گفت و گو با ساسان بامداد صوفي، مدير طرح و برنامه موزه هاي صنعت نفت

1395؛ سالی به یاد ماندنی برای خانواده بزرگ نفت

نخستین جایگاه پمپ بنزین کشور که در سال ۱۳۰۶ شمسی مصادف با ۱۹۲۷ میلادی توسط شرکت بریتیش پترولیوم در آبادان بنا شد به زودي افتتاح و راه اندازی مي شود. این جایگاه که نزدیک به 90 سال از احداث آن می گذرد و در حال حاضر در مرکز شهر و مقابل شهرداری فعلی آبادان واقع شده است، زمانی به عنوان اولین جایگاه توزیع سوخت مورد نیاز منطقه یعنی نفت و بنزین برای مصارف خانگی و وسایل نقلیه از جمله هواپیما مورد بهره برداری قرار مي گرفت.

جايگاه بنزين آبادان به همراه پنج نقطه نفتی- تاریخی دیگر در اين شهر، یعنی نیروگاه شماره یک، آموزشگاه فنی و حرفه ای، اسکله و خانه های تشريفاتي اكنون براي ايجاد موزه، در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته و همزمان ثبت آنها به عنوان آثار ملی در حال انجام است.

پمپ بنزين آبادان که مراحل مرمت آن به پایان رسیده از ساختمان اصلی و دو ساختمان جانبی تشکیل شده که طرح هايي برای هر کدام در نظر گرفته شده است. به منظور کسب اطلاعات بیشتر از روند اجرای پروژه مزبور گفت و گویی را با ناظر و مجری طرح موزه­های صنعت نفت، ساسان بامداد صوفی انجام دادیم که در ادامه می خوانید.

*        *        *

* جایگاه پمپ بنزین آبادان به عنوان اولین موزه صنعت نفت در اردیبهشت ماه سال جاری گشایش خواهد یافت، راه اندازی موزه­ هایی از این دست در صنعت نفت کشور پیشینه یا سابقه تاریخی مشابه نداشته، یا اگر هم بوده همچون موزه نفت سبزوار نادر و برحسب علاقه شخصی برپا شده و جاي یک برنامه مدون، شناخت کافی از صنعت نفت، علم موزه داری، مطالعه و پژوهش دقیق و مفصل در اين زمينه خالي بوده است. مقدمات و پیش زمینه لازم برای اجرای این پروژه چگونه فراهم گردید؟

- پس از موافقت وزیر محترم نفت مبنی بر راه اندازی موزه های صنعت نفت در آبادان در اواخر سال 92، پنج نقطه از اماکن تاریخی و قدیمی صنعت نفت، شامل نیروگاه شماره یک، اسکله تاريخي، آموزشگاه فنی و حرفه ای، خانه های شاه نشین و جایگاه پمپ بنزین برای این هدف در نظر گرفته شد و فاز مطالعاتی و پژوهشی روی این پروژه ها توسط پیمانکار آغاز شد. به موازات اين اقدام شناسایی و گردآوری اشیا و اسناد صنعت نفت در سراسر کشور به ویژه مناطق نفت خیز جنوب آغاز شد.

در اين ميان جايگاه پمپ بنزين آبادان، باتوجه به حجم گسترده فعالیت های عملیاتی و عمرانی موزه ها و نیاز آنها به اشیا و اسناد مرتبط به منظور نمایش و بازسازی شکل اولیه، در اولویت راه اندازی قرار گرفت. پس از پایان مطالعات و تحقیقات به عمل آمده، اعضای کمیته مدیریت موزه طی نشست های متعدد، شرح پروژه مزبور را به طور دقیق و مفصل در قالب یک گزارش تهیه و براساس آن فعالیت های عمرانی و اجرایی آن از دی ماه سال گذشته آغاز شد.

* در مراحل نخستين كار به چه دشواري ها و موانعي رو به رو بوديد؟

* اميدوارم با راه اندازي اين موزه به عنوان نخستين موزه نفت كشور، در سال آينده شاهد را اندازي ساير موزه هاي نفت باشيم و يكي از آرزوهاي بزرگ خانواده صنعت نفت در سال 1395 تحقق يابد.

تعیین محدوده و مساحت قطعی جایگاه مطابق با اسناد موجود، از جمله دغدغه های اصلی این پروژه به شمار می رفت، چرا که در کنار ساختمان اصلی و قدیمی، ساختمان دیگری به عنوان جایگاه سوخت رسانی احداث شد که در حال حاضر فعال بوده و با داشتن 6 دستگاه پمپ بنزین عملیات سوخت رسانی را انجام می دهد.

