آشنایی با فرآیند مرمت پمپ (SATAM)

سیامک علیزاده

کارشناس واحد مرمت مرکز اسناد و گنجینه های صنعت نفت

مرمت اشیای قدیمی به جا مانده از صنعت نفت که با پیشرفت تکنولوژی و گذشت زمان، کاربرد خود را کم و بیش از دست داده و در حال حاضر یک اثر موزه ای به شمار می روند، یکی از برنامه های مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت است که اهمیت بسیاری دارد. ابزارها، دستگاه ها، تجهیزات و قطعاتی که از انبارهای مازاد، کارگاه ها و تاسیسات نفتی شناسایی و براساس ارزش تاریخی گردآوری شده اند، به علت قدمت، فرسودگی ناشی از آن نیاز به مرمت دارند که با رعایت اصول، استانداردها و دستورالعمل های فنی و تخصصی تعریف شده در حوزه میراث صنعتی، مورد بررسی قرار می گیرند تا علاوه بر افزایش عمر و ماندگاری آنها، به عنوان اثری موزه ای آموزشی در اختیارعلاقه مندان و بازدیدکنندگان قرار گیرد.

در این یادداشت، به منظور آشنایی خوانندگان با عملیات مرمت اشیا، فرآیند احیای یکی از دستگاه های قدیمی و پرکاربرد صنعت نفت با عنوان دستگاه دسپنسر (پمپ بنزین) تشریح می شود.

"پمپاژ"، از جمله روش های هدایت و تسهیل انتقال سیالات نفتی به شمار می رود که با ابزار مخصوص یعنی تلمبه(PUMP) صورت می گیرد که در روند توسعه و پیشرفت فناوری های مرتبط با صنعت نفت به مرور زمان شکل و کاربرد آن از نوع دستی به الکترونیک و نیوماتیک تغییر یافته است.

ساتام (Satam)، نمونه ای از قدیمی ترین دستگاه های پمپاژ ساخت کشور فرانسه است که توسط کارشناسان مدیریت موزه ها و مرکز اسناد مرمت شده است. نیروی محرك این پمپ، دستی و نوع مکانیزم آن مكنده دمنده تناوبی که برای هدایت و انتقال سیالاتی چون نفت سفید، بنزین و نفت گاز (گازوئیل) مورد استفاده قرار می گرفت. در این پمپ، فرآورده سوختی در دو شیشه 5 لیتری وارد و با استفاده از نمایشگر عقربه ‌ای که بر روی آنها تعبیه شده، میزان آن سنجیده می شد. ساتام (Satam) مثل بسیاری از پمپ بنزین ‌های اولیه، دارای سیلندر شیشه ‌ای کالیبره ‌شده است که سوخت به داخل استوانه‌ ها تزریق و سپس پمپاژ متوقف می‌ شد و بنزین با گرانش به داخل باك اتومبیل انتقال می یافت. این مدل در برخی از مناطق ایران تا دهه پنجاه شمسی مورد استفاده قرار می گرفت که با پیشرفت تکنولوژی در صنعت نفت از رده خارج شد و اینک به عنوان یک اثر صنعتی - تاریخی در گنجینه موزه های نفت نگهداری می شود و دو نمونه مرمت شده آن نیز درموزه های آبادان و تهران به نمایش گذاشته شده اند.

آسیب شناسی اثر

"تلمبه"مورد نظر (Satam) در هنگام انتقال به گنجینه اشیا، مملو از گردوغبار، دوده و لکه های روغن و چربی و فاقد برخی قطعات بود و علاوه بر آن رنگ اصلی بدنه به علت رنگ آمیزی های متعدد مشخص نبود. در مرحله اول ترمیم، ضمن مستند نگاری و بررسی های اولیه، مشخص شد که رنگ روی آن (قرمز) الحاقی است و لایه رنگ زیرین آن (سبز) اصل است. بنابراین بعد از پاک سازی کامل، باید لایه رنگ الحاقی و غیراصل آن زدوده و برداشته شود. این عملیات کار آسانی نیست و احتمال تخریب لایه زیرین بالاست. برای شروع کار، آزمایش های متعددی با استفاده از حلال های شیمیایی، در غلظت ها و ترکیبات  مختلف، همراه با عملیات مکانیکی صورت گرفت تا مناسب ترین روش مرمتی آن مشخص شود.

عملیات مرمت اثر

پس از شناسایی و زدودن رنگ الحاقی، دستگاه طی چندین مرحله تمیز  و در مرحله نخست از مواد شوینده استاندارد و در مرحله بعد از حمام الکل و سپس حلال هیدروکربنی استفاده شد تا اثر هرگونه چرک و لک های چربی پاک سازی شود. در ادامه عملیات، قطعات باز و تفکیک شده و کار زدودن الحاقات رنگی با دقت انجام گرفت. پس از رسیدن به لایه رنگی اصلی، این لایه که ضعیف و آسیب دیده بود، با رزین مخصوص  تثبیت شد و سپس مرحله بازسازی رنگی، با رنگ مشابه و قلم مو، با دقت اجرا شد. در نهایت پس از خشک شدن کامل تلمبه، دو پوشش محافظ روی رنگ اعمال و پس از پایان عملیات، قطعات تفکیک شده، بار دیگر به هم متصل شد.