فرایند مرمت در مرکز اسناد صنعت نفت

معصومه سیماب
کارشناس واحد مرمت اسنادمديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت

واحد مرمت اسناد و منابع مکتوب در مرکز اسناد صنعت نفت وظیفه بررسی،معاینه،شناسایی و برآورد میزان و نوع آسیب و نهایتا مرمت و مقاومت بخشی اسناد و منابع مکتوب را برعهده دارد.

همچون هر مرکز اسنادی استاندارد دیگری در سطح کشور،مرکز اسناد صنعت نفت نیز به موضوع مرمت،بازآفرینی و بیماری زدایی و مقاوم سازی اسناد توجه ویژه دارد و در این زمینه واحد مرمت اسناد وظایف محوله را در حد توان و با امکانات موجود خود در دستور کار دارد.

باخوانی گزارشی کوتاه از آنچه در واحد مرمت مرکز اسناد صنعت نفت اتفاق می افتد به درک بهتر این فرایند کمک می کند.بدین منظور و به عنوان نمونه توضیحاتی کوتاه از فرایند مرمت سه برگ از اوراق یکی از پرونده های در دست اقدام واحد مرمت اسناد را با هم می خوانیم.

غبار زدایی و مستند نگاری

در بدو ورود اسناد و اوراق به واحد مرمت اسناد،عملیات غبار روبی و گند زدایی اولیه در این بخش انجام و برای مستندنگاری آماده می شوند.

مرحله آغاز کار مرمت آثار و اسناد،"مستند نگاری"است.برای این منظور پیش از هر دخالتی از اوراق و برگه ها بدون وارد کردن شوک نوری و حرارتی فلش،عکاسی می شود.این عکس ها در پایان فرایند مرمت نیز به ثبت بهتر اقدامات انجام شده کمک می كند.(تصویر شماره یک)

 مستند نگاری اولیه تصویر شماره یک

 

به کمک مستندنگاری حفاظت گر،می تواند سند را"فن شناسی" به معنای شناخت عناصر سازنده ی اثر و"آسیب شناسی"به معنای شناخت عوامل تخریب اثر کند.این مهم معمولا با استفاده از وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی انجام می شود،اما این امر به روش مشاهده ای و مقایسه با موارد مشابه نیز قابل بررسی است.بسته به سن و قدمت اسناد،نوع کاغذ و البته شرایط نگهداری،آسیب اسناد متغیر خواهد بود.در نمونه مورد اشاره برگه ها به شدت شکننده و دچار ریختگی و پارگی و همچنین دچار تغییر رنگ کاغذ از سفید به"شیری"شده اند.

این علائم یکی از بارزترین نشانه های"اسیدی شدن"کاغذهاست که طی زمان و به دلایل مختلف فیزیکی،از جمله جابه جایی برگه ها،استفاده ی غیراصولی،شرایط قرارگیری برگه ها و... و همینطور دلایل شیمیایی شامل؛انواع آلودگی های محیطی،شرایط نامناسب محل نگهداری و مواد اولیه ی ساختار کاغذ و جوهر چاپ اتفاق می افتد.

PHسنجی

در مورد اسناد قدیمی با این که در مشاهدات عینی مشهود است که برگه ها و اوراق اسناد اسیدی هستند،برای اطمینان بیشتر با دستگاه PHسنج،میزان اسیدیتیه ی برگه ها نیز سنجیده می شود.(تصویر شماره2)

تصوير شماره 2

در PHسنجی عدد7 به معنی شرایط خنثی بوده و عدد بالاتر از 7،قلیایی بودن و پایینتر از 7،اسیدی بودن برگه را نشان می دهد.در برگه های موضوع این یادداشت، PHمدام رو به کاهش بوده و نشان دهنده اسیدی بودن"شدید
برگه هاست.

اسید زدایی

برای رفع حالت اسیدی کاغذها،روش های مختلفی وجود دارد که با توجه به شرایط و امکانات موجود،مناسب ترین راه،اسید زدایی به روش"غوطه وری"است.به این منظور ابتدا محلول هیدروکسید کلسیم به نسبتgr10 در 1لیتر آب آماده می شود.محلول تهیه شده را در تشتک مخصوص غوطه وری ریخته و پیش از غوطه وری،اطمینان حاصل می شود که جوهر چاپ شده با آب واکنش نشان ندهد،سپس برگه ها با رعایت نکات حفاظتی در محلول غوطه ور می شوند.(تصویر شماره3)
 

تصوير شماره 3

پس از گذشت چند دقیقه(بسته به نوع کاغذ و چاپ روی آن بین 5الی 20دقیقه)غوطه وری،برگه ها از محلول خارج می شوند و روی سطح صاف(خشک کن یا صفحه سیمی فلزی)چیده می شوند تا کاملا آبگیری و خشک شوند.سپس برگه ها را توسط پرس گرم، پرس و صاف می کنیم.برگه های پرس شده،کاملا آماده ی انجام عملیات بازسازی و مرمت هستند.

بازسازی و مرمت

پس از انجام این مراحل،اوراق اسناد آماده ی عملیات بازسازی و مرمت می شوند.بخش هایی از برگه ها که دچار پارگی شده را توسط کاغذ"تیشو"ی پشت چسبدار(متناسب با ضخامت برگه)،وصالی و استحکام بخشی کرده و بخش های کمبود کاغذ،با کاغذی متناسب(از نظر رنگ،جنس کاغذ و ضخامت)با کاغذ اصلی بازسازی می شود.(تصویر شماره4)

تصوير شماره 4

لازم به ذکر است که اگر کاغذ تیشوی بازسازی،هم رنگ و متناسب با کاغذ اصلی سند نباشد می توان آن را با رنگ های مختلف از جمله چای،رنگ اکرلیک و... به رنگی نزدیک به برگه ی سند تبدیل کرد.در مورد بخش های کمبود اسناد در این مجموعه،عموما از بازسازی به روش یک پله روشن تر،عمل می شود.برگه ها پس از بازسازی،وصالی و استحکام بخشی،مجددا در دستگاه پرس گرم قرار داده می شوند.(تصویر شماره پنج-دستگاه پرس گرم)
 

تصویر شماره پنج دستگاه پرس گرم مرمت اسناد

در نهایت تصویر نهایی اسناد ذکر شده بعد از پرس،به عنوان اسناد مرمت شده در بخش دیگر بخش های مرکز اسناد؛واحد اسکن،واحد فهرست نویسی یا واحد پژوهش قرار می گیرند. (تصویرشماره شش)
 

تصویر شماره شش-اسناد پس از مرمت

واحد مرمت اسناد در کنار دیگر بخش های مرکز اسناد صنعت نفت تلاش می کند با امکانات و نیروی انسانی متخصص موجود به ماندگاری و حفاظت از اسناد مهم نفتی موجود در این مرکز اقدام كند.

اسناد و اوراقی که قدمت برخی از آنها به قبل از اکتشاف نفت در ایران به سال1287خورشیدی می رسد.

عکس ها از:مسلم عباسی-مسئول واحد عکس و فیلم مرکز اسناد صنعت نفت