عملیات اکتشاف به زبان ساده

شنبه بیست و پنجم آبان ماه 1398عملیات اکتشاف به زبان ساده

مهندس رحیم نعمت الهی،متولد1338 در شهرستان ملایر است.شهری که به گفته وي کارشناسان و مدیران متعددی در حوزه اکتشاف متولد آن هستند.وی تحصیلات لیسانس خود را در حیدر آباد هند و فوق لیسانس خود را در رشته رسوب شناسی در تهران اخذكرد.سال1366به استخدام مدیریت اکتشاف در آمد و بهار سال(1398)با سمت معاون بلوک های اکتشافی و مشارکت های خارجی به افتخار بازنشستگی نایل آمد.
واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت در جهت فعالیت های پژوهشی "طرح موزه اکتشاف،حفاری و تولید صنعت نفت"که در مسجد سلیمان،مهد صنعت نفت ایران در دست اجرا قراردارد ،پای صحبت های این متخصص عملیات اکتشاف نشست و در ابتدا تاریخچه این مدیریت را با ایشان مرور كرد.

تاریخچه
اکتشاف به تعبیر عام کلمه قدمتی حتی پیشتر از آغاز فعالیت صنعت نفت در ایران به سال1287خورشیدی برابر با 1908میلادی دارد.اما پس از انجام عملیات اکتشافی که مبنای بهره برداری صنعتی از نفت بود،فعالیت مدیریتی بنام مستقل اکتشاف از بهمن سال 1328 با عنوان"شرکت سهامی اکتشاف نفت ایران"با سرمایه و نیروی انسانی ایرانی،آغاز شد.این شرکت در سال1339،تحت نظارت و سرپرستی سازمان عملیات نفتی،فعالیت های اکتشاف و تولید در شمال کشور را نیز عهده دار شد.در سال1352 مقارن با توسعه فعالیت های اکتشاف و تولید و گسترش دامنه این فعالیت ها در سراسر ایران،مدیریت اکتشاف و تولید در نقش هسته مرکزی کنترل و نظارت بر فعالیت های اکتشافی و تولیدی فعال شد.در سال1372 و در پی تغییر در نمودار جدید شرکت ملی نفت ایران و تفکیک بخش تولید از مدیریت اکتشاف و تولید و الحاق آن به مدیریت مناطق نفت خیز،ساختار جدید مدیریت عملیات اکتشاف ایجادشد. سال1376 بخش عملیات نیز از مدیریت اکتشاف جدا شد و سپس در سال1377 از بطن مدیریت اكتشاف ، "شرکت خدمات اکتشاف نفت" تشکیل و به ثبت رسید که عمده کارهای شرکت،انجام خدمات بالادستی درون مرزی بود.از آن پس،ساختار مدیریت اکتشاف به شکل امروزی ادامه کار داد.(کرونولوژی سالها و توضیحات از پورتال رسمی مدیریت اکتشاف)

اولین گام در فرآیند اکتشاف
 مهندس نعمت الهی توضیح می دهد که زمین شناسی منـطقه و تهـیه نقـشه های زمـین شـناسـی پایه به مقیاس های مختلف اولین گام در فرایند اکتشاف است که درعرصه مطالعه و اکتشافات هیدروکربنی در ایران،بیش از یک قرن دانش و تجربه در ارتباط با آن،ایجاد شده است.به همراه مطالعات میدانی،اکتشاف منابع هیدروکربنی در انواع نفتگیرها با استفاده از مطالعه تصاویر هوایی و سپس عملیات سطحی اعم از چینه شناسی،ژئو شیمی نفت و رسوب شناسی،از اقدام هایی هستند که در بخش زمین شـناسی سـطح الارضی انـجام مـی ‌شوند. فعالیتی که مهندس نعمت الهی کار خود را از آن بخش آغاز و در یک حادثه حین کار در ارتفاعات منطقه عسلویه،از کوه سقوط و از ناحیه پا دچار مصدومیت شد.موضوعی که باعث شد وی برای ادامه خدمت به بخش زمین شناسی تحت الارضی منتقل شود.

به باور این کارشناس مجرب،"سنـگ منشاء"از ارکان اصلی تشکیل دهنده یک سامانه هیدروکربوری است.پس از معرفی محل مناسب برای حفاری چاه اکتشافی،فعالیت گروه دیگری از تلاشگران مدیریت اکتشاف آغاز مـی شود.برنامـه ریزی برای حفـاری،پایش عمـلیات، پیشـنهاد انجـام آزمایـش های درون چاهـی،بررسـی و تفسیر نمودارهای ثبت شده و انتخاب فواصلی مشخص در داخل چاه اکتشافی برای آزمایش وجود نفت و گاز از مسائل مهمی است که به عهده مهندس زمین شناسی تحت الارضی،پتروفیزیک و مهندسی مخزن است و در نهایت تهیه گزارش کشف از چاه اکتشافی توسط همکـاران واحد مهندسـی نفت و برنـامه ریـزی تهـیه مـی شود.

ژئوفیزیک کلید طلایی اکتشاف
مهندس رحیم نعمت الهی تایید می کند،تمامی تلاش متخصصین علوم زمین برای دستیابی به تصویری مناسب از واقعیت و هندسه مخزن در زیر سطح زمین است و این چالشی است که حل آن تجهیز شدن به ابزار و دانشی مناسب،به روز و منطبق با آخرین دسـتاوردهای علـمی،فنی و مدیریـتی در اکـتشاف نفت را طلب می کـند.علم ژئوفـیزیک از دیرباز به همـین منظور ایجـاد شده و پیشرفت های زیادی تا زمان حاضر داشته است.از نظر روش شناسی در اکتشاف نفت،ژئوفیزیک در دو دسته لرزه ای و غیر لرزه ای،دسته بندی می شود.فرآیند فـعالیت های لرزه نگاری اعـم از روش های دو بعـدی و یا سـه بعدی و ژئوفـیزیک غـیر لرزه ای،شامل طراحی و نظارت،پردازش و تفسیر داده ها و اطلاعات،زیر نظر کارشنـاسان علـوم زمین و ژئوفیزیک،برنامه ریزی،اجرا،هدایت و راهبری می‌ شود.با توجه به ماهیت هزینه بر بودن پروژه های ژئوفیزیکی، عامل بهینه و اقتصادی بودن همواره در مراحل مختلف اجرای پروژه ها در نظـر گرفته می شود.

با تفسیر اطلاعات ژئوفیزیکی توسط کارشناسان خبره ی ژئوفیزیک و زمـین شناسی،مـدل و هنـدسه تصـویری از اعماق و اهداف اکتشافی مورد نظر برای مطالعه در زیر زمین ارائه می شود که در بسیاری تصمیم سازی های اکتشافی و حـتی توسعه ای و تولیدی موثر است.ژئوفیزیک و زمین شناسی،ساختاری سازمان یافته از مجموع فرآینـدهای عمـلیات و نظارت بر پردازش،تفسـیر داده هـای ژئوفیزیکی-زمین شناسی،تحقیقات و نگهداشت داده ها و اطلاعات زیر سطح زمین است.

با توجه به اهمیت اکتشاف منابع هیدروکربونی که بعنوان پشتوانه تولید مستمر نیز در نظر گرفته می شود،توجه خاصی به اکتساب داده هـای کـامل که حاصـل از حفـر چاه و تست لایه هاست،لازم و ضروری است.مهندس نعمت الهی می گوید؛کـیفیت و کـمیت داده های اخذ شده بعنوان مبنای اولیه جهت محاسبات توسـعه و تولـید هر میدان است که این مهم با حفر چاه اکتشافی و اخذ نمودار و تست های بهره دهی و ارزیابی اقتصادی میدان، بعنوان داده های اولیه .به شرکت ملی نفت ایران ارائه می شود.

رسیدن به پرونده  یک میدان هیدورکربونی
خروجی تمامی فعالیت های اکتشافی صرفاً اعداد،ارقام و اطلاعاتی است که پرونده یک میدان را مشخص و معین می سازد و پر واضح است که دقت در محـاسبات و مقدار اطلاعات اولیه،خوراک فعالیت های توسعه ای و تولـیدی خواهد بود و با توجه به این اطلاعات،سرمایه گـذاری ها انجـام خواهد پذیرفت.با توجه به اکتشاف تمامی مخازن سطحی،دسترسی به اعـماق بیشتر نیاز است که پیچـیدگی هـای خاص آن،فناوری های پیشرفـته تری را مطالـبه می نماید تا با اطمینان و قابلیت بیشتری بتوان هدف های اکتشافی را تکمیل و اطلاعات مورد نیاز را اخذ نمود.نرم افزارهای جدید با قابلیت های زیاد تسریع کننده محاسبات و دقت آنها بوده و ابزارهای جدید نمودارگیری وآزمايش نیز تکمیل کننده فرآیند اخذ اطلاعات کامل و جامع خواهند بود.

