تاريخ شفاهي كارخانه حلب‌ سازي كرمانشاه

سرنوشت حلب

پالایشگاه کرمانشاه در سال 1308 شمسی توسط كمپاني نفت انگلیس و ايران در 160 هکتار در کنار رودخانه قره سو و در حاشیه شهر کرمانشاه در آن دوره احداث شد ،بین سال های 1320 تا 1324 شمسی کرمانشاه در اشغال متفقین بوده و مدیریت پالایشگاه و نحوه پخش آن را در کنترل گرفته بودند و پالایشگاه حلب‌های مورد نیاز خود را قبل از تاسیس و راه اندازی کارخانه حلب سازی از مکان های دیگر تامین می کرد و به دلیل نیاز مبرم به حلب در پالایشگاه، واحد حلب سازی و حلب پرکنی پالایشگاه در خلال همین سال ها (1320 شمسی) راه اندازی شد و در طی دهه ها فعالیت، به کار تولید ظروف مختلف برای حمل نفت می پرداخت و این در حالی بود که تا پیش از انتقال نفت از طریق جاده ها و تانکرها، معمولا نفت و فرآورده های آن در ظروف حلبی منتقل می‌شد. مجموعه حلب سازی و حلب پرکنی کرمانشاه با تجهیزات منحصر به فرد خود به عنوان اولین کارخانه های صنعتی در ایران شناخته می‌شود این تجهیزات توسط شرکت انگلیسی "رودس" و شرکت آلمانی "زیمنس" ساخته شده بود. حلب سازی از سال 1375 تعطیل شده است و بخش حلب پرکنی آن هنوز به کار خود ادامه می دهد این کارخانه در نوع خود جزء اولین و تنها نمونه های کارخانه حلب سازی در ایران و منطقه خاورمیانه است. سیاست وزارت نفت کشور بر آن است که با ثبت این کارخانه و با حفظ و نگهداری و ارائه تاریخ شفاهی، اسناد و مدارک، تجهیزات کارخانه و اشیاء قدیمی مرتبط با صنعت نفت نسبت به تاسیس موزه نفت در این مکان برای حفظ و معرفی آن ها برای آیندگان اقدام نمایند. با گروهي از كاركنان حلب سازي به گفت وگو پرداختيم كه آقاي "عزيز كرم‌ميرزايي"يكي از اين كاركنان است. اهم اين گفت و گو را در ادامه مي خوانيد :

معرفي

عزيز كرم ميرزايي(چغاميرزايي)متولد سال 1339ازكرمانشاه هستم.در سال 1355 جذب شركت نفت شدم.تا سوم راهنمايي آن دوره بيشتر درس نخواندم سپس به واسطه اشتغال پدرم در پالايشگاه من نيز براي كار به آنجا رفتم كه در قسمت انبار و تعميرات مشغول به خدمت شدم.

تا اين كه جنگ تحميلي آغاز شد،به دستور«امام خميني (ره)»هر شخصي مي‌توانست به صورت داوطلبانه به جبهه برود و بعد از جنگ مجدد به همان محل كار خود بازگردد، من نيز به جبهه براي دفاع از اين آب و خاك رفتم.بعد از پايان جنگ تحميلي دوباره به پالايشگاه بازگشتم .در زمان جنگ كار پالايشگاه تعطيل شده بود و كارها به قسمت حلب سازي عودت داده مي شد.
بيشتر كاركنان حلب سازي زمان جنگ تحميلي در آستانه بازنشستگي بودندو حجم كار هم بسيار بالا بود و نياز به نيروي جوانتر حس مي شد، بنابراين از آبادان هم تعدادي نيرو به كارخانه حلب سازي آمدند. حدود 15-20 نفر به تعداد كاركنان حلب سازي افزوده شده بود.

نحوه كار ما به صورت دو شيفت دوازده ساعته بود. پاي هر دستگاه هم سه الي چهار نفر مشغول به كار بودند .

من در شيفت دوم بيشتر كار مي كردم.رييس كارخانه حلب سازي آقاي"فريدون طياري" بود.چهار كارمند شيفت هم درآنجا مشغول به كار بودند. كاركنان تمام تلاش خود را انجام مي‌دادند كه كارهابه تعويق نيفتد، بيشتر مواقعي كه آژير خطر به صدا در مي آمد و بايد پناه مي‌گرفتيم،اما بي‌اعتنا به صداي آژير به كار خود ادامه مي داديم.

بخش هاي حلب سازي و نحوه كار در حلب سازي

مجموعه حلب سازی و حلب پرکنی کرمانشاه با تجهیزات منحصر به فرد خود به عنوان اولین کارخانه های صنعتی در ایران شناخته می شود. این تجهیزات توسط شرکت انگلیسی رودس و شرکت آلمانی زیمنس ساخته شده بود. سرنوشت حلبی با ورود وسایل جدید و عبور از مرحله فلز و جایگزینی مواد پلاستیکی و نایلون و دیگر تولیدات پتروشیمی شکل دیگری به خود گرفت.

كارخانه حلب سازی در سال 1340، 71 كارگر دائم داشته و روزانه هشت ‌هزار حلب در آن توليد می شد. البته، در مواقعي كه به تعداد حلب بيشتري نياز بوده، 35 كارگر پيمانكار به اين 71 كارگر ثابت مي‌پيوستند. دركارخانه حلبي‌سازي روزانه در طول هشت ساعت كار، هشت ‌هزار حلب ساخته مي شد كه با مواد نفتي پر مي‌شدند.

معمولا در مواقع ضروري و احتياج، با 2 ساعت اضافه ‌كار در روز مي‌توان ۱۰ هزار حلب تهيه و پر كرده، تحويل کرد. احتياجات مظروف اداره كل پخش فراورده هاي نفتي كه در كرمانشاه تهيه مي‌شد، ساليانه بالغ بر ۵/۲ ميليون حلب بودكه كليه آن در كارخانه حلبي‌سازي كرمانشاه تهيه مي‌شد. اين حلب‌ها از مواد نفتي، بنزين، نفت چراغ، نفت گاز و “امشي” پر و جهت توزيع به اداره پخش تحويل مي‌شد.

كليه احتياجات “امشي” كشور كه بالغ بر 2 ميليون ليتر در آن سال ها برآورد شده بود ، در اين كارخانه تهيه و در حلب‌هاي 18 ليتري پر و تحويل اداره پخش مي‌شد. حمل حلب‌ها به وسيله كاميون‌هاي پيمانكار از كارخانه حلبي‌سازي انجام و روزانه معمولا بين 8 تا 10 هزار حلب به وسيله كاميون‌هاي مزبور بارگيري و طبق برنامه تنظيمي اداره پخش به نقاط تعيين ‌شده توزيع مي‌شد.

مجموعه کارخانه حلب سازی و حلب پرکنی کرمانشاه دارای چند بخش است که هر یک وظیفه‌ای را بر عهده داشته اند و همانطور که گفته شد این کارخانه طی دهه ها فعالیت، ظروف فلزی را در واحد های خود تولید می كرد. این کارخانه دارای چهار ساختمان اصلی و چند ساختمان کوچک و فضاهای دیگر است که شامل بخش های زیرمي شود:

سوله حلب سازی به سه بخش تقسیم شده است

سوله حلب سازی به سه بخش تقسیم شده است كه عبارتند از :الف- سالن انبار ورق و تجهیزات برشکاری و پرس کاری: در این بخش ورق های فلزی حمل و انبار شده و سپس در این مکان برش داده می شدند، این ورق ها که به ابعاد 70 در100 سانتیمتر بودند به دو قطع مساوی تقسیم می شدند و در واقع با اتصال این دو ورق در طول بدنه حلب ساخته می شد و اگر یکی از این قطعات را مجدد به چهار قطعه مربع ای شکل می دادند بالا و پایین حلب (سر و ته) ساخته می شد.
ب - سالن پرس و ساخت حلب: در این سالن حلب های برش خورده پس از کنترل اندازه و در صورت نیاز با یک دستگاه دقیق تر برش مجدد داده می شدند و در مراحل بعدی به وسیله دستگاه های مکانیکی که با نیروی محرک برقی و توسط دو دینام قوی به حرکت در می آمدند حلب ها را شکل داده و به هم متصل می کردند. این دستگاه ها 14 نوع می باشد که متناسب با کارکردشان تعداد آن ها تغییر می کند که بدین شرح است: 1- دستگاه کنترل ورق ها (تعداد یک عدد) 2- دستگاه پرس کاری (لبه ها 90 درجه خم می شدند- تعداد سه دستگاه) 3- دستگاه گوشه زنی دور (لبه ها 180 درجه خم می شدند- تعداد یک دستگاه) 4- دستگاه چاپ آرم که توسط شابلن فلزی روی ورق ها مهر می شد، اولین طرح به عنوان نفت نخل می باشد (تعداد دو دستگاه) 5- دستگاه خم کن که ورق ها را از وسط به شکل L خم می نمود (تعداد یک دستگاه) 6- دستگاه اتصال ورق های بدنه که دو ورق شکل داده شده به هم متصل می شدند (تعداد سه دستگاه) 7- دستگاه ساخت سر و ته حلب که ورق بالا و پایین حلب را به ابعاد 24*24 سانتیمتر می ساخت (تعداد دو دستگاه) 8- دستگاه نصب سر و ته حلب به بدنه (تعداد سه دستگاه) 9- دستگاه ساخت و برش دسته حلب ها که حلب ها را به طول 11 سانتیمتر برش می داد (تعداد یک دستگاه) 10- دستگاه شکل دادن به دسته حلب ها (تعداد یک دستگاه) 11- دستگاه پرس و سوراخ کردن درب حلب (تعداد یک دستگاه) 12- دستگاه نصب دستگیره روی در حلب، دسته حلب ها به وسیله قلع به درب متصل می شد (تعداد یک دستگاه) 13- دستگاه خلاصی گیر که بوسیله آن محل اتصال ورقها کاملا به هم متصل می گردید (تعداد دو دستگاه) 14- دستگاه ساخت درب حلب، ساخت درب جلب ها به شکل دایره و به قطر 4 سانتیمتر بود (تعداد دو دستگاه).
پ - سالن لحیم کاری: در این سالن با استفاده از قل و سرب درز ها و محل اتصالات به یکدیگر لحیم  و به اصطلاح آب بندی می شدند تا مواد نفتی موجود در حلب ها تخلیه نشود و سپس به سوله شماره 2 منتقل می شد دستگاه های این بخش بدین شرح می باشند: 1- کوره ذوب قلع و سرب (تعداد یک دستگاه) 2- دستگاه قلع کاری حلب ها (تعداد دو دستگاه) 3- دستگاه انتقال حلب به سوله شماره 2 (تعداد یک دستگاه).

