تقویم دانشکده نفت آبادان/بخش نخست

به گزارش مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت، تأسیس مرکز آموزشی عالی «آموزشگاه فنی آبادان» یا همان «دانشکده نفت آبادان» برای آموزش ایرانیان و تربیت نیروی متخصص نتیجه تعهد شرکت نفت ایران و انگلیس در بند ۱۶ قرارداد ۱۹۳۳ (۱۳۱۲) بود. پس از انعقاد این قرارداد مقدمات ساخت و راه‌اندازی این آموزشگاه از سال ۱۳۱۵‌ آغاز شد و تا سال ۱۳۱۸ به طول انجامید.

 برنامه ساخت آموزشگاه فنی آبادان به دستور لرد جان کدمن، رئیس شرکت نفت انگلیس و ایران در دستور کار ادوارد الکینگتون نماینده شرکت نفت انگلیس و ایران در منطقه قرار گرفت. نخستین رئیس مؤسسه فنی آبادان دکتر رضا فلاح بود. این آموزشگاه مهرماه ۱۳۱۸ با چند دانشجو شروع به کار کرد. دانشجویان و محصلان آموزشگاه، که از بدو ورود به استخدام شرکت نفت انگلیس و ایران در می‌آمدند، دو پنجم وقت خود را در آموزشگاه و سه پنجم آن را در پالایشگاه شرکت نفت انگلیس و ایران  می‌گذراندند. در آن ایام، سرجان کدمن، رئیس هیئت مدیره شرکت نفت و ادوارد الکینگتون نماینده شرکت نفت انگلیس و ایران در جنوب و سی ال. هاوکر، رئیس آموزش شرکت نفت ایران بود و بر امور آموزشگاه نظارت می‌کردند.»

برنامه‌های آموزشی آموزشگاه فنی آبادان توأم با کار بود. آن‌ها پس از یک سال آموزش مقدماتی تمام‌وقت و چهار سال آموزش توأم با کار، با درجه کارشناس فنی در رشته‌های شیمی نفت، مهندسی پالایش، مهندسی مکانیک و مهندسی برق فارغ‌التحصیل و عهده‌دار مسئولیت‌های مختلف، به‌خصوص در پالایشگاه آبادان می‌شدند. این دوره‌ها در زمان فعالیت آموزشگاه به‌صورت سالیانه و بر اساس نیاز پالایشگاه تعریف و بر اساس آن اقدام به پذیرش دانشجو در رشته‌های مختلف می‌شد.

در سال ۱۳۳۵ با تغییر سیستم آموزشی در صنعت نفت کشور متأثر از قرارداد جدید نفتی موسوم به کنسرسیوم، نام آموزشگاه به دانشکده فنی آبادان (AIT) تغییر یافت و برنامه آموزشی بر رشته مهندسی عمومی متمرکز شد و دانشجویان از سال سوم دبیرستان و از طریق امتحان ورودی و مصاحبه، پذیرفته می‌شدند.

سال ۱۳۳۸ مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران برای ایجاد یک برنامه آموزشی به‌روز با چند دانشگاه در آمریکا تماس گرفت که از میان آنها کالج لافایته ایستون پنسیلوانیا انتخاب شد. دین هاچسون و دکتر والتر گرووز از کالج لافایته که تجربه کاری و آموزشی قبلی در ایران داشتند، عهده‌دار این مطالعه شدند. طبق طرح جدید، مقرر شد برنامه تحصیلی با الگوبرداری از کالج لافایته، با تلفیقی از فرهنگ ایرانی و آموزش آمریکایی ساخته شود. همچنین مقرر شد اعضای هیئت‌علمی این دانشکده از کالج لافایته و تعداد کمی از دانشگاه‌های معروف اروپایی و همچنین از بهترین دانشگاهیان ایران انتخاب شوند و کتب درسی و تجهیزات آزمایشگاهی نیز از آمریکا و اروپا وارد شود.

 بالاخره در سال ۱۳۴۱ با تغییر برنامه‌های آموزشی، و با تغییر نام دانشکده فنی نفت به دانشکده نفت آبادان مرکز عالی جدید شروع به کار کرد. برنامه جدید تحصیلی در رشته مهندسی نفت در گرایش‌های پالایش، اکتشاف و معدن و همچنین رشته بازرگانی و علوم اداری در گرایش‌های مدیریت و حسابداری تدوین شد. در این دوره نیز برنامه‌های آموزشی، شامل تحصیل توأم با کارآموزی بود که بصورت کوارتری انجام می‌گرفت و دانشجویان می‌بایست نیم سال دوم سال سوم و نیم سال اول سال چهارم تحصیلی خود را در میادین نفتی می‌گذراندند. دانشجویان در پایان تحصیل با درجه کارشناسی فارغ‌التحصیل و عموماً در صنعت نفت استخدام می‌شدند.

