حفاظت از ميراث پسا صنعتي با رويكرد توسعه پايدار درموزه هاي صنعت نفت

رئیس واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت ، درنشست بررسی پیامدهای منظرین اکتشاف نفت در ایران تاكيد كرد: مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت با هدف توجه و نگهداری از میراث صنعت نفت و اهتمام به حفاظت مناظر پساصنعتی با رویکرد توسعه پایدار در وزارت نفت ایجاد شده است.

به گزارش پايگاه اطلاع رساني پتروميوزيم ، فرشيد خدادادیان در این نشست با معرفی"مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت"گفت : این مدیریت با هدف توجه و نگهداری از میراث صنعت نفت و اهتمام به حفاظت مناظر پساصنعتی با رویکرد توسعه پایدار در وزارت نفت ایجاد شده است.مناظری که در دوره صنعتی شکل گرفته اند،اگرچه بسیار ارزشمند و قابل نگهداری هستند،اما امروزه با کاهش یا زوال تولید در برخی از مناطق نفت خیز قدیمی به مخاطره افتاده اند.در مناطقی که زوال یا تضعیف فعالیت های نفتی به فقر(اجتماعی،فرهنگی،انگیزشی،اقتصادی و زیست بوم)منجر شده ،موضوع حفاظت از میراث پسا صنعتی اهمیت بیشتری پیدا می کند و به همین دلیل است که مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت بعد از ایجاد و افتتاح دو موزه"بنزین خانه" و "کارآموزان"در آبادان،طرح ایجاد موزه بزرگ"اکتشاف،حفاری و تولید صنعت نفت"را در مسجدسلیمان و در منظر پساصنعتی پالایشگاه و گوگرد سازی بی بی یان در دستور کار داشته و در بلند مدت نیز ایجاد و راه اندازی سی موزه مرتبط با صنعت نفت در مناطق مختلف کشور را پیگیری می كند.

وی با غلط دانستن دوگانه ی مصطلح"نفت"طلا "یا "بلا" خاطرنشان کرد: مرحوم استاد حائری در اثر ارزشمند و قابل تامل خود؛"نخستین رویارویی های اندیشه گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب"به درستی اشاره کرده که؛استعمار چنانچه از معنای واژگانی اش مشخص است،در جریان حضور در ایران دو وجه بهره برداری از منابع و ایجاد آبادانی و عمران داشت .
خداداديان تصريح كرد: استعمار نفتی در ایران از منابع نفتی ایران بهره مند و در مناطق حوزه فعالیت عمران و آبادانی ایجاد كرد. اینکه ما ایرانیان از موهبتی مانند نفت آنچنان که کشورهایی همچون نروژ و امریکا بهره مند نشده و استفاده نکرده ایم نیاز به نقد و آسیب شناسی اساسی دارد.

آغاز عصر نفت در ايران

وي در سخنراني خود با اشاره به آغاز عصر نفت در ایران گفت: اعطای امتیاز اکتشاف نفت در ایران به ویلیام ناکس دارسی موسوم به"امتیازنامچه نفت و موم طبیعی و معدنی"در سال1280خورشیدی،طلیعه فعالیت های اکتشافی کاوشگران غربی در ایران بود.آنچه از این امتیازنامه به موضوع صحبت امروز ما مربوط می شود این است که بدانیم؛در فصل سوم از این قرارداد صاحب امتیاز مکلف شده اراضی دایر(آباد) مورد نیاز خود را به قیمت عادلانه از صاحبان املاک خریداری کند.در همین بند از امتیاز نامه اماکن مقدسه و جمیع متعلقات آنها در دایره ای که دویست ذرع شعاع آن باشد مجزا و مستثنی شده است.

وی افزود:با توجه به اینکه بسیاری از اماکن باستانی و تاریخی در روزگار مذکور،جزء اماکن مقدسه محسوب می شده اند،اتفاقی که در سال1280 افتاده،موضوعی است که امروز و در سال1398 از آن تحت عنوان رعایت حریم و منظر اماکن تاریخی و مذهبی یاد می کنیم.

