معصومه سیماب، کارشناس مرمت مرکز اسناد صنعت نفت
مسلم عباسی، عکاس مرکز اسناد صنعت نفت
یکی از مهمترین وظایف مراکز آرشیوی، نگهداری اسناد از آلودگیهای محیطی (دما، رطوبت، نور، گازهای آلاینده و...) است، که این مهم در واحد مرمت و بازیابی اسناد صورت میپذیرد و کارشناسان مجرب این بخش با انجام آسیبشناسی، ضدعفونی و گردگیری، شرایط استاندارد حفاظت و نگهداری از اسناد را مهیا میکنند.
واحد مرمت اسناد و منابع مکتوب در مرکز اسناد صنعت نفت نیز مطابق با تعریف فوق، وظیفه بررسی، معاینه، شناسایی و برآورد میزان و نوع آسیب و نهایتاً مرمت و مقاومتبخشی اسناد و منابع مکتوب را برعهده دارد.
بهطور کلی، مرمت اسناد کاغذی، به مجموعه عملیاتی اطلاق میشود که با هدف کاهش فرسودگی اثر و در نهایت، پایداری بلندمدت آن بیانجامد. اعمال روشهای علمی و اصول درمان، مرمت، استحکامبخشی و سرانجام، نگهداری صحیح سند، در حفاظت بلندمدت آن مؤثر خواهد بود.
از آنجا که اسناد و مدارک این مرکز دارای قدمت طولانی و از میراث ماندگار تاریخی است و دچار آسیبهای شدید فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک شده است، میبایست به سرعت با اقداماتی همچون ضدعفونی و گردگيري، حذف اسیدیته، ترمیم و ساپورت، مقاومت کاغذ افزایش یابد. پس، در این مرحله، میتوان اسناد و مدارک مذکور را از نظر نوع آسیب و قدمت به این ترتیب در اولویت ترمیم قرار داد.
1.معرفی سند
یکی از مهمترین گنجینههای اسناد در مرکز اسناد صنعت نفت، اسنادی به قدمت عمر پالایشگاه آبادان است که از این مجموعه به مرکز اسناد منتقل شده است. این مجموعه که بالغ بر بیش از چهار هزار پرونده را در بر میگیرد، شامل تعداد زیادی نقشه از مناطق نفتخیز جنوب است که حاوی ارزش تاریخی و سیاسی بالایی هستند.
به منظور حفظ سند، عملیات مرمت و بازسازی روی یکی از مجموعه نقشههای پالایشگاه آبادان انجام شده، که در ادامه روند کار مرمت، شرح داده میشود.
2- آسیب شناسی
برای شروع اقدامات حفاظتی پیش از هر چیز ابتدا باید آسیبهای وارد شده به اثر مطالعه و ثبت شوند، برای این منظور ابتدا از نقشه فوق مستندنگاری و عکاسی شد.
این نقشه (تصویر2-1) دچار آسیبهای جدی فیزیکی و شیمیایی شده است:
لازم به ذکر است در اثر فوق هیچ نشانهای از حضور حشرات و جوندگان مشاهده نشد.
1-2. PHسنجی
به دلیل تغییر رنگ خاص کاغذ نقشه و خشکی و شکنندگی آن واضح است که اثر به شدت اسیدی است، با این حال برای اطمینان بیشتر با دستگاه PHسنج میزان اسیدی بودن کاغذ ارزیابی شد که عددی بین 4-4.6 را نشان میداد. (در بازه اعداد صفرتا چهارده، عدد هفت شرایط خنثی، زیر هفت، اسیدی و بالای هفت، قلیایی است)
3.اقدامات درمانی
پس از مستندنگاری و آسیبشناسی نقشه فوق، اقدامات درمانی و بازدارنده از ادامه روند تخریب روی اثر انجام شد. بدین منظور، ابتدا کل سطح رویی و زیرین نقشه با پنبه و سوآپ پاکسازی شد. (تصویر3-1)
تصویر(3-1)
1-3.اسیدزدایی و لکه گیری
سپس محلول یکصدم هیدروکسیدکلسیم آماده و با پنبه آغشته به محلول کل رویه و پشت اثر اسیدزدایی شد. پس از این مرحله مجددا پی.اچ سنجی شد و میزان اسیدیته نقشه به حالت خنثی نزدیک شد (عددی بین 6.5 تا 7) پس از اسیدزدایی اثرات و لکههای ناشی از آسیبهای شیمیایی توسط محلول CMC و استون لکهگیری شد. (تصویر3-2)
تصویر(3-2)
پس از اسیدزدایی کاغذ را زیر دستگاه پرس گرم گذاشته و صاف میکنیم. (تصویر3-3)
تصویر(3-3)
2-3. وصالی و استحکام بخشی
بعد از پرس برگه نقشه توسط کاغذ 0.1 گرمی تیشو به آرامی وصالی و استحکامبخشی شد. (تصویر3-4)
تصویر(3-4)
4-3. بازسازی
بخشی از نقشه که دچار کمبود بود (تصویر3-5) توسط کاغذ تیشوی دستسازی که ضخامت آن با کاغذ نقشه برابر است و توسط چای همرنگ کاغذ نقشه بازسازی شد. (تصویر3-6)
تصویر(3-5)
تصویر(3-6)
در نهایت جهت تثبیت وصالیهای انجام شده، دوباره نقشه زیر دستگاه پرس گرم قرار گرفت و پرس شد. (تصویر3-7)
تصویر(3-7)
و تصویر کار پس از پرس نهایی (تصویر3-8)