در هر صورت با کمک همکاران شرکت ملی پخش و نیز شرکت پخش آبادان، نقشه مورد نظر از منطقه تهیه و با استناد به مدارک محدود و موجود در این زمینه، مساحت قطعی جايگاه قديمي تعیین و عملیات جداسازی و حصاری کشی آن از محوطه جدید آغاز شد. هم زمان با آن، کارشناسان میراث فرهنگی، فعالیت خود را در زمینه ثبت ملی این اثر تاریخی آغاز نمودند که فرآیند اداری آن هم اکنون روبه پایان است.

* مطلع شدیم، روند مرمت بنای اصلی جایگاه پایان یافته و بازسازی فضا و محوطه خارجی مجموعه آغاز شده است، برای مرمت ساختمانی که حدود یک قرن از احداث آن می گذرد و بیش از نیم قرن به حال خود رها شده و کاربری دیگری هم نداشته چه مشکلاتی را پشت سر گذاشتید تا شکل اولیه خود را بازیابد؟

- همانطور که اشاره کردید، ساختمان اصلی سال ها به حال خود رها شده و تنها برای نگهداری اشیا و تجهیزات مرتبط با جایگاه جدید مورد استفاده قرار می گرفت. این ساختمان چند سال پیش به دلیل فرسودگی، تخریب شده بود که از سوی مسوولان شرکت پخش آبادان مورد بازسازی قرار گرفت. بد نیست بدانید برای دست یابی به جنس و مواد به کار رفته در بنا هیچگونه سند و مدرکی وجود نداشته و تنها با استناد به عکس قدیمی باقی مانده و گفت وگو با کارکنان و ساکنان قدیمی آن منطقه موفق شدیم به شکل اولیه بنا در بدو تاسیس نزدیک شویم.

در این ساختمان 6 پنجره و دو درب چوبی به کار رفته بود که متاسفانه 3 پنجره در بازسازی اولیه به طور کامل مسدود و درب ها امحا شده بود. دیوارها و کف ساختمان نیز با مصالح جدید پوشانده شده بود. برای دست یابی به جنس اولیه مصالح از یک پیمانکار مجرب مرمت آثار باستانی دعوت کردیم تا ضمن شناسایی آن، مرمت بنا را به عهده گیرد. سپس کار لایه برداری آغاز شد و جنس آجرهای نمای بیرونی ساختمان که اصطلاحا به آن آجر بمبی می گفتند و نیز جنس کف آن شناسایی شد.

* از آنجایی که برای مرمت نما، آجر از جنس اولیه به اندازه کافی در دسترس نبود با مراجعه به انبارها، سلویج ها و ساختمان قدیمی مخروبه که در ساخت آنها این نوع آجر خاص به کار رفته بود، مقادیر کافی آجر تهیه و به جایگاه منتقل گردید.

از آنجایی که برای مرمت نما، آجر از جنس اولیه به اندازه کافی در دسترس نبود با مراجعه به انبارها، سلویج ها و ساختمان قدیمی مخروبه که در ساخت آنها این نوع آجر خاص به کار رفته بود، مقادیر کافی آجر تهیه و به جایگاه منتقل گردید. جالب آن که توانستیم در این انبارها، پنجره های این ساختمان و دو درب چوبی مشابه با طرح اولیه را شناسایی كنيم و در جای خود قرار دهیم.

خوشبختانه بخشی از ادوات قدیمی همچون چراغ ها، پریز و کلیدهای برق و لوله کشی ساختمان دست نخورده باقی مانده که همچنان از کارآیی لازم برخوردارند و می توان از آنها استفاده كرد، برای تکمیل سایر اقلام مورد نیاز هم تلاش کردیم نوع اورجینال آنها را تهیه و در ساختمان مورد استفاده قرار دهیم. هم اکنون مرمت ساختمان به پایان رسیده و بندکشی نمای بیرونی آن آغاز شده است. دو مخزن پرچی همجوار ساختمان نيز پاک سازی، تعمیر و رنگ آمیزی شده است.

* برای ساختمان های اصلی و جانبی چه سناریویی در نظر گرفته شده است؟

- در ساختمان اصلی یا موزه مرکزی کلیه اسناد، مدارک و اشیای مرتبط با پمپ بنزین نظیر تلمبه ها، کیل ها، پیمانه ها، ظروف حلبی و ابزار و تجهیزات مرتبط با آن به منظور بازسازی شیوه اولیه توزیع بنزین در این جایگاه به نمایش درخواهد آمد. از دو ساختمان جانبی، یک ساختمان برای نمایش کلیه مستندات مربوط به پخش فرآورده های نفتی در معرض عموم قرار خواهد گرفت و ساختمان دیگر نیز برای عرضه امکانات رفاهی به بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است.

