تقویم دانشکده نفت آبادان/بخش دوم

به گزارش مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت، تأسیس مرکز آموزشی عالی «آموزشگاه فنی آبادان» یا همان «دانشکده نفت آبادان» برای آموزش ایرانیان و تربیت نیروی متخصص نتیجه تعهد شرکت نفت ایران و انگلیس در بند ۱۶ قرارداد ۱۹۳۳ (۱۳۱۲) بود. پس از انعقاد این قرارداد مقدمات ساخت و راه‌اندازی این آموزشگاه از سال ۱۳۱۵‌ آغاز شد و تا سال ۱۳۱۸ به طول انجامید. این دانشگاه در طول تاریخ فراز و فرودهای زیادی را پشت‌سر گذاشت که فهیمه محبی،کارشناس مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در پژوهشی با ‌عنوان «تقویم دانشکده نفت آبادان» به آن پرداخته است. بخش نخست این تقویم آموزشی منتشر شده است و بخش دوم آن در ادامه می‌آید:

مرحله دوم (۱۳۳۰-۱۳۱۸)

۱-  افتتاحيه آموزشگاه فنی: آموزشگاه فنی بعد از تغيير قرارداد نفت در سال ۱۹۳۳ و با هدف تربيت و واگذاری امور به كارشناسان ايرانی در مهرماه ۱۳۱۸ و با رياست دكتر رضا فلاح نخستین دكتر مهندسی نفت از دانشگاه بيرمنگام كار خود را آغاز كرد.

۲- آزمون ورودی آموزشگاه فنی: تابستان ۱۳۱۸ طی چند بار فراخوان سراسری در روزنامه اطلاعات، ديپلمه‌های دبيرستان‌های سراسر كشور از طريق دفاتر نمايندگی شركت نفت انگليس و ايران در شهرهای بزرگ، در تهران و شیراز گردهم آمدند تا در آزمون ورودی آموزشگاه شركت كنند و در صورت پذيرفته شدن، از مهرماه تحصيل خود را در آبادان آغاز كنند.

۳-  بازديد رضاشاه در ۱۱ فروردين‌ماه ۱۳۱۹ ش از آموزشگاه فنی آبادان

۴- رشته‌های تحصيلی آموزشگاه فنی: آموزشگاه فنی آبادان در سال نخست فعاليت خود را در رشته‌های شيمی، مهندسی شيمی، پالايش نفت، مهندسی برق، مهندسی الكترونيک (فوق‌ديپلم و ليسانس) و بازرگاني (فوق‌ديپلم) آغاز كرد.

۵- طول دوره تحصيلی در آموزشگاه فنی از سال ۱۳۳۰-۱۳۱۸

الف: طول دوره تحصيل در این دوره زمانی، ۵ ساله بود و دانشجويان از همان سال اول به استخدام شركت نفت در می‌آمدند. برای محصلانی که از سال یازدهم دبیرستان وارد آموزشگاه می‌شدند، سال اول تحصیلی معادل سال ششم دبيرستان بود كه در آموزشگاه به‌عنوان «مقدماتی عالی» نيز شناخته می‌شد. پس از آن دانشجويان می‌بايست ۴ سال تحصيلي شامل دو دوره تحصيلی مهندسی و دوره كار می‌گذراندند. در سال اول مقدماتی عالی، دانشجويان می‌بايست درس آشنايی با پالايشگاه را بگذرانند. پس از گذراندن سال اول، طی مراسمی با حضور رئيس آموزشگاه، نماينده كارگزيني كارمندان و نماينده رئيس كل عمليات پالايشگاه، آزمون انتخاب رشته تخصصی بر اساس تمايل دانشجويان و نياز پالايشگاه برگزار می‌شد تا بدین‌ترتیب از سال دوم وارد رشته تخصصی شوند.

ب: دانشجويان پس از موفقيت در سال دوم مهندسی، ديپلم عالی دريافت می‌كردند كه معادل كمک مهندس شناخته می‌شد و می‌توانستند در پالايشگاه مشغول به كار شوند. همزمان آزمونی نیز برای اعزام این دیپلمه‌ها در آموزشگاه برگزار می‌شد که طی آن پنج نفر منتخب از آموزشگاه فرصت اعزام به انگلستان برای تحصيل در دانشگاه بيرمنگام را دريافت می‌كردند.

ج: فارغ التحصيلان مهندسی آموزشگاه از لحظه فارغ التحصيلی به مقام كارمند ارشد ارتقاء می‌يافتند.

۶- اعتصاب بزرگ كارگران شركت نفت و آموزشگاه فنی آبادان در سال ۱۳۲۵: حسب تحريكات حزب توده و وجود زمينه‌های اعتراضی بسيار در ميان كارگران ايرانی به‌خصوص تبعیض‌های آشکار رفتاری و حقوقی و معیشتی، تيرماه ۱۳۲۵ ه.ش اعتصابی بزرگ در شهرهای آبادان، آغاجری، مسجدسليمان، ماهشهر و اهواز عليه مديريت شركت نفت انگليس و ايران شكل گرفت. در اين اعتصاب بزرگ كشوري دانشجويان آموزشگاه فنی آبادان نقش جدی ايفا كردند تا آنجا كه ژاندارمری آبادان و خرمشهر بسياری از رهبران دانشجويی اين جنبش را دستگير و روانه بازداشتگاه كرد.

