تاریخ نفت در مهرماه/بخش دوم

تاریخ ایران در یکصد و ۱۶ سال اخیر ورق که بخورد می‌توان نقش نفت را در تمام رویدادهای کشور از کودتا و جنگ تا انقلاب و رانت‌خواری به صورت آشکارا دید. نفت در تمام این سال‌ها روزهای تلخ و شیرین زیادی را در تاریخ ایران ثبت کرده که مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در تلاش است روایت این روزها را با همکاری سوده ابراهیم‌زاده، پژوