مصدق، کاشانی، نواب صفوی و ملی شدن صنعت نفت
سه شنبه بیست و نهم اسفند ماه 1402
مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت همزمان با سالروز ملی شدن صنعت نفت، گزارش این مدیریت درباره این رویداد بزرگ را بازنشر کرد.
پاییز و زمستان ۱۳۲۹ مرحله اوج‌گیری نهضت ملی شدن نفت ایران است. با ملاقات آیتالله کاشانی و دکتر مصدق در آبان‌ماه توافق اصولی برای تشدید جنبش با هماهنگی جناح‌های ملی و مذهبی صورت می‌گيرد.
روز ۱۹ آذرماه ۱۳۲۹ گزارش کمیسیون نفت به وسیله حسین مکی، مخبر کمیسیون در مجلس شورای ملی، قرائت می‌شود.
نمایندگان جبهه ملی در مجلس شورای ملی در دی‌ماه ۱۳۲۹ به صورت رسمی طرح ملی شدن نفت را مطرح کردند. دکتر شایگان، حسین مکی، اللهیار صالح، دکتر مصدق، حائری‌زاده، دکتر بقایی و... فعال بودند.
به دعوت آیتالله کاشانی و جبهه ملی تظاهرات گسترده‌ای در مرکز تهران و میدان بهارستان در حمایت از طرح ملی شدن نفت صورت گرفت.
روزنامه‌نگاران شجاعی مانند دکتر سید حسین فاطمی، مدیر روزنامه باختر امروز و عبدالرحمن فرامرزی و خلیل ملکی از طریق نوشتن مقاله در مطبوعات نسبت به ملی شدن نفت به مردم آگاهی می‌دادند.
مراجع تقلید و ایات ثلاث قم به رهبری آیتالله محمدتقی خوانساری و بسیاری از روحانیان برجسته استان‌ها با انتشار اعلانیه از ایده ملی شدن نفت حمابت کردند.
با اوج‌گیری جنبش ملی، فشار دولت سپهبد رزم‌آرا بر مبارزین و مطبوعات در اواخر دی‌ماه ۱۳۲۹ بیشتر شد. دکتر فاطمی و چندتن از روزنامه‌نگاران دستگیر و زندانی شدند.
آيت‌الله کاشانی با ایراد سخنرانی مهمی با حمایت از مطبوعات ادامه مبارزه برای ملی شدن نفت را واجب شرعی اعلام کرد و از مردم خواست تا پیروزی نهایی مقاومت کنند. وی به رزم‌آرا هم هشدار شدید داد.
با دفاع رزم‌آرا، نخست‌وزیر از شرکت نفت انگلیس و ارائه قرارداد الحاقی به مجلس در ابتدای پاییز ۱۳۲۹ و رد قرارداد الحاقی از سوی کمیسیون نفت و تأکید بر اصل ملی شدن نفت در ابتدای بهمن‌ماه، درگیری رزم‌آرا و اقلیت جبهه ملی در مجلس وارد مرحله جدیدی شد.
سید مجتبی نواب صفوی رهبر جمعیت فداییان اسلام با آیتالله کاشانی دیدار کرد. در این ملاقات راه‌های ادامه مبارزات ملی با هدف ملی شدن نفت بررسی شد. پس از این ملاقات نواب با انتشار بیانیه شدید اللحن به رژیم پهلوی هشدار داد تا مقابل مردم نایستد. نواب همچنین ترور عبدالحسین هژیر وزیر دربار در سال ۱۳۲۸ را به رزم‌آرا یاد آوری کرد. شجاعت نواب در آن مقطع در بالا بردن روحیه مردم و جناح‌های سیاسی بشدت مؤثر بود.
دولت با هماهنگی دربار و رزم‌آرا و با هدف جلوگیری از تصویب طرح ملی شدن نفت و همراهی با شرکت مصمم شد لایحه قرارداد الحاقی را از مجلس باز پس گیرد.
