معرفی و آشنایی با اسناد پرسنلی پالایشگاه نفت آبادان

همراه با تاريخ همگام با صنعت نفت

*علی الله­ جانی
*کارشناس اسناد در مرکز موزه­ ها و اسناد صنعت نفت ایران

در نیمه دوم سال 1397 اسناد قدیمی و راکد بخش پرسنلی پالایشگاه آبادان پس از طی کردن پروسه قانونی به مرکز موزه­ها و اسناد صنعت نفت در تهران منتقل شد. از ابتدای سال 1398 کار جانمایی، چیدمان و فهرست برداری این اسناد آغاز شده که تا هم اکنون ادامه دارد. از منظر دوره زمانی، قدیمی­ترین سند این مجموعه که تا امروز مورد بررسی قرار گرفته، متعلق به سال 1917 میلادی  (1296 شمسي ) و متاخرترین آن، تاریخ 1980 میلادی (1359شمسي ) را دارد. از نظر جنسیت، 80 درصد کارگران و کارمندان پالایشگاه را مردان و 20 درصد را زنان تشکیل می­ دهند. اسناد پرسنلی بنا به ماهیت آن­ها به دو بخش کارگری و کارمندی تقسیم شده است که در ادامه به معرفی اجمالی هر یک از آن­ها پرداخته خواهد شد.

اسناد پرسنلی- کارگری

در این بخش، اسناد هویتی و سوابق کاری افراد نگه داری می­ شود. محتوای آن­ها شامل برگه هویت، قرارداد استخدام که خود تشکیل شده از تاریخ مصاحبه، نتیجه تست پزشکی، میزان حقوق، شغل مستخدم و مواردی از این دست است. اسناد ترفیع حقوق، گزارش حوادث حین انجام کار، اوراق تولد کودکان کارگر، نامه­ های تقاضای وام و مساعده، گواهی فوت کارگر یا وابستگانش، اسناد دندان­پزشکی، اسناد و سوابق مربوط به اعطاء منزل کارگری، حکم بازنشستگی یا اخراج و موضوعاتی که بطور کلی در طول دوران خدمت کارگران در پالایشگاه آبادان برای آن­ها اتفاق افتاده است.

نمونه کارت شناسایی شرکت نفت ایران و انگلیس

اعطای نشان رستاخیز درجه 3 به یکی از کارمندان پالایشگاه آبادان به پاس فداکاری در قیام 28 مرداد

از موارد جالب توجه در این اسناد، اشاره به شغل­ هایی است که کارگران در آن­ها مشغول به کار می ­شدند. این مشاغل بسیار متنوع بوده و در قیاس با رسته­ های شغلی کارمندان پالایشگاه، از فراوانی بسیاری برخوردار هستند. از میان این مشاغل که اغلب غیر تخصصی بوده‌اند می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:
پیشخدمت، سرکشیکچی، گماشته بیمارستان، نامه ­رسان، راننده جرثقیل، کارگر بهداشت، مکانیک درجه یک، پلیس، سرایدار، پرستار بچه (برای زنان)، عمله، شاگرد شوفر، متصدی ماشین چاپ، راننده سرویس کارکنان، آرایشگر، مواظب دستگاه، جاشو، حمال، فراش، کارگر رختشوی خانه و غیره.

درخواست افزایش حقوق با اسامی کسانی همچون ابراهیم گلستان و حسن کامشاد

بیشتر کارگران، ایرانی، بومی و ساکن آبادان و اطراف آن بودند؛ اما در میان آن­ها کارگران هندی (اغلب مسلمان) و حتی کارگرانی از کشورهای عرب همجوار دیده می ­شدند. در حوزه کارگری، زنان اغلب به عنوان «پرستار بچه» استخدام می­ شدند. در سوابق پزشکی و بیمارستانی کارگران به مواردی از علل فوت آن­ها نیز اشاره شده که برخی از این بیماری­ ها و حوادث شامل: خفگی در نهر آب، تصادف رانندگی، سل، سرطان، ضعف مزاج، سکته قلبی و موارد دیگر بود.

نمونه گواهینامه سوادآموزی کارگران، آذر ماه 1341

اسناد پرسنلی- کارمندی

بخش دوم اسناد پرسنلی پالایشگاه آبادان مربوط به کارمندان این مرکز نفتی است. عمده مشاغل این بخش شامل: پزشک، دندانپزشک، پرستار، سرآشپز، نویسنده، حسابدار، کارمند امور مالی، مترجم، ماشین نویس (تایپیست) و غیره است.

نمونه کارت شناسایی کارگران

عمده مدارک و اسناد این بخش مربوط به قرارداد استخدام، مدارک تحصیلی، رزومه، استعلام سوابق، ترفیع رتبه، احکام افزایش حقوق و بازنشستگی و برقراری مستمری کارمندان فوت شده، اعطاء وام یا منزل مسکونی و موارد مشابه دیگر است.

درخواست استخدام کاراپت هردانیان در پالایشگاه آبادان با سابقه کار در پلیس جنوب، اکتبر 1921

در قسمت کارمندی، حضور زنان در مشاغل رده بالا بسیار چشمگیر است. همچنین تعداد زیادی از هموطنان مسیحی (ارمنی و آسوری) و یهودی و افرادی از تبعه کشورهای دیگر از جمله هندی، انگلیسی و عرب (عراقی و کویتی) در این قسمت مشغول به کار بودند.
قدیمی­ ترین قرارداد استخدام که تاکنون یافت شده مربوط به سال 1917 میلادی است. نکته قابل توجه در قراردادهای قدیمی، پرداخت حقوق ماهیانه به «قران» است که به تدریج از اوایل حکومت پهلوی پرداخت‌ها به «ریال» تغییر می ­کند.

رزومه استخدامی آقای گریگوریان با سابقه کار در بانک شاهنشاهی ایران به امضای مصطفی فاتح، اکتبر 1930

همچنین از آن­جایی که عمده سهام شرکت نفت عراق و کویت متعلق به شرکت نفت ایران و انگلیس بود، در بندی از قراردادهای قدیمی شرکت آمده که شرکت نفت ایران و انگلیس حق دارد بنابر نیاز خود، کارمند مورد نظر را به هر یک از سایت­ های تحت مالکیت شرکت در ایران، عراق و یا کویت اعزام دارد. درنتیجه تعدادی از ایرانیان پس از استخدام به عراق و کویت عزیمت کردند و به همین ترتیب تعدادی از اتباع کشورهای عراق و کویت نیز به عنوان کارمند به پالایشگاه آبادان منتقل و مشغول به کار شدند که پرونده پرسنلی آن­ها در این مرکز موجود است.

گزارش دزدی یکی از کارگران از رستوران فلسطینی‌ها، مارس 1946

در میان پرونده‌های پرسنلی کارمندی به اسامی چند تن از شخصیت‌های مهم تاریخ معاصر ایران همچون مصطفی فاتح، ابراهیم گلستان و حسن کامشاد نیز برخورد کردیم. علاوه بر این در میان رزومه­های ارسالی اشخاص به بخش استخدام شرکت نفت ایران و انگلیس به موارد جالبی از سوابق کاری افراد بر می­ خوریم. به عنوان نمونه یکی از ایرانیان ارمنی در ذکر سوابق شغلی خود آورده که مدتی در «بانک شاهی ایران»
خدمت می­ کرده و به زبان­ های ارمنی، فارسی و انگلیسی تسلط دارد و کمی هم فرانسه می­داند. در موردی دیگر یک هموطن ایرانی- ارمنی دیگر ذکر کرده که مدتی به عنوان حسابدار در بخش مالی «پلیس جنوب ایران» موسوم به «S.P.R» خدمت می­ کرده است.
تنوع دینی و قومی- نژادی جالب توجهی در این بخش دیده می­ شود. ایرانی­ ها (مسلمان، مسیحی، یهودی)، بریتانیایی­ ها، هندی­ ها (مسلمان، سیک، هندو) و اعراب عراقی و کویتی از جمله کارمندان پالایشگاه آبادان بودند و همان­گونه که در سطور پیشین آمد، زنان نقش پر رنگی در این بخش داشتند. در پایان گزارش باید اشاره کرد که اسامی اماکن خاصی نیز در این پرونده­  ها ثبت شده که در نوع خود قابل تامل است. این اماکن که
محل­ های رفت و آمد پرسنل پالایشگاه نفت آبادان بوده شامل: باشگاه ارامنه، رستوران فلسطینی­ ها، حمام آلمانی­ ها و ... است.