موزه ثابت یا سیار؟

درباره تعریف، اهداف و رسالت موزه‌ها با توجه به سابقه بیش از ۳۰۰ ساله این موسسه فرهنگی، تعریف‌های مختلفی مطرح شده است. در تعریف مشترک از موزه‌ها برجمع‌آوری اشیا، حفاظت، معرفی به منظور ارتقاء آگاهی مردم تأکید شده است و وجه آموزشی موزه  مهمترین رسالت آن به شمار می‌آید. بنابراین تمامی موزه‌های ثابت، اعم ازموزه‌های ایستا و موزه‌های سیار و همچنین نمایشگاه‌های موقت و نمایشگاه‌های سیار یک هدف کلی را دنبال  می‌کنند، عمده تفاوت بین آنها درنوع اشیاء، شیوه اجرا، چیدمان، شیوه بیان، مخاطب و ... است.

فهیمه محبی، کارشناس مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در گزارشی با تعریفی از موزه ثابت و سیار به بررسی این موزه‌ها با نگاه به صنعت نفت پرداخته است.

موزه‌های دائمی ایستا

موزه‌ها، در یک مکان ثابت و همیشگی با موضوعی دائمی و تغییرناپذیر هستند که تلاش می‌شود عمده آثار نمایشی آن ثابت و مرتبط با عنوان موزه باشد. موزه‌های ایستا دارای سالن نمایشگاه دائم، نمایشگاه موقت، مخزن نگهداری اشیاء، واحدپژوهش، واحد حفاظت و مرمت، بخش اداری، فضاهای جانبی، خدماتی و... است، ساعات کاری مشخصی دارند و قابل بازدید برای عموم هستند. به‌عنوان نمونه موزه فرش دریک مکان ثابت قرار دارد که معماری ساختمان موزه نیز برگرفته از عنوان موزه و کاملا تخصصی است. همچنین بناها و ومحوطه‌هایی که تبدیل به موزه می‌شوند، باید طراحی داخلی آن مرتبط با موضوع ایجاد شود.

موزه‌های دائمی سیار

موزه‌هایی هستند که از نظر اهداف و رسالت، با موزه‌های دائمی ایستا یکی و دارای اشیاء مشخصی هستند اما به گونه ای طراحی و چیدمان می‌شوند که قابلیت جابجایی داشته باشند. بعضی از این موزه‌ها دارای ظرف ثابتی هستند. مانند یک اتوبوس، یک تریلی، کامیون و... که آثار را جابجا می‌کنند و در واقع بازدید درون این ظرف صورت می‌گیرد. به‌عنوان نمونه اگر یک اتوبوس به‌منظور یک موزه سیار طراحی شود، می‌تواند درون مدارس، خیابان‌ها، مراکز فرهنگی و حتی مناطق  محروم  و دور دست  قرار بگیرد. بنابراین تفاوت اساسی آن با موزه‌های ثابت ایستا در عدم مکان ثابت و متحرک بودن آنها است. شاید بتوان گفت یکی از مهمترین اهداف موزه‌های سیار این است که به جای دعوت مخاطب به موزه، موزه‌ها را به سمت مخاطبان می‌بریم.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد منظور از ظرف ثابت صرفا یک وسیله نقلیه نیست. برخی موزه‌های سیار به شکلی طراحی شده است که اشیاء موزه در مکان‌های مختلفی به نمایش در آید. مانند موزه عروسک که یک مجموعه‌دار خصوصی یک چمدان عروسک با خود به مکان‌های متفاوتی می‌برد اما صرفا داخل یک فضای متحرک نیست. همیشه همین تعداد اثر با یک موضوع ارایه می نماید. شاید این سوال در ذهن مخاطب ایجاد شود که یک موزه سیار  چه تفاوتی  با یک نمایشگاه سیار دارد؟

تفاوت موزه سیار و نمایشگاه سیار

۱- موزه‌های سیار مانند سایر موزه‌های کشور از مراجع ذی‌صلاح مجوز ایجاد دریافت می‌کنند و در زمره موزه‌های کشور ثبت می‌شوند و کاملا شناخته شده و قانونی هستند. هم اکنون تعدادی مجوز از طرف اداره کل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور که تنها مرجع صدور مجوز راه‌اندازی موزه‌ها است به افراد حقیقی برای ایجاد موزه‌های سیار در قالب موزه‌های خصوصی، داده شده و به صورت کامل از امتیاز یک موزه برخوردار هستند. درحالی که یک نمایشگاه اعم از موقت و سیار برخلاف موزه نیاز به مجوز از مراجع قانونی ندارد.