با اوج‌گیری تحرکات جناح حاکم علیه ملیون، دکتر مصدق با ایراد یک سخنرانی مهم در کمیسیون نفت، طرح ملی شدن صنعت نفت را بزرگترین اقدام برای آزادی و ترقی ملت ایران دانست و بر ادامه حرکت تأكيد کرد.
تظاهرات به نفع جبهه ملی در تهران و دیگر شهرها هر روز توسعه یافته و مردم نوارهای سه رنگ پرچم ایران را با شعار «نفت باید ملی شود» به سینه خود می‌زدند.
در میان مطبوعات وفادار به جنبش نفت روزنامه باختر امروز پیشروتر بود و سر مقاله‌های دکتر فاطمی آگاهی مردم به ابعاد حرکت را بیشتر می‌کرد. جوانان باختر امروز را در میادین توزیع می‌کردند.
در فاصله نیمه دی‌ماه تا نیمه بهمن ۱۳۲۹ دو میتینگ بزرگ مردم تهران در حمایت از جنبش نفت در مسجدشاه بازار و میدان بهارستان برگزار شد. احزاب متشکل در جبهه ملی در این دو میتینگ مهم حضور داشتند.
مهندس كاظم حسیبی که در طول جنبش نفت به‌عنوان مشاور نفتی دکتر مصدق مطرح بود در میتینگ بهارستان سخنرانی کرد و ابعاد ملی شدن نفت را برای مردم تبیین کرد.
کشاورز صدر و دکتر عبدالله معظمی نمایندگان ملی مجلس اقدام به استضاح دولت کردند و اقدام رزم‌آرا در خصوص پس گرفتن لایحه قرار داد الحاقی را محکوم کردند.
تقابل نهضت ملی با رزم‌آرا به اوج رسید. وی از اواخر بهمن‌ماه مذاکرات فشرده‌ای را با سفیران آمریکا و انگلیس در تهران برای پیدا کردن راه حل سیاسی معضل نفت انجام داد.
به موازات افزایش تحرکات سیاسی رزم‌آرا علیه جنبش، دکتر مصدق در سخنرانی مفصل خود اعلام کرد، تنها راه تن دادن به ملی شدن نفت است. امروز باید در یک محیط صمیمی به اتفاق آرا به آزروهای ملت ایران که با فتوای علمای اعلام نیز فریضه دینی ما شده است لبیک اجابت گفته و ملی شدن صنعت نفت را در سراسر کشور تصویب و برای گذشتن از آخرین مرحله قانونی تقدیم مجلس شورای ملی کنیم.
در پی اظهارات تند رزم‌آرا در مجلس در مخالفت کامل و قاطع با ملی شدن نفت و عدم طرح مفاد مذاکره با سفیر انگلیس، دکتر مصدق قطع مذاکره با دولت را اعلام و ملی شدن در دستور کار کمیسیون نفت قرار گرفت.
در روز ۱۶ اسفند سپهبد رزم‌آرا در مسجد سلطانی ترور شد. فداییان اسلام مسئولیت ترور را به عهده گرفتند و ضارب خلیل طهماسبی عضو شاخص فداییان بود.
با افزایش هیجان عمومی پس از ترور رزم‌آرا در روز ۱۷ اسفندماه کمیسیون نفت به اتفاق آرا اصل ملی شدن نفت در سراسر ایران را تصویب کرد.
طرح ملی شدن نفت با نام سعادت ملت ایران در روز ۲۴ اسفندماه از سوی مجلس شورا و در روز ۲۹ اسفند از سوی مجلس سنا به تصویب رسید و شادی سراسر ایران را فرا گرفت.
سند افتخار ملت ایران در پیروزی شیرین بر استعمار و عمال مستبدشان در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ هجری شمسی.
مردم تهران پس از اعلام رسمی ملی شدن نفت با تجمع در میدان بهارستان اقدام به نصب تصاویر دکتر مصدق رهبر جنبش بر سر در مجلس شورای ملی کردند.
سيد هاشم هوشی سادات
