گزارش سفر كارشناسان موزه نفت به جزيره سيري

سيري؛ جزيره سبزِ نفت

اوايل دهه 1350 حوضچه هاي نفتي در اطراف جزيره سيري شناسايي و سال 1354 نفت از اين منطقه استخراج شد. اين جزيره طي بيش از چهار دهه، يكي از مناطق عملياتي صنعت نفت و محل صدور محموله هاي نفت خام بوده است.
 

كارشناسان موزه صنعت نفت، هفته گذشته براي شناسايي و ثبت اشياء قديمي منطقه سيري كه زير مجموعه شركت نفت فلات قاره ايران است، به اين جزيره سفر كردند. آنچه در پي مي آيد گزارشي است از اين سفر كه با هم مي خوانيم.

نفت؛ متولي آباداني و رفاه

پس از خارگ، لاوان و بهرگان اكنون نوبت سيري است كه سهم خود را در روايت تاريخ نفت ادا كند. اين جزيره كه در فاصله 72 كيلومتري خط ساحلي ايران در جنوب بندر لنگه و 40 كيلومتري غربي جزيره ابوموسي واقع شده است، با طول تقريبي 6/5 و عرض حدود 3 كيلومتر، 18 كيلومتر مربع وسعت دارد.

عمده ساكنان جزيره سيري كاركنان شركت نفت و نيروهاي نظامي هستند. هر چند تا قبل از جنگ تحميلي حدود 30 خانوار در اين جزيره ساكن بودند و از طريق صيادي، ماهيگيري و تجارت با كشورهاي آن سوي خليج فارس روزگار مي گذراندند.

تاسيسات نفتي، اسكله صادراتي، انبارها و مخازن نفت و گاز، ساختمان هاي اداري و مسكوني شركت نفت و پايگاه هاي نظامي، آتش نشاني، يك پمپ بنزين كوچك و .. از جمله مراكزي است كه در جزيره سيري به چشم مي خورد.

كارخانه "ان جي ال" (NGL) سيري از جمله تاسيسات جديدي است كه در جزيره ايجاد شده و تعداد 160 نفر به جمعيت حدودا 2000 نفري جزيره افزوده است. اين كارخانه در كاهش آلاينده ها نقش موثري داشته است. جمع آوري گازهاي كل منطقه اعم از گازهاي همراه نفت و گازهاي ميدان گازي سلمان از اهداف اين كارخانه است. 

"همه كساني كه در جزيره هستند، خدمات را از نفت مي گيرند". اين را علي عارف زاده، مسئول روابط عمومي منطقه سيري، مي گويد. تامين مواد غذايي و سوخت، نگهداري و توسعه فضاي سبز، رستوران ها، باشگاه ها و كلا همه فعاليت ها زير نظر نفت انجام مي شود.

به گفته وي فضاي سبز جزيره از گونه هاي مختلف گياهي است كه عمدتا توسط شركت فلات قاره ايجاد شده است: "حدود  125 تا 130 هكتار فضاي سبز توسط شركت نفت ايجاد شده كه در كنار وظيفه توليد و صادرات نفت، متولي امور رفاهي و آباداني جزيره نيز هست."

عمليات شناسايي در كنار آهوهاي سرگردان

بازديد از انبارهاي مازاد پارسه، ذخيره سازي و مخازن، مخابرات و .. از جمله اقداماتي است كه در برنامه قرار دارد. عبدا.. سليماني مسئول انبارها ما را به گرمي مي پذيرد و پس از مقداري گپ و گفت در مورد موزه و اهداف تشكيل آن راهي انباري مي شويم كه در فضاي باز و در زميني بزرگتر از مساحت يك زمين فوتبال قرار گرفته است.

شناسايي اشياء قديمي كه قابل استفاده و نمايش در يكي از موزه هاي نفت (آبادان، تهران، مسجد سليمان و ..) هستند، وقت بسياري مي برد. همزمان بايد مقدمات جمع آوري آنها در يك محوطه انجام شود كه براي اين كار هم به ماشين هاي سنگين مانند جرثقيل، ليفتراك و تريلي نياز است.

اما همه اين فعاليت ها مانع از آن نمي شود كه گروه گاه و بي گاه متوجه آهوهايي شوند كه در اطراف و بدون توجه به آنچه در نزديكي شان مي گذرد، به اين طرف و آن طرف مي روند. البته تصويربرداري از آنها كمي دشوار است، چون به محض اين كه متوجه مي شوند، زير نظر قرار دارند، پا به فرار مي گذارند.