* بسياري از اشياء و اسناد مورد نیاز برای نمایش در موزه ممکن است در طول سال ها از بین رفته یا به فروش رسیده باشد، برای رفع این مساله چه راه کارهایی اندیشیده شد؟

- خوشبختانه بعد از راه اندازی دفتر موزه های صنعت نفت و تشکیل کمیته گردآوری اشیا و مستندات صنعت نفت، کارشناسان شناسایی و گردآوری آثار کار خود را آغاز كردند و طی بازدید از تاسیسات، انبارها و سلویج ها، اماکن نفتی، جایگاه ها، نمایندگی های فروش نفت و نیز مراجعه به پیشکسوتان و کارکنان قدیمی اين صنعت، مستنداتی را کشف و شناسایی کردند که به کمک آنها می توان بخش هاي زيادي از تاریخ صنعت نفت را از ابتدا تا کنون به تصویر کشید.

این اشیا و اسناد از سراسر کشور جمع آوری و به فراخور نیاز به موزه های هدف، از جمله جایگاه پمپ بنزین آبادان منتقل شدند. درخصوص تعدادی از عناصر اصلی و کلیدی جایگاه همچون دستگاه پمپ بنزین با مشکلاتی روبرو بودیم که باتلاش فراوان موفق شدیم یک دستگاه پمپ بنزین قدیمی مشابه با پمپ بنزین اولیه تهیه نماییم که در حال حاضر توسط یک کارشناس مجرب و متخصص در حال تعمیر و بازسازی است. شناسایی تانکرها و نفت کش های قدیمی حامل بنزین و اتومبیل و وسایل نقلیه بنزین سوز مرتبط با زمان کار پمپ بنزین و گردآوری و در نهایت استقرار و نمایش آنها از دیگر برنامه های ما برای تکمیل سناریوی موزه خواهد بود که البته چندین وسیله نقلیه مناسب برای این امر شناسایی شده است. ساخت و نصب دو مجسمه انسانی به عنوان مامور پمپ بنزین و سرنشین اتومبیل و دیگر المان های هنری در دستور کار قرار گرفته و هم اکنون آماده تحویل است.        

* به نظر می رسد در کنار برنامه بازدید از موزه، برنامه های جانبی برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده و یکی از ساختمان های مجموعه، همانطور که اشاره فرمودید به همین امر اختصاص یافته است، از ضرورت ایجاد چنین فضایی در مجموعه و برنامه های در نظر گرفته شده بگوييد؟

- بازدید از اولین جایگاه پمپ بنزین و تجهیزات به کار رفته در آن و آشنایی با شیوه اولیه توزیع سوخت، جذابيت هاي قراواني براي مردم دارد. اما در كنار اين جذابيت ها، برنامه های جانبی راهکاری است برای جذب و دعوت بيشتر مردم به موزه. با افزودن فعالیت های جانبی، موزه صرفا از حالت شی گرا خارج شده و مخاطب، محور اصلی آن خواهد شد. همین امر سبب افزایش استقبال مردم مي شود و این مجموعه را از یک مکان یکنواخت به محیطي شاداب، تفریحی و مهم تر از آن آموزشی تبدیل خواهد کرد. ما نیز تلاش می کنیم با بهره گیری از امکانات موجود و خلق برنامه های متنوع و سرگرم کننده، فضای مناسبی را برای بازدیدکنندگان فراهم نماییم. ایجاد فضای سبز و محوطه بازی کودکان با استفاده از المان های نفتی و مرتبط با پمپ بنزین، فروشگاه محصولات فرهنگی، رستوران، نمازخانه و برگزاری تورهای صنعتی و گردشگری از جمله برنامه های آتی این موزه خواهد بود.

* برای تامین و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز چه تمهیداتی در نظر گرفته شده است؟

- برای موزه پمپ بنزني آبادان، 6 نفر نیروی انسانی در نظر گرفته شده است که هرکدام وظایف ویژه ای را برعهده خواهند داشت. سرپرست موزه، راهنما، امین اموال و نگهبان که بر اساس شاخص های تعیین شده از سوی مسوولان موزه انتخاب و پس از گذراندن مراحل آموزشی کار خود را آغاز خواهند كرد.

اميدوارم با راه اندازي اين موزه به عنوان نخستين موزه نفت كشور، در سال آينده شاهد را اندازي ساير موزه هاي نفت باشيم و يكي از آرزوهاي بزرگ خانواده صنعت نفت در سال 1395 تحقق يابد.