از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۹ بنا به نیاز صنعت نفت، برخی از رشته‌ها راه‌اندازی و یا از گردونه برنامه‌های آموزشی این دانشکده خارج شد. با شروع جنگ تحمیلی، چون امکان استقرار دانشکده در آبادان غیرممکن بود، ابتدا در سال ۱۳۶۰ دانشکده به گچساران منتقل شد و سپس به دنبال بازگشائی دانشگاه‌ها در آذرماه ۱۳۶۱ فعالیت‌های آموزشی دانشکده پس از یک‌سال فعالیت در گچساران، به مکان فعلی دانشکده نفت اهواز در منطقه کوت عبدالله منتقل شد.  

در سال ۱۳۶۸، پس از پایان شرایط جنگی در کشور و با صدور مجوز تأسیس دانشگاه صنعت نفت از طرف وزارت فرهنگ و آموزش عالی، کلیه مؤسسات آموزشی موجود در وزارت نفت تحت پوشش دانشگاه قرار گرفتند. برای وزارت نفت نیز این فرصت فراهم شد تا در راستای تحقق اهداف موردنظر صنعت نفت و بر اساس مقررات شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی و مجوز شورای گسترش وزارت فرهنگ و آموزش عالی ضمن پوشش‌دادن واحدهای آموزشی موجود در صنعت نفت، اقدام به تأسیس دیگر مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی در سطوح مختلف کنند از آن جمله می‌توان به تأسیس دانشکده مهندسی شیمی و پتروشیمی شهید تندگویان آبادان در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۰ در محل قبلی دانشکده نفت آبادان و مرکز تحقیقات دانشگاه صنعت نفت در سال ۱۳۷۱ در محل دانشکده نفت اهواز اشاره کرد.

خط زمان تأسيس دانشكده نفت آبادان

مرحله اول (ورود صنعت نفت به ايران و انگليسی شدن خوزستان و آبادان)

۱- ۷ خردادماه ۱۲۸۰، امتیازنامه دارسی در ۱۸ فصل و براي مدت ۶۰ سال به امضای  مظفرالدین‌ شاه، اتابک اعظم، مشیرالدوله و نظام‌الدین غفاری از سوی دولت ایران و ماریوت به وکالت از ویلیام ناکس دارسی رسید و در وزارت خارجه دولت ایران ثبت شد.

۲- شركت بهره‌برداری اوليه ذيل قرارداد دارسي فرايند حفاری را در سال ۱۲۸۲ ه.ش در منطقه موسوم به ميدان نفتی نفت‌شهر كرمانشاه آغاز كرد و در سال ۱۲۸۳ ه.ش از چاه شماره يک نفت فوران كرد اما بعد از سه ماه خشک شد.

۳- پس از ناكامی شركت در كرمانشاه و مناطق غربي شمال خوزستان، شركت بهره‌برداری اوليه حفاری منطقه مسجدسليمان را از سال ۱۲۸۶ه.ش آغاز كرد و يک سال بعد در تاريخ ۲۶ مه ۱۹۰۸/ ۵ خردادماه ۱۲۸۷ ه.ش ساعت ۴.۵ صبح از چاه شماره يک نفت با فشار بسيار زياد فوران كرد.

۴- تأسیس شرکت نفت بختیاری همزمان با استخراج نفت در مسجد سلیمان

۵- یکسال بعد از اكتشاف نفت در مسجد سليمان، شركت نفت انگليس و پرشيا تأسيس شد.

۶- سال ۱۲۸۸ ه.ش زمين مناسب براي تأسيس يک تصفيه‌خانه از شيخ خزعل حاكم محلي منطقه در منطقه عبادان (آبادان) خريداری شد و سفارش تأسيسات فنی آن به شركت‌های نفت آمريكايی داده شد.

۷- دوم خردادماه ۱۲۹۱ ه.ش نخستین محموله نفت تصفيه شده از تصفيه‌خانه آبادان به شركت برادران لينچ فروخته شد و از راه اسكله عبادان (آبادان) صادر شد.