ساعات كاري در جزيره از 6 صبح تا 6 بعد از ظهر است و با اتمام كار به سمت اداره مركزي حركت مي كنيم. در راه از غلامرضا قربانپور از كاركنان انبار كه ما را در عمليات شناسايي همراهي مي كند، مي پرسيم آيا گوشت اين آهوها خوردني است؟ او مي گويد: "بله اتفاقا مي گويند گوشت بسيار لذيذي هم دارند. اما اگر آن را جلوي من بگذارند هم نمي توانم لب بزنم. چون ما هر روز چشم در چشم اين زبان بسته ها هستيم."

ظاهرا خطر شكار، اين حيوانات زيبا را كه در كنار درخت هاي موسوم به "بيعار" يا "كهور" از جاذبه هاي طبيعي جزيره هستند، تهديد نمي كند، چرا كه به قول قربانپور "اينجا همه نفتي هستند و كسي كاري به اين حيوانات ندارد."

نكته جالب وجود ظرف هاي آب و مقداري يونجه در برخي مكان ها است كه تعدادي از كاركنان نفتي مسئوليت اين كار را بر عهده دارند. اين يونجه ها روزانه از بندر لنگه با لنج به جزيره آورده مي شود. ظاهرا اين وجهي ديگر از وظيفه شهرداري نفت در منطقه است!

براي انجام هماهنگي هاي لازم و فعاليت هايي كه روز بعد بايد انجام گيرد، به ساختمان روابط عمومي مي رويم. فرصت مناسبي است تا اطلاعات بيشتري در مورد جزيره به دست آوريم و قرارهايي را براي مصاحبه با برخي از كاركنان جزيره بگذاريم.

بزرگترين كتابخانه مناطق عملياتي فلات قاره

"دو هفته كار و دو هفته استراحت" شرايطي است كه كاركنان اقماري بايد خود را با آن وفق دهند. اين مسئله اي است كه در گشت و گذار به همراه كاركنان روابط عمومي و بازديد از امكانات رفاهي، ورزشي و فرهنگي جزيره، از آن صحبت به ميان مي آيد. با تاريك شدن هوا زمين هاي ورزشي كه در روز خلوت بوده، اندك اندك پر مي شود.

اما نكته اي كه توجه ما را به خود جلب مي كند، كتابخانه بسيار غني با نزديك به 15 هزار جلد كتاب است كه به گفته عارف زاده از سال ها پيش با همت خود كاركنان و اندك اندك گرد آوري شده و سپس با بودجه هايي كه گاه و بي گاه به آن اختصاص يافته به وضعيت كنوني رسيده است. با اين همه كتابخانه سيري به سبب عدم تمديد قرارداد دو كتابدار آن در حال حاضر تعطيل است!

اين در حالي است كه مسلما براي كساني كه به دور از خانه و خانواده ساعت ها را بايد با انواع دغدغه ها و دلمشغولي ها بگذرانند، كتاب و كتابخواني مي تواند سرگرمي بسيار ارزشمندي باشد كه باعث كاهش استرس و گذران مفيدتر ساعات فراغت شود.

كيوسك تلفن چوبي قديمي در كنار باشگاه جزيره نيز يكي ديگر از مواردي است كه جلب توجه مي كند. اين كيوسك يادآور روزهايي است كه در نبود امكانات ارتباطي امروزي، تماس با خانواده براي كاركنان اقماري بسيار دشوار بوده؛ بويژه در دوران جنگ تحميلي كه منطقه داراي وضعيت جنگي بود و گاه در معرض بمباران قرار داشت.

سيري، جزيره پاك

جزيره مرجاني سيري هر چند با وجود طبيعت زيبا، آهوها و كلاغ هايي كه بويژه هنگام صبح و غروب به وفور در سرتاسر جزيره به چشم مي خورند و البته ساحل مرجاني اش كه گفته مي شود يكي از زيباترين ساحل هاي جهان است، از جاذبه هاي فراواني برخوردار است، اما با اين همه حيف است كه اگر يك نكته را از قلم بياندازيم و آن انتخاب اين جزيره براي تبديل آن به جزيره اي نمونه و پاك است؛ طرحي كه با همكاري صنعت نفت با مراكز پژوهشي و دانشگاهي چندين سال قبل آغاز شد و متاسفانه به سبب برخي مشكلات بودجه اي و تحريم ها ناتمام مانده است.

