گزارش روزنامه "مناقصه، ‌مزایده از موزه هاي نفت در آبادان"

آبادان و احياي ميراث نفت

سمیه مهدوی

از روزگاری که اولین قطرات طلای سیاه به جنب‌وجوش افتاد تا با شکافتن لایه‌های زمین فوران کند و با موج انفجارش دنیای اطراف خود را دگرگون سازد، همان زمانی که نخستین‌های صنعت نفت در حال شکل‌گیری بود؛ نخستین اکتشاف، نخستین عملیات حفاری، نخستین استقرار دکل بر سر اولین چاه نفتی و از همه مهم‌تر نخستین سیستم مدیریتی که در تاریخ نفت استقرار یافت، 110 سال می‌گذرد.

در آن زمان به دلیل عدم تجربه و تخصص کافی مهندسین حفاری و کارشناسان زمین‌شناسی را از انگلیس استخدام می‌کردند و برای رفع حاجات خود به ممالک شرق و غرب رجوع می‌کردند، حتی خاک پای کارگران هندی را نیز سرمه چشمانشان می‌ساختند.

 اما در این مقطع زمانی قدم‌هایی برداشته شد تا این فاصله برداشته شود و زمینه‌هایی برای به بلوغ رسیدن آموزش در این صنعت بسترسازی شود.

منتقدین شمشیرهایشان را غلاف کنند

در همان برهه تولد یک شهر صنعتی در بحبوحه پمپاژ نفت چاه مسجدسلیمان به روی زمین توجه‌ها را به خود جلب کرد؛ با خرید یک مایل مربع از اراضی آبادان در حوالی بهمنشیر از شیخ‌خزعل ‌بختیاری سناریوی ساخت مهم‌ترین پالایشگاه نفت جهان آغاز شد تا این جزیره را در تاریخ ماندگار کند.

اما با گذشت حدود یک قرن از آن روز‌ها این شهر تا حدودی در حاشیه ماند و برای احیای آن و افتادن دوباره آن بر سر زبان‌ها لازم بود تا با مهندسی یک برنامه‌ریزی حساب شده یادگارهای به جا مانده از آن دوران که حکم میراث نفتی در کشور را دارند این مهم صورت بگیرد.

پس معماران این پروژه وارد عمل شدند تا از نابودی و فراموشی این شهر صنعتی ممانعت کنند و از مخروبه‌های نفتی، اماکن تاریخی بسازند و از به تاراج رفتن عتیقه‌جات نفتی به روی میز مزایدات دلالان ممانعت کنند؛ امری که با محقق شدن آن آبادان را تبدیل به «عبادان افسانه‌ای» می‌کند که در زمانی مهد آموزش کارآموزانی از اقصی‌نقاط کشور شده بود.

بنا به آنچه که عباس‌کاظمی، معاون سابق زنگنه نقل می‌کند؛ در دهه 30 و 40 عربستان، بحرین، قطر، عراق و حتی باکو نیز نیروی جوان خود را برای فراگیری تخصص‌هایی راهی آبادان می‌کردند تا در این شهر مهر تأیید را پای مدارک‌شان به ثبت برسانند.

اما در مقابل این اقدام تابوشکنانه، هستند افرادی که به جای پشتیبانی از این رویکرد با انتقادات نامأنوس سعی در سنگ‌اندازی پیش‌پای مجریان پروژه مذکور را دارند.

کلکسیون آبادان تکمیل می‌شود

آبادان به عنوان یک مهد صنعتی در تاریخ نفتی کشور از اهمیت به‌سزایی برخوردار است به ویژه آنکه سه رزم مهم، جنگ جهانی اول و دوم و همچنین جنگ تحمیلی با عراق را با گوشت و پوست خود لمس کرده است. شواهد این ادعا را می‌توان از نخل‌های قامت برافراشته اما بی‌سرش، از رد ترکش‌ها بر روی مخازن نفتی که با حصار آجر تزیین شده‌اند سراغ گرفت.

اما در این کلکسیون نفتی قرار نیست هیچ ابزار صنعتی اعم از مخازن از کار افتاده، تأسیسات فرسوده، فازهای از رده خارج شده در بایکوت قرار گیرند، بلکه با درایت مدیران نفتی زیر سایه حفاظت‌ها قرار می‌گیرند، تا خاطره بازی‌ها در این داستان قد بکشد و رنگ افراد تاریخی برای زمان معاصر و آیندگان به تصویر کشیده شود.

عرض اندام بزرگ‌ترین موزه نفتی خوزستان

در این وادی «موزه کارآموزان صنعت نفت آبادان» به‌عنوان بزرگ‌ترین موزه نفتی خوزستان طی چند روز گذشته رسماً افتتاح شد؛ موزه کارآموزان با عتیقه‌جاتی که با هزاران هزار خاطره عجین شده‌اند بیننده را راهی تونل زمان می‌کند. همان آموزشگاهی که در اتاق‌های پنجگانه‌‌اش عکس دانش‌آموخته‌های خود را قاب دیوار کرده است و مدارک اعطایی شان را ضمیمه آن.

یک قفسه پر از کتاب، جزوات دست‌نویس و چاپی که دوره‌های فلزکاری و جوشکاری را دوره می‌کند.