۷- آموزش فرزندان پرسنل شركت در تابستانه‌های پالایشگاه و آموزشگاه فنی: شركت نفت انگليس و ايران با هدف جلوگيری از عضوگيری حزب‌توده از ميان دانش‌آموزان دبيرستان، از سال ۱۳۲۵ طرح كارآموز موقت را به مدت ۵ سال به اجرا در آورد. طبق اين طرح فرزندان پرسنل شركت تابستان‌ها در يكی از رشته‌های آموزشگاه فنی و بخش‌های پالایشگاه تحصيل كرده و در كنار آموزش‌های نظری در آموزشگاه، مهارت‌های عملی را در پالايشگاه فرا می‌گرفتند.

مرحله سوم (۱۳۳۵-۱۳۳۰)

۱- ملی شدن نفت: پس از ترور حاج علی رزم‌آرا نخست‌وزير در ۱۶ اسفندماه ۱۳۲۹، كميسيون مخصوص نفت پيشنهاديه ملي شدن صنعت نفت را به صحن علنی مجلس شورای ملی ارائه داد. مجلس در تاريخ ۲۴ اسفندماه آن پيشنهاديه را تأييد كرد. مجلس سنا نيز در تاريخ ۲۹ اسفندماه همان سال قانون ملی شدن صنعت نفت ايران را تصويب و ابلاغ كرد.

۲- اجرايی‌شدن قانون ملی‌شدن صنعت‌نفت ايران: با نخست‌وزيری مصدق در ابتدای اردیبهشت‌ماه ۱۳۳۰، خردادماه همان سال هيئت اعزامی‌ای به‌منظور خلع يد از شركت نفت انگليسی وارد خوزستان شد. پيش از اين در فروردين‌ماه و ارديبهشت‌ماه آن سال دانشجويان آموزشگاه فنی آبادان در معيت كارگران و سركارگران ايراني پالايشگاه، اعتراض‌های مستمری را عليه شركت نفت انگليسی راه انداخته بودند كه ضرورت اجرای سريع‌تر قانون ملی شدن صنعت نفت را ايجاب می‌كرد.

۳- خروج انگليسی‌ها از صنعت‌نفت ايران: شهريورماه ۱۳۳۰، پس از يک دوره مذاكره و عدم توافق فی‌مابين، نفت ايران از سوی انگليس تحريم شد و ارتباطات علمی و تحصيلي با دانشگاه بيرمنگام قطع شد. متعاقب آن مصدق با تمدید نکردن جواز حضور نیروهای انگلیسی، خواهان خروج انگليسی‌ها از ايران شد. بدین‌ترتیب، استادان انگليسی آموزشگاه نيز از ايران خارج شدند. با اين همه حسب نياز شركت نفت ايران، فارغ‌التحصيلان آموزشگاه فنی آبادان و دانشگاه بیرمنگام و دانشگاه تهران، به كمک دولت شتافتند و صنعت‌نفت را مديريت كردند. بسياری از آنها ذيل مشوق‌های جديد دولت به استخدام شركت ملی نفت ایران در آمدند.

۴- تغيير استادان آموزشگاه فنی آبادان: متعاقب خروج استادان انگليسی آموزشگاه، شركت ملی نفت از فارغ‌التحصيلان بيرمنگامی شاغل در صنعت نفت برای تدريس در آموزشگاه دعوت به همكاری كرد. با تعطيلی پالايشگاه، اين استادان در همكاری با ديگر استادكاران ايرانی و دانشجويان آموزشگاه، بخش روغن پالايشگاه آبادان را به‌منظور اثبات توانايی دولت ايران در گرداندن امور صنعت‌نفت همزمان با سفر مصدق به شوراي امنيت در نيويورک راه‌اندازی كردند.

۵- عقب‌ افتادن آزمون ورودی آموزشگاه فنی آبادان: سال ۱۳۳۰ به علت تحولات سياسی و مديريتی متعاقب خلع يد از شركت سابق، آزمون ورودی آموزشگاه فنی با يک ماه تأخير در اوايل شهريورماه ۱۳۳۰ در دو محل «آموزشگاه فنی آبادان» و «مدرسه دارالفنون تهران» در يک زمان به طور كتبی و شفاهی برگزار شد. در اين آزمون حدود ۲۶۰۰  نفر داوطلب براي ۴۰ صندلی با هم رقابت كردند.

۶- سقوط دولت مصدق در ۲۸ مردادماه ۱۳۳۲: دولت مصدق پس از ۲ سال و ۳ ماه و ۲۱ روز و در جریان كودتا و تظاهرات خیابانی سقوط کرد. سرلشكر فضل‌الله زاهدی پس از اجرای موفقیت‌آمیز کودتا خواهان بازگشت شاه به كشور شد.

۷- قرارداد کنسرسیوم: يک سال و دو ماه پس از كودتای مردادماه ۱۳۳۲، بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی بین‌المللی (هشت شركت) قرارداد تسهيم ۵۰ به ۵۰ برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بسته شد و مقرر شد آموزشگاه فنی آبادان نيز ذيل ماده ۱۷  قرارداد كنسرسيوم به شركت ملي نفت ايران بخش عمليات غيرصنعتی سپرده شود و نيروهای تربيت شده آن آموزشگاه در اختيار كنسرسيوم قرار داده شود.

۸- امتحان ورودی دانشكده: ۲۹ شهريورماه ۱۳۳۳ امتحان ورودی آموزشگاه فنی آبادان برگزار شد. مخارج اين آموزشگاه را شركت ملی نفت تأمين می‌كرد. طی این آزمون در رشته نفت و شيمی، ۴۰ نفر پذيرفته شدند.

ادامه دارد...