عارف زاده مي گويد: "در اين طرح كه با كمك پژوهشگاه صنعت نفت انجام مي شد، قرار بود جزيره سيري به عنوان يك محل نمونه و پايلوت براي ايجاد يك جزيره پاك در نظر گرفته شود. جزيره اي كه در عين انجام فعاليت هاي صنعتي از نظر زيست محيطي پاك و سالم باشد."

او نقاطي را در جزيره به ما نشان مي دهد كه گياهاني خاص روي خاك هاي آلوده به مواد نفتي كشت شده اند و چنين توضيح مي دهد: "در اينجا خاك هاي آلوده به مواد نفتي مثل خاك هايي درو و بر مخازن نفت، جمع آوري شده اند. سپس اين خاك ها در معرض  باكتري هاي خاصي قرار مي گيرد كه با انجام كنش و واكنش هايي سبب مي شوند، بخشي از شكست زنجيره هيدروكربوري انجام شود. در مرحله بعد با كشت گياهاني كه مي توانند سايرآلودگي هاي خاك را جذب كند، خاك آلوده كاملا پاك مي شود. در نهايت از اين خاك مي شود براي فضاي سبز و باغباني يا مصارف ديگر استفاده كرد."

البته ساماندهي و بازيافت زباله هاي شهري، سيستم هاي تصفيه پساب، استفاده از يك راكتور زباله سوز، به نحوي كه باعث آلودگي نشود و .. بخش هاي ديگري از طرح تبديل جزيره سيري به جزيره اي پاك هستند تا تصويري كه در اذهان از صنعت نفت به عنوان يك صنعت آلوده كننده وجود دارد، تصحيح شود.

بازتاب چهار دهه فعاليت هاي نفتي

شناسايي و ثبت اشياء ادامه دارد و در كنار آن همكاري خوب و صميمانه همه كاركنان جزيره سبب مي شود كه بتوانيم گفت و گوهايي را نيز با برخي كاركنان انجام دهيم. محمد اديب زاده، از قديمي ترين كارمندان منطقه است كه حدود 38 سال به صورت اقماري در جزيره كار كرده و در 59 سالگي در آستانه بازنشستگي قرار دارد. كمال آباديان كه تاسيس كتابخانه كنوني با همت او رقم خورده و نقش و اهميت كتابخواني در زندگي و تقويت شرايط روحي كاركنان اقماري برايمان مي گويد؛ خليل بغلاني كه نزديك 40 سال سابقه كاري دارد و پدر و پدربزرگش نيز در نفت بوده اند. او خاطراتش را برايمان بازگو مي كند؛ شعبان چمك از جمله كاركناني كه در سيري متولد شده و خانواده اش آخرين بومي هايي بودند كه در منطقه مي زيستند...

همزمان با گردآوري اشياء اميدواريم اين خاطرات شفاهي و گفت و گوها ما را به نگرشي جامع تر از نزديك به چهار دهه فعاليت صنعت نفت در جزيره سيري، هدايت كند. به طور خلاصه مي توان گفت، اوايل دهه 1350 اطراف جزيره سيري حوضچه هاي نفتي شناسايي شد. از سال 1353 كنسرسيوم شركت فرانسوي سوفيران، سكوي نفتي نصر را تاسيس كرد و سال 1354 نفت استخراج شد.

اما نكته جالب درباره صدور اولين محموله نفت خام از اين جزيره مصادف شدن آن با اعتصابات كاركنان نفت در جريان انقلاب اسلامي در سال 1357 است، به نحوي كه بارگيري كشتي نيم كاره ماند و مديران وقت كه برخي شان هم خارجي بودند، ناچار شدند، كشتي را كه تنها نصف ظرفيت آن پر شده بود، از اسكله جدا كنند.

با تشكيل شركت نفت فلات قاره در سال 1359، صادرات نفت در جزيره سيري با مديران و كاركنان كاملا ايراني از سر گرفته مي شود. اين شركت ماموريت توليد نفت در دريا را بر عهده مي گيرد  كه مناطق خارگ، بهرگان، لاوان و سيري را شامل مي شود و البته در سال هاي اخير جزاير كيش و قشم هم به فلات قاره اضافه شده اند.

جزيره سيري در جريان جنگ تحميلي نيز از آسيب دور نماند. چنانچه كاركنان قديمي اكنون حمله به سكوي نصر در سال 1368 كه به شهادت يك سرباز منجر شد و بمباران كشتي آذرپاد را كه به شهادت 13 تن از اتباع ايراني و خارجي انجاميد، هنوز به خاطر دارند. گلزار شهداي جزيره نمادي براي يادآوري اين رشادت ها است.