حفاری چـاه های اکتشافی جهت اخذ کلیه اطلاعات نموداری،تست لایه ها و داده هـای حـفاری انجام مـی پذیرد.با توجه به عدم اطلاع کافی از ساختارهای زمین شناسی و اکتشافی بودن چاه ها،لزوم به کارگیری تمامی امکانات و بهترین لوازم و مواد،ضروری بوده و با ریسک خاص خود مواجه است.به طوری که پس از حفاری هر چاه،پرونده آن جهت بهینه نمودن شرایط حفاری منعکس خـواهد شـد.وجود شرایـط فـشار و دمای بالا (HPHT)،گازهای مضر و عدم قطعیت،ار آیتم های بارز حفاری اکتشافی می باشد.

بلوک های اکتشافی و مشارکت های خارجی
معاون پیشین بلوک های اکتشافی و مشارکت های خارجی در مورد معاونتی که خود راهبری آن را برعهده داشته،می گوید؛پیچیده شدن مطالعات و عملیات اکتشافی در سال‌های اخیر نیاز به استفاده از فن ‌آوری های نوین و سرمایه ‌گذاری‌ های بیشتر را در پـی داشته است.در جهان کنونی تعامل میان کشورهای صاحب ذخـایر هیدروکربنـی با شرکـت‌ های صاحب فن ‌آوری و بازیگران بازار سرمایه،به امری مهم و حیاتی بدل شده است.در همین راستا،شرکت ملی نفت ایران نیز با توجه به اهداف برنامه‌ های توسعه اقتصادی-فرهنگی و سند چشم انداز 20ساله کشور،بستر‌سازی و سیاست ‌گذاری در راستای توسعه صنایع نفت و گاز و بخصوص صنایع بالادستی را از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز جهان آغاز كرده است. مدیریت اکتشاف با توجه به وظیفه سازمانی خود مبنی بر اکتشاف منابع هیدروکربنی در تمامی وسعت سرزمینی کشور،تمامی فعالیت ‌های مربوط به همکاری با شرکت‌ های بین ‌المللی نفتی را در معاونت بلوک‌ های اکتشافی و مشارکت ‌های خارجی برنامه‌ریزی و اجرا می‌نماید.در این رابطه از سال 1377 اقدامات اجرایی در زمینه معرفی بلوک ‌هـای اکتشافی و اکتشافی-توسعه ‌ای آغاز شد.و تاکنون چهار دوره مناقصه بین‌المللی توسط شـرکت ملـی نفـت ایران جهت واگذاری بلوک‌های پیشنهادی برگزار شده که حاصل آن انعقاد بیش از پانزده قـرارداد به روش بیع متقابل با شرکت ‌های معتبر نفتی بود.

یاد یاران؛مهندس نعمت الهی لحظه لحظه ی کار و فعالیت در مدیریت اکتشاف از فیلد تا ستاد را سرشار از همدلی،دوستی و صفا و صمیمیت کارکنانی می داند که صادقانه و خالصانه توان و تخصص خود را در اختیار توسعه اقتصاد کشور می گذارند.آقایان محدث،روشندل و پیشکسوتان ارزشمندی همچون آقایان مشتاقیان،شهیدی،امجدی و سردشتی اساتید و یاران همراه و همگامی بوده اند که مهندس نعمت الهی در عرصه کار و اخلاق بسیار از ایشان آموخته است.با پیشنهاد جالب ایشان مقرر شد،خاطرات و دانسته های این نام آوران و پیشکسوتان عرصه اکتشاف نیز بصورت تاریخ شفاهی انجام و به تکمیل زنجیره مدیریت دانش در صنعت نفت کمک كند.

موزه اکتشاف،حفاری و تولید صنعت نفت ایران در مسجد سلیمان،مجالی برای معرفی این فعالیت های صنعتی تولیدی،اسناد و اشیاء تاریخی،سیر تحول و البته نام آوران عرصه صنعت نفت در تاریخ یکصد و چند ساله این صنعت به مخاطبان خاص و عام خواهد بود و مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت دست تمامی کسانی که در این راستا می توانند تاثیرگذار باشند،به گرمی می فشارد.

آقای مهندس نعمت الهی،در بعد از ظهر پاییزی نوزدهمین روز از آبان ماه1398 در شرایطی از ما خداحافظی می کند که قول همکاری در راستای شناخت بیشتر و بهتر اکتشاف را از ایشان گرفته ایم.

 

گفتگو و عکس:فرشید خدادادیان و یونس صادقی
واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت