نفت سوزهاي وطني چگونه خلق شدند

میراث ماندگارعالی نسب

کارگروه اجرایی طراحی و ساخت موزه نفت سوزهای کرمان در نظر دارد،بخشی از اين موزه در شرف تاسیس را به معرفی مشاهیر ملی و سازندگان مطرح دستگاه های نفت سوزها در ایران اختصاص دهد. یکی از نام های ماندگار و افراد پرتلاش در این عرصه، زنده یاد میرمصطفی عالي نسب ، بنیانگذار شرکت عالی نسب بود که تبدیل سماورهای ذغالی به نفتی از ابداعات ارزشمند و ماندگار او در یکی از خطیرترین سال های تاریخ این سرزمین به شمار می رود.
در سال1329 و همزمان با ملی شدن صنعت نفت در ایران،مرحوم عالی نسب که دل در گرو سربلندی ایران و مهر به دکتر مصدق داشت،عزم خود را جزم كرد تا با رویکرد اقتصاد ملی و تولید درون زا سهم خود را به عنوان یک ایرانی وطن پرست در گذار از پیچ تند تحریم و تهدید دولت ملی از جانب استعمارگران ایفا كند. برای آشنایی بیشتر با تلاش ها و میراث ماندگار این چهره  ملی،به دیدار جواد پورمیکائیل،خواهرزاده او و عضو هیئت مدیره فعلی شرکت رفتیم تا از میراث ماندگار عالی نسب برای تاریخ و اقتصاد ایران بیشتر بدانیم.

مرحوم ميرمصطفي عالي نسب

 

جواد پورمیکائیل متولد1321 یکی از قدیمی ترین اعضای شرکت عالی نسب و از همراهان قدیمی دایی خود بوده که در دوره ای نیز مسئولیت مدیرعاملی شرکت را برعهده داشته است.وی هم اکنون عضو هیئت مدیره شرکت است و در دفتر اداری شرکت در خیابان آزادی تهران با مهربانی و حوصله میزبان ما بود و "دایی مصطفی"و زندگی وی را برایمان اينگونه بازگو کرد....

از تجارت چینی و بلور تا تولید نفت سوز

 پورمیکائیل،هشت ساله بوده که دایی اش میرمصطفی وارد عرصه تولید می شود.او دایی خود را اینگونه معرفی می کند: مرحوم استاد میرمصطفی عالی‌ نسب،اهل تبریز و پس از مهاجرت به تهران،در جوانی و به دلیل هوش سرشار و تلاش خستگی ‌ناپذیرش از موفق ترین تجار ایران در زمینه واردات چینی و بلور بود.با شکل گیری نهضت ملی شدن نفت و احساس نیاز به قطع وابستگی کشور به کالاهای خارجی،تاجر جوان دست از کار اصلی خود کشید و تمام اندوخته مادی و سرمایه معنوی خویش را به حیطه تولید انتقال می دهد.او با وجود تمام کاستی‌ ها و ضعف دانش فنی تولید در ایران،به جنگ یکی از پرقدرت‌ترین برندهای آن روز یعنی"والور"انگلستان رفت و در شرایطی که این شرکت ایران را تحریم كرده بود،در کارگاه کوچک خود که حیاط خانه ‌ای در خیابان بوذرجمهری بود،شروع به ساخت چراغ‌های خوراک‌پزی كرد. این چنین بود که سنگ بنای شرکت تولیدی صنایع نفت و گاز عالی نسب با مأموریت تولید بخشی از لوازم خانگی نفت‌ سوز مورد نیاز خانواده ‌های ایرانی گذاشته شد.

عالی نسب سازنده عالی ترین سماورهای نفتی

این عنوان را پورمیکائیل از یک آگهی مطبوعاتی منتشر شده در مطبوعات قدیمی به ما نشان می دهد و می گوید: با آغاز به کار دولت ملی،استاد عالی نسب،فعالیت های عادی خود را متوقف کرد و به عضویت شورای ۲۵ نفره مشاوران اقتصادی دولت مصدق درآمد.همزمان تحریم ها علیه ایران آغاز شده بود تا نفت ایران توان عرضه در بازارهای جهانی را نداشته باشد.در این شرایط مرحوم مصدق به دنبال راهی برای ایجاد تقاضای داخلی برای فروشن نفت بود تا در راه عبور از این مرحله مهم،از بسته شدن لوله های نفت جلوگیری شود.شورای مشاوران اقتصادی مصدق مسئول پیدا کردن صنعتگرانی شدند که بتوانند محصولاتی نفت سوز تولید کنند.چراغ های نفتی که آن زمان توسط کمپانی"والور"انگلستان به ایران می آمد با تحریم این کشور دچار مشکل شده بود.در این شرایط حساس استاد تصمیم می گیرد با سرمایه شخصی خود وارد میدان تولید سماور و اجاق خوراک پزی نفتی شود.

 پورمیکائیل افزود: برند«عالی نسب»که بر روی اولین سماورهای نفتی ایران حک شده است و قدیمی ترها آن را به یاد می آورند،اینگونه خلق شد و تاثیر شگفت آوری در بقای صنعت نفت در آن روزها داشت.مردمی که آن روزها اغلب برای پخت و پز از منقل،اجاق های گلی و هیزمی استفاده می کردند و تعداد محدودی از چراغ های"والور"انگلستان بهره می برند،با تولید سماور و چراغ خوراک پزی عالی نسب،شرایط جدیدی را تجربه کردند.

نکته جالب که نشان دهنده عمق مطالعات و کیاست آن روز استاد عالی نسب بود،اینجاست که عنوان؛"صنایع نفت سوز و گاز سوز عالی نسب"را برای"برند"خود ثبت کرد چراکه معتقد بود چشم انداز آینده در تبدیل شدن این چراغ ها از نفت سوز به گازسوز،خواهد بود.این کارخانه که تولیداتش مردم شهر و روستا را با امکانات جدیدی مواجه ساخت،پایه گذار تولید ملی پس از ملی شدن صنعت نفت بود و نماد همدلی دولت و ملت نام گرفت.روایت شده است که مصدق یک نمونه از این سماور را در دفتر کار خود قرار داده بود و برای مهمانانش از آن چای می ریخت.

اعتراض به کودتا

کودتا،مسیر عالی نسب را در کسب و کار تغییر داد تا او فعالیت های اقتصادی اش را همگام با آرمان هایش پیش ببرد و تنها به فکر کسب درآمد نباشد.استاد عالی نسب،بعدها برای خواهرزاده خود نقل کرد:"واکنش من به کودتا،متوقف ساختن فعالیت تولیدی صنایع عالی نسب در اعتراض به کودتاچیان بود"این تصمیم که مشروعیت کوتاچیان را به چالش می کشید،موجب شد تا نخست وزیر دولت کودتا،سرلشگر زاهدی،استاد عالی نسب را اظهار کرد و با تهدید مورد سوال قرار دهد.

بنا به اطلاعات ارائه شده در زندگینامه استاد عالی نسب در پورتال رسمی شرکت،وی موضوع را اینچنین روایت کرده است؛"مضمون محوری بازجویی های زاهدی اعتراض به این مسئله بود که تو در دولت مصدق دست به چنین کار بزرگی زده ای و حال که سلطنت اعلیحضرت تثبیت شده،آن را متوقف کرده ای؟وقتی من(عالی نسب)در واکنش به پرخاش ها و توهین های او بانهایت خونسردی پاسخ دادم که آری چراکه آ ن زمان من به آینده ایران خوشبین بودم و اکنون دیگر نیستم،نعره های تهدیدبار و توهین آمیز سرلشگر کودتاچی به اوج رسید."

راه اندازی مجدد کارخانه به خواست نهضت مقاومت

کارخانه سماور و چراغ عالی نسب در شرایطی که تقاضای زیادی برای خرید آن وجود داشت تعطیل شده بود و استاد عالی نسب در حال برآورد شرایط و مشورت با اطرافیان برای راه اندازی کسب و کار جدید بود که پیغامی از سوی مرحوم آیت ا... سید رضا زنجانی و مرحوم آیت ا... سید محمود طالقانی برای شرکت در جلسه مخفی نهضت مقاومت ملی، دریافت می کند.

در کتاب"میرنامیرا"در خصوص محتوای آن جلسه به نقل از خود استاد آمده است:"در آن جلسه مرحوم آقای طالقانی به نمایندگی از اعضای نهضت مقاومت سخن می گفت و خطاب به من گفت که از شجاعت و غیرت شما در تعطیل کردن کارخانه در اعتراض به کودتا سپاسگزاریم اما بررسی های چند ماهه ما نشان می دهد که دولت کودتا حال که از این سطح از حمایت های بین المللی هم برخوردار است،به این زودي ها ساقط نخواهد شد.بنابراین مبارزات ملت ایران در دور جدید براساس پیش بینی و تحلیل ها،مبارزاتی درازمدت خواهد بود.این مبارزه درازمدت به ابزارهایی نیاز دارد که یکی از آنها حمایت های مالی و دیگری برخوردار بودن از یک محمل خوب برای حمایت از مبارزان و نیز احیاناً تشکیل برخی از جلسات در پوشش کارخانه است.شخصاً به نمایندگی از همه آقایان و به نام نهضت مقاومت از شما می خواهم که مجدداً کارخانه را راه اندازی کنید و ارتباط خود را با ما حفظ کنید."

در واکنش به این تقاضا،مجدداً کارخانه سماورسازی عالی نسب راه اندازی و با آزادسازی قابل توجه واردات پس از کودتا،تلاش جدیدی برای رقابت با کمپانی های بین المللی توسط کارخانه عالی نسب شدت گرفت.

آقای پورمیکائیل دستاورد فنی این دوران برای میرمصطفی عالی نسب را ثبت ۵ اختراع به نام خود و برای کارخانه عنوان و می افزاید : او در این مدت چند مشاور سوئیسی را نیز به خدمت گرفت و با انجام مطالعات دقیق دستاوردهای مهمی در مدیریت صنعتی مدرن از خود به جا گذاشت.وقتی سوئیسی ها کیفیت کارخانه را دیدند،تقاضای مشارکت و سرمایه گذاری مشترک داشتند،اما استاد می خواست این صنعت به معنای دقیق کلمه«ملی»باقی بماند.بنابراین،به استخدام آنها و اخذ دانش و مهارت هایشان بسنده کرد.در این دوران ارتباط عالی نسب با نهضت مقاومت ملی ادامه داشت.کمک به مهندس بازرگان و مهندس سحابی برای راه اندازی مدرسه کمال،تأمین مالی هزینه های پژوهشی علامه امینی برای تدوین مجموعه بی نظیر الغدیر،کمک به راه اندازی مجله مکتب اسلام و ... توسط زنده یاد عالی نسب انجام و تلاش های وی و همرزمانش در كنار ديگر مبارزان انقلابي منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایران شد.

میرمصطفی عالی نسب ، خالق نفت سوزهای وطنی

میرمصطفی عالی نسب که دکتر فرشاد مومنی،اقتصاد دان او را"پرچمدار اقتصاد ملی ایران" می نامد. در سال 13۸۴ پس از ۸۶سال زندگی در دوران های سرنوشت ساز ایران از ملی شدن صنعت نفت تا انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی،درحالی که سال های آخر عمر درگیر بیماری بود،از دنیا رفت.

بررسی فعالیت های او كه خالق نفت سوزهاي وطني به شمار مي آيد در زمینه تولید و اقتصاد ملی نشان از ماندگاری فعال اقتصادی و کارآفرینی دارد که جهت گیری های اقتصادی اش را در تمام دوره های حساس سیاسی با انتخاب های ملی و مردمی،پیوند داد.

میراث ماندگار عالی نسب

امروز شرکت عالی نسب با تلاش سهامداران و اعضای هیئت مدیره که همگی اعضای خانواده و منسوبین زنده یاد عالی نسب هستند،به فعالیت خود ادامه می دهد.بعد از ارائه توضیحات در خصوص تصمیم موزه های صنعت نفت برای معرفی چهره های ماندگار و کارآفرینی همچون مرحوم عالی نسب در موزه نفت سوزهای کرمان، پورمیکائیل،ضمن استقبال از این موضوع ، عکس ها و اطلاعات ارزشمندی از تاریخچه فعالیت و تکنولوژی به کارگرفته شده در محصولات عالی نسب را در اختیار ما قرار داد. برندی که امروز با پیش بینی دقیق و درست زنده یاد عالی نسب خط تولید خود را به ساخت محصولات گازسوز و برقی تغییر داده است اما نام عالی نسب تا همیشه با نفت سوزهای آن شرکت در تاریخ ثبت است.

صنعت تولید محصولات نفت سوز در ایران،مشاهیر و نام آوران دیگری نیز دارد که درآينده به آنها پرداخته خواهد شد.

واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مديريت موزه ها ومركز اسناد صنعت نفت