۸- سال ۱۲۹۸ ه.ش حسب اختلاف ميان دولت قاجار و شركت نفت انگليس و پرشيا، اس.اي.آرميتاژ اسمیت از طرف ايران و شركت نفت توافقی را به دولت ایران پیشنهاد داد كه مخالفان آن در مجلس شوراي ملی به دليل محدود كردن سهم ايران از عوايد كلی شركت در تمامی سرمايه‌گذاری‌های بين‌المللی - حسب قرارداد دارسی- به صرف عوايد ناشي از نفت ايران در چارچوب ۱۶درصد مخالفت كردند و به تصويب مجلس نرسيد.

۹- سال ۱۳۰۳ ه.ش رضاخان نخست‌وزير ايران رأساً فرماندهی حمله به خوزستان و سركوب شورش شيخ خزعل را برعهده گرفت و شركت را مجبور كرد از اين به بعد صرفاً با دولت مركزی (تهران) امور مربوط به استخدام، فروش و هرگونه فعاليت مربوط به صنعت نفت را هماهنگ كند.

۱۰- سال ۱۳۰۳ ه.ش حسب شورش كارگران هندي در عبادان (آبادان) و مسجدسليمان و با هدف جايگزين كردن كارگران ايرانی به جای آن‌ها، نخستین مدارس فنی در شهرهای اهواز، عبادان، محمره (خرمشهر)، مسجد سليمان، شوشتر و بندر معشور (ماهشهر) تأسيس شد. همچنين در شهر اصفهان، كالج استوارت مموريال برای تربيت دانشجويان مقطع كاردانی و كارشناسی مهندسی نفت تأسيس شد.

۱۱- سال ۱۳۰۴ ه.ش مجلس شوراي ملي به انحلال حكومت قاجار و تأسيس حكومت پهلوی با زعامت رضاشاه رأی داد. از سال ۱۳۰۵ مذاكرات دولت و حكومت جديد برای افزايش درآمد دولت و همچنين تأسيس تصفيه‌خانه نفت كرمانشاه آغاز شد.

۱۲- از سال ۱۳۰۶ ه.ش شركت نفت انگليس و پرشيا با هدف تسريع در فرآيند جايگزينی كارگران و مهندسان ايراني به جای هندوها و ديگر متخصصان خارجی، اعزام جوانان ايرانی به دانشگاه بيرمنگام در رشته مهندسی نفت را آغاز كرد.

۱۳- ۶ آذرماه ۱۳۱۱ ه.ش رضا شاه به دليل عدم رعايت تعهدات شركت نفت انگليس و پرشيا، امتيازنامه دارسی را لغو كرد. اين موضوع از سوی تيمورتاش به صورت كتبی به شركت نفت انگليس و پرشيا نيز اطلاع داده شد.

۱۴- ارديبهشت‌ماه ۱۳۱۲ ه.ش پس از يكسال مذاكره، قرارداد موسوم به ۱۹۳۳ با هدف افزايش درآمد ايران از فروش نفت و توزيع نفت‌سفيد در كشور و تأسيس تصفيه‌خانه كرمانشاه از سوی رضاشاه عقد شد. مجلس شورای ملي نيز با بيشترين آراء لايحه جديد قرارداد نفت انگليس و پرشيا را به مدت ۳۰ سال ديگر تصويب و تمديد كرد.

۱۵- ۱۵ بهمن‌ماه ۱۳۱۳ ه.ش دانشگاه تهران از سوی رضاشاه افتتاح شد و در دانشكده فنی آن رشته مهندسي معدن و مهندسی شیمی با هدف كمک به تأسيسات نفتی جنوب و طرح ايرانی‌سازی صنعت‌نفت راه‌اندازی شد.

۱۶- اجراي بند ۱۵ و ۱۶ قرارداد ۱۹۳۳؛ تابستان ۱۳۱۵ ه.ش علی‌اكبر داور، وزير دارايی در توافق با سر ويليام فريزر، رئيس هيئت‌مديره شركت نفت انگليس و ايران مقرر داشتند فرآيند اعزام دانشجويان ايراني به بيرمنگام توسعه يابد. همچنين مقرر شد يك آموزشگاه فنی در شهر آبادان با هدف آموزش بيشتر جوانان ايرانی تأسيس شود.

۱۷- تمهيد مقدمات راه‌اندازی آموزشگاه فني آبادان؛ در فاصله سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۸ه.ش امور مربوط به تأسيس ساختمان‌های آموزشگاه، خريد تجهيزات آزمايشگاهی و ابزارهای مهندسی، استخدام معلمان و تدوين فرآيندهای آموزشی آموزشگاه فنی آبادان به اجرا در آمد.

فهمیه محبی، کارشناس مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت