرساني بانك اطلاعات جامع انبارگرداني مي شوند.

گفتني است اشياي موجود در گنجينه اشياي تهران جهت نمايش درموزه هاي نفت يا نمايشگاه هاي دائمي و موقت مورد استفاده قرار مي گيرند. اين مجموعه توانسته از بدو راه اندازي تا كنون 10 نمايشگاه موقت را برگزار نمايد كه از مهم ترين آنها مي توان به شركت در نمايشگاه بين المللي نفت و انرژي كيش و نمايشگاه بين المللي نفت، گاز، پالايش و پتروشيمي در تهران اشاره كرد. ايجاد يك نمايشگاه دائمي كوچك در پژوهشگاه قديم ري و در محل گنجينه اشيا از ديگر اقدامات صورت گرفته توسط كاركنان اين امور است.

بي شك آثار گردآوري شده و به نمايش در آمده در موزه هاي صنعت نفت نتيجه تلاش ارزشمند و بي دريغ كارشناساني است كه با تحمل شرايط سخت و دشوار، رنج كار را در مناطق دور افتاده و پرخطر بر خود هموار ساخته و با وجود شرايط جوي و محيطي نامناسب و آلوده دست از كوشش برنداشته اند.

در اينجا ضروري است از مسوولان، دست اندركاران و كاركنان صنعت نفت به ويژه شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي و شركت هاي تابعه در سطح كشور همچون اصفهان، يزد، چهار محال و بختياري، شركت بهره برداري نفت و گاز گچساران، شركت نفت فلات قاره تشكر ويژه به عمل آيد.

گفتني است طي بازديد هاي صورت گرفته از انبارهاي مازاد، تاسيسات و كارگاه هاي شركت خطوط لوله و مخابرات، همچنين بهداشت و درمان در سطح كشور اشياي گرانبها و ارزشمندي شناسايي شده است كه متاسفانه به دلايلي نامعلوم به واحد اشياي موزه نفت، منتقل نشده اند.

لذا ضمن قدرداني از همكاري و زحمات بي شائبه اين دو مجموعه در مرحله مقدماتي و اعزام كارشناسان و بازديد از مناطق عملياتي، يادآوري مي شود كه براي تكميل اين دستاوردها، هنوز منتظر اقدامات لازم براي انتقال اين اشياء به مديريت موزه هاي نفت هستيم.

اميد كه با حل مشكلات و مسائل پيش رو توسط مسوولان زيربط، اقدامات موثر و سازنده براي حفظ و ماندگاري اين ميراث و جلوگيري از هرگونه آسيب ديدگي آنها صورت پذيرد.