به طور کلی می‌توان گفت موزه‌های سیار برای نمایش دائمی ایجاد می‌شوند. درحالی‌که نمایشگاه‌ها دائمی نیستند و آثارشان متعلق به یک موزه و برگزار کننده آن یک نهاد است. موزه‌های سیار موضوعات وسیع‌تر و عمومی‌تری نسبت به نمایشگاه‌ها دارند که موضوعات آنها خاص و محدود است. موزه سیار دارای چارت مدیریتی است، درحالی که نمایشگاه یک مسئول دارد.

نمایشگاه‌های موزه‌ای

نمایشگاه‌های موزه‌ای به صورت موقت و یا به شکل موقت سیار برگزار می‌شوند. برنامه‌ریزی برگزاری نمایشگاه‌ها جز وظایف موزه‌ها هستند. به گونه‌ای که هر موزه‌ای، مکانی برای برپایی نمایشگاه موقت دارد و به صورت معمول سالانه چند نمایشگاه با توجه به آثار موزه و نیاز جامعه  و مخاطب برگزار می‌کند.

تفاوت نمایشگاه موقت با نمایشگاه موقت سیار

نمایشگاه‌های موقت یا بهتر است بگوییم نمایشگاه موقت ثابت در یک مکان ثابت (معمولا در موزه‌ها فضایی با عنوان گالری نمایشگاهی یا تالار موقت وجود دارد) و با همان ویژگی‌هایی که در بالا قید شد، برگزار می‌شود اما نمایشگاه موقت سیار به یک مکان محدود نیست و بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، تقاضا و اهداف، می‌تواند در مکان‌های متعدد و موزه‌های مختلف به نمایش در آید. اما در نهایت خاستگاه خود یعنی موزه را دارند، مانند نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایران که از سوی موزه ملی ایران طراحی و در بیش از ۳۰ موزه جهان و برخی موزه‌های کشور نمایش داده شد و سرانجام مجموعه به موزه باز گردانده شد.

ایجاد موزه سیار در صنعت نفت

مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت می‌تواند درکنار موزه‌های دائمی ایستا ایجاد شده (چاه شماره یک مسجدسلیمان، صنعت‌پخش سبزوار، بنزین‌خانه آبادان، کارآموزان آبادان، پمپ‌بنزین تهران و نفت‌سوزهای کرمان) موزه‌هایی در قالب موزه‌های دائمی سیار درحوزه صنعت‌نفت و همچنین نمایشگاه‌های موزه‌ای، برای آگاهی‌بخشی به مخاطبین خود با اهداف مشخص و متفاوت اقدام کند.

موزه سیار در صنعت‌نفت می‌تواند مانند موزه‌های ثابت، فراگیر و در راستای اهداف وزارت نفت باشد. به‌عنوان نمونه راجع به ماهیت و چیستی نفت، تاریخ صنعت نفت ایران، مراحل شکل‌گیری نفت (اکتشاف، حفاری، تولید و بهره‌برداری)، مشاهیر نفت و... موزه‌ای سیار راه اندازی شود. شاید بتوان گفت جدای از طی کردن مراحل قانونی و دریافت مجوز برای راه‌اندازی آن، ایجاد و شکل‌گیری موزه سیار نفت با سرعت بیشتر و در زمان کمتری نسبت به بقیه موزه‌های نفت ایجاد شود.

در پایان گفتنی است، ایجاد یک موزه سیار یا نمایشگاه سیار در صنعت‌نفت امری مطلوب است که می‌تواند افزایش آگاهی‌بخشی نسبت به صنعت نفت و زحمت‌کشان این صنعت را به همراه داشته باشد.