خداداديان به نتیجه رسیدن این امتیاز را در گرو هفت سال تلاش مستمر کاوشگران اعلام و خاطرنشان کرد: پس از تلاش طاقت فرسا،گروه کاشفان نفت سرانجام در منطقه ای فاقد سکنه دائمی و مدنیت و شهرنشینی در شمال خوزستان موفق به کشف نفت شدند.منطقه ای که پیش از آن علیرغم دارا بودن نشانه هایی از بناهای باستانی،فاقد سکنه دائمی بوده و تنها قشلاق عشایر کوچ روی بختیاری محسوب می شد.به مرور کمپ های کارشناسان خارجی و اقامتگاه های کارگران بومی و محلی،تجمع انسانی را بوجود آورد که بهترین توصیف برای آن company-city یا شرکت-شهر است.برای دستیابی به درک درست از بستر شکل گیری صنعت نفت در ایران،توجه به این نکته بسیار ضروری است که بیشتر شهرهایی که امروزه بنام شهرهای نفتی ایران می شناسیم و دغدغه تاثیرگذاری مثبت یا منفی صنعت نفت بر منظر،محیط زیست،هویت شهری و ساختار و بافتار قومی و انسانی آنها را داریم اساسا شرکت-شهرهایی زاییده و ایجاد شده به وسیله یا با موضوعیت نفت هستند و دکتر نورالدین امیری در اثر پژوهشی و پایان نامه منتشر شده مقطع دکتری خود با عنوان "نفت شهرهای ایرانی"به زیبایی به این موضوع پرداخته اند.(بوشهر- انتشارات دانشگاه خلیج فارس – 1394)

پارامترهاي مورد توجه درشركت -  شهرهاي نفتي ايران

رئیس واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت افزود: بررسی فعالیت صنعت نفت و شرکت-شهرهای نفتی ایران نشان می دهد که در تمامی آنها از مسجد سلیمان تا آبادان و از گچساران تا جزیره خارک(با تولدی متاخر تر از قبلی ها)و البته مناطق دیگر،چند پارامتر اساسی مورد توجه قرار گرفته و تکرار شده اند؛نخست؛تسهیل دستیابی به بالاترین راندمان تولید نفت و گاز.دوم؛حفظ محیط زیست.سوم؛توجه به انسان به عنوان نیروی مولد کار(فارغ از نژاد،ملیت،رنگ و مذهب) و چهارم؛توجه به هنر و زیبایی شناسی.
وي تصريح كرد: معماری منظر ، شاخه ای از معماری است که با درک سه محور جایگاه محیط زیست و طبیعت،رابطه با انسان و توجه به زیبایی شناختی هنری به سازماندهی زمین و ساختمان ها و فضاهای بیرونی می پردازند.

خداداديان با بيان اينكه ، امروزه متخصصان در قوانین و مقررات مرتبط با نواحی صنعتی،تقویت نگاه منظرین را به معنای توجه به"سرزمین"به جای"زمین"می دانند،افزود: توجه به این نکته ضروری است که دگرگونی در سرزمین آبادان،مسجدسلیمان و دیگر مناطق نفت خیز از طریق نصب تاسیسات و ابرسازه های صنعتی،به تدریج منظر جدیدی را پایه گذاری کرد که در بلند مدت به تغییر هویت سرزمینی و منظر(در مسجدسلیمان،کوهپایه های طبیعی،خلق و خوی و فرهنگ عشایری و در آبادان(عبادان)نخلستان و خورها،بافت عشیره ای و تعصبات قومی)منجر شد.

وي تصريح كرد: در این راستا نیز به موازت حفاظت های فیزیکی از محیط زیست،ایجاد ابعاد جدید ذهنی و فرهنگی که مولد هویت سرزمینی است،منجر به ظهور و حضور شهروندانی شد که آشکارا با هموطنان و حتی مجاوران خود تفاوت داشتند و به این تفاوت نیز آشکارا می بالیدند.

خداداديان ، با اشاره به اینکه نقطه قابل تامل و نیازمند آسیب شناسی و نقد ایران نفتی در حوزه های مختلف و از جمله پیامدهای منظرین این است که بیندیشیم چرا در بهره مندی از فرصت نفت ناتوان بوده ایم،سخنان خود را با دعوت مخاطبان به اندیشیدن پیرامون این پرسش به پایان رساند که؛بیندیشیم چرا"مدرنیزاسیون نفتی"به "مدرنیته عقلی"در ایران منجر نشد؟و چه عامل یا مجموعه عواملی در عدم شکل گیری تفکر مدرن در ایران موثر بوده و هستند؟!

گفتني است ، نشست بررسی پیامدهای منظرین اکتشاف نفت در ایران،روز چهارشنبه سی ام بهمن ماه و با حضور و سخنرانی سید امیر منصوری،عضو هیئت علمی دانشگاه تهران،مهدی خاکزند،عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت و فرشید خدادادیان،رئیس واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت در پژوهشکده نظر تهران برگزار شد.

در نشست بررسی پیامدهای منظرین اکتشاف نفت در ایران،دیگر سخنرانان نشست، امير منصوری ومهدي  خاکزند نیز به بیان دیدگاه های خود پرداخته و در پایان پنل،سخنرانان به سوالات شرکت کنندگان پاسخ دادند.