سوله حلب پرکنی که به دو سالن تقسیم می شود

سوله حلب پرکنی که به دو سالن تقسیم می شود كه عبارتند از :الف- در این بخش حلب ها توسط فرآورده های نفتی پر می شدند، این فرآورده ها شامل نفت سفید، نفت سیاه، روغن، گازوئیل و غیره می شدند (تعداد یک دستگاه). سپس درب حلب ها پرس شده و اگر نشتی آن زیاد می بود حلب ها تخلیه و اوراق می شدند و در غیر اینصورت به سالن مجاور منتقل می شد.
ب- سالن کنترل و انتقال حلب ها به سوله شماره 2، در این بخش حلب ها کنترل می شدند و اگر نشتی اندکی  داشت به بخش تعمیر حلب که ساختمان کوچکی در مجاورت سوله در ضلع جنوب بود منتقل می شد، و اگر سالم بودند توسط ریل به سوله شماره 3 و 4 انتقال داده می شدند.
انبار: سوله شماره 3 و 4 انبار اصلی نگهداری و حمل حلب ها می باشد و از آنجا توسط کامیون به خارج از کارخانه منتقل می شد.
همچنین در محوطه کارخانه حلب سازی، یک پمپ بنزین اختصاصی با سقف شیبدار برای استفاده کارخانه موجود می باشد در قسمت جنوبی محوطه نیز یک سنگر یا پناهکاه برای حفاظت از کارکنان در برابر بمب باران های عراق در جنگ تحمیلی ساخته شده بود.
لازم به توضيح است كه  بين تمام كاركنان حلب سازي ارتباطي دوستانه حاكم بود.
تمام كاركنان حلب سازي فني كار بودند و كارهاي فني را به خوبي انجام مي دادند، پس از پايان جنگ تحميلي در  گروهاي 5 نفره براي بازسازي پالايشگاه ها آسيب ديده مي‌رفتيم.

زمان جنگ و بازسازي پالايشگاه كرمانشاه

پالايشگاه كرمانشاه 5 بار مورد حمله دشمن واقع شد. مردم بومي منطقه بسيار در امر بازسازي به كاركنان ياري رساندند،در آن زمان ازشهرهاي تبريز،ماشهر،آبادان، شيراز و اصفهان نيز براي كمك مي‌آمدند كه اين ارتباط دو سويه بود هر زمان كه آنها با مشكل روبه رو مي شدند از نيروهاي ما به آن مناطق اعزام مي شدند.

خرابي دستگاه ها و تامين قطعات

قطعات نزديك به 100 سال پيش از طريق انگلستان به ايران آمده بود. كه اول در آبادان و نفت‌شهر سپس در كرمانشاه بخش حلب سازي وارد شده بود.
از دستگاههايي كه منتقل مي كردند قطعات لازم را فراهم مي كرديم. يك انباركالا هم داشتيم كه تمام كالاهاي مورد نياز حلب سازي و پالايشگاه و ... در اين انبار مهيا بود.
اگر هم براي قطعات مشكل پيش مي آمد كادر فني ما اقدام به بازسازي آن قطعه مي‌كرد.

تنوع مواد داخل اين حلب ها

اين حلب‌ها از مواد نفتي، بنزين، نفت چراغ، نفت گاز و امشي پر و جهت توزيع به اداره پخش تحويل مي‌شد همچنين  تامين كننده سوخت براي  هواپيما،سوخت جت، اس اسSS) )كه براي لباسشويي كابرد داشت. اين مواد بيشتر از اصفهان به اين منطقه مي آمد.
از كرمانشاه اين مواد بسته بندي و سپس به مناطق ديگر مي رفت بيشتر هم سوخت هلي كوپتر براي مناطق مرزي ارسال مي شد. قبل از انقلاب براي كشورهاي ديگر هم فرستاده مي شد.

جناب كرم ميرزايي از وقتي كه در اختيار ما گذاشتيد سپاسگزاريم

من هم از شما سپاسگزارم و اميدوارم ساخت موزه در كرمانشاه به ثبت و ماندگاري خاطرات صنعتي ارزشمند اين مركز كمك كند.

*واحد پژوهش و تاريخ شفاهي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت
* فاطمه تركچي
* آرزو فروردين