نمونه‌ای از اسناد مدیریت اکتشاف و تولید

ارزيابي ذخائر نفتي ايران در سال 1929 ميلادي

*زهرا مقصودي
*كارشناس اسناددرمديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت

یکی از ارزشمند‌ترین مجموعه‌های موجود در مرکز اسناد صنعت نفت، مجموعه گزارشات زمین‌شناسی مدیریت اکتشاف است که قدمت برخی گزارشات آن پیش از اکتشاف نفت است. این مجموعه ذی‌قیمت که به همت و یاری مدیریت اکتشاف و تولید در اختیار مرکز قرار گرفته، حاوی بیش از چهارصد گزارش زمین‌شناسی است که برخی از آنها مربوط به گروه حفاری اعزامی از سوی دارسی است و قدمتی بیش از کشف نفت در ایران دارد. این گزارشات حاوی مطالب مهمی از جمله ساختار زمین‌شناسی آسیا، ذخایر نفتی ایران، شناخت طبقات زمینی و چینه‌شناسی در ایران، گونه‌های وسیع جانوری در مناطق جنوبی و مرکزی ایران، گزارشی از سلسله جزایر خلیج فارس، گزارشی از ذخایر نفت شمال و گزارشی از سفر به آمریکا جهت بررسی میادین نفتی آمریکا هستند. آنچه در پی می‌آیدگزارش كوتاهي از یکی از این گزارشات درباره ذخایر نفتی ایران در سال 1929 میلادی ( 1307 )خورشیدی است.

به گزارش پايگاه اطلاع رساني پتروميوزيم ، پس از کشف نفت در ایران در سال ۱۹۰۹ میلادی( 1287 خورشیدی) و تاسیس «شرکت نفت انگلیس و ایران»، از سال ۱۹۰۸ تا ۱۹۲۸ تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج شد. در این سال میدان نفتی هفتگل، در سال ۱۹۳۰ میدان نفتی گچساران، در سال ۱۹۳۶ میدان نفتی آغاجاری و در سال ۱۹۳۸ میدان های نفتی لالی و نفت سفید کشف شدند. در سال ۱۹۲۷ میلادی شرکت نفت انگلیس و عراق یک میدان نفتی با نام "میدان نفت خانه" را در عراق کشف کرد. نیمی از این میدان در خاک ایران قرار دارد که در حال حاضر نفت شهر نامیده می شود. با کشف این هفت میدان نفتی حوزه مورد قرارداد شرکت نفت سابق ایران و انگلیس به صورت یکی از مناطق مهم نفتی جهان درآمد.

از آنجایی که استان خوزستان دارای منابع سرشار نفت و گاز بوده و در طی یک قرن گذشته رشد و توسعه اقتصادی کشور را به دنبال داشته است، لذا بیشتر مطالعات زمین‌شناسی انجام گرفته با تمرکز بر روی منابع نفت و گاز و دستیابی به آنها بوده است.

سند موجود ،با عنوان «ارزيابي ذخائر نفتي ايران» در اول آگوست سال 1929 توسط فردي به نام D.Comins تهيه و گردآوري شده است. گزارش با نامه‌ای خطاب به فردی به نام JAS.Jamerson در تاريخ 5 نوامبر سال 1929 آغاز شده است. در اين نامه نویسنده گزارش متذكر شده كه ارزيابي‌هاي حاصله از ميزان ذخائر نفتي ايران در مسجدسليمان خيلي واضح و دقيق نبوده، از اين رو بايد در فرصت مقتضی، جلسه‌اي با مشاوران و متخصصان زمين‌شناسي گذاشته شود و تجديد نظري بر روي آمار، اطلاعات و تقسيم‌بندي­ هاي منطقه صورت گیرد.
عنوان بخش ابتدائي اين گزارش «اساس عمومي ارزيابي: مناطق نفتي در مسجد سليمان» است و در آن اطلاعاتي در زمينه ضخامت سنگ‌هاي آهكي، ساختار سنگ‌ها و ميزان تخلخل آنها ارائه شده است. در اين بخش پژوهشگر به وجود طبقات متراكم و ضخيم از سنگ‌هاي كربناته مربوط به سازند آسماري اشاره كرده و يادآور شده كه منطقه، دارای پتانسيل بالایی در زمینه ذخایر نفتی است.
علاوه بر این نویسنده در این بخش، به مقايسه سنگ‌هاي آهكي مناطقي چون هفتكل Haft Kal، چيلينگر Chillingar و نفت‌خانه Naft Khaneh پرداخته است.
در بخش دوم اين گزارش ميزان تخلخل سنگ‌هاي آهكي مناطق مذكور مورد بررسي قرارگرفته و پس از آن اطلاعاتي در خصوص ميدان نفتي چيا­سرخ ارائه شده است.
در بخش سوم نيز ميزان ذخائر نفتي موجود در مناطق نفتی هفتكل، مسجدسليمان، نفت‌خانه و... مورد ارزيابي قرار گرفته و در دو بخش پاياني اين گزارش در جداولي به تفكيك منطقه، ميزان ذخائر، ميزان پتاسيل سنگ‌های آهكي جهت جذب منابع نفتي، ساختار سنگ‌هاي آهكي و ميزان ضخامت آنها  مورد مطالعه قرار گرفته، كه در ادامه به بخشي از اين مناطق اشاره شده است.