یا یک ماشین تایپ قدیمی که شجره نامه‌‌اش مربوط به کشور آلمان می‌شود در کنار یک پانچ قدیمی خودنمایی می‌کند. پس از رصد اتاق‌ها نوبت به محوطه آموزشگاه می‌رسد، محوطه‌ای که یک اتوبوس زرد رنگ مدل 1705 که در سال 1977 تولید شده، یک دیگ بخار انگلیسی که در سال 1945 ساخته شده و یک ردیف شیر فلکه‌های صنعتی آن را زینت بخشیده است.

درست مقابل اتاق‌های پنجگانه، یک سوله بزرگ تعبیه شده است که با یک مساحت 4272 متر مربعی که انواع و اقسام قطعات و تجهیزات مانند انبرها، چکش‌ها، ماشین‌های تراش، تلمبه، موتور ماشین را در دل خود جای داده است.

هیچ میراث نفتی روی زمین نمی‌ماند

مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت بانی اصلی این پروژه در این خصوص می‌گوید: از این پس هیچ اثر میراثی در صنعت نفت باقی نخواهد ماند که ثبت ملی نشود و از دست برود. تاریخ آموزش در صنعت نفت و منطقه خاورمیانه کشور را به تصویر کشیده است. زحماتی که در این بخش در سال‌های بین 1312 تا قبل از انقلاب اسلامی ایران قابل رویت است.

در پی اقدامات صورت گرفته این مجموعه را که به مخروبه‌ای تبدیل شده بود از طریق اسناد، مدارک و تاریخ شفاهی که آموزشیاران در این مکان داشتند استخراج شد و در نهایت این مدرسه فنی و حرفه‌ای بازسازی و مرمت کردیم تا در اختیار بازدیدکنندگان و دانش‌پژوهان قرار بگیرد.

تاکنون در حدود بیش از 3 هزار سند در آرشیو‌ها استخراج و آماده رونمایی شده است. در حدود هزار شیء جمع‌آوری شده که یک سوم آن به نمایش گذاشته شده است و مابقی آن در گنجینه موزه نگهداری می‌شود تا بعد‌ها به شکل مرحله‌ای به نمایش گذاشته خواهد شد.

در حال‌حاضر کمی بیش از یک میلیارد تومان صرف بازسازی و مرمت سقف و کف‌های این بخش شده است.

تا اینجای کار دو موزه از چندین طرح موزه‌ای را در صنعت نفت در همین شهر آبادان به مرحله بهره‌برداری رسیده است و برآن هستیم تا موزه‌های دیگر نقاط مختلف کشور مانند سبزوار و تهران را هم راه‌اندازی کنیم.

طرح‌های دیگری مانند موزه کرمانشاه نیز در دست اقدام است تا این رویکرد در ثبت آثار ارزشمند بجا مانده از صنعت نفت ایران تداوم یابد. حدود ۳۰ موزه برای ادامه این رویکرد تعریف شده است که موضوعات مختلفی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

نعمت‌اللهی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص مقوله آموزش در صنعت نفت ایران تأکید می‌کند: این مجموعه که به عنوان مرکز آموزش فنی‌حرفه‌ای «آرتیزین اسکول» فعالیت می‌کرد، براساس تحقیقات و مطالعات وسیع کارشناسان مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، به عنوان موزه کارآموزان صنعت نفت آبادان شکل گرفت و امروز می‌توان ادعا کرد که دیگر هیچ نکته ندیده‌ای در آموزشگاه فنی و حرفه‌ای صنعت نفت آبادان از نظر پنهان نمانده است.

موزه کارآموزان صنعت نفت آبادان هم اکنون به عنوان بزرگ‌ترین موزه استان خوزستان شناخته می‌شود، این موزه با ۱۲ هزار متر مربع وسعت، عنوان بزرگ‌ترین موزه صنعتی و اولین موزه منطقه‌ای در جنوب غرب کشور را به خود اختصاص داده است.

بر پایه اظهارات مشاوران و متخصصان، شهر آبادان آن‌قدر از آثار و مدارک صنعت نفت آکنده است که می‌توان آن را در قالب یک شهر موزه تعریف کرد و ما امیدواریم همانطور که در روزگاری دور صنعت نفت باعث شکوفایی شهر آبادان شد، روزی برسد که این میراث هم باعث شکوفاتر شدن این شهر شود.

دلالان خلع سلاح می‌شوند

دومینوی بازسازی اماکن و ابنیه نفتی از آبادان به حرکت درآمده است و قرار است سایر مناطق نفت خیز را چه در خشکی چه در دریا زیر پوشش خود قرار دهد، برای این کار لازم است علاوه بر حمایت‌های مادی، حمایت‌های معنوی و همکاری‌های لازم نیز برای دلگرمی دست اندرکاران این مهم صورت بگیرد.هرچند باید به این نکته نیز اشاره کرد که با محقق شدن این سناریو به صورت کامل ضمن ایجاد موجی برای وندالیسم ستیزی در نفت که آگاهانه و ناآگاهانه طی سال‌های گذشته به آن دامن زده شده است، دلالان باید دندان طمع خود را از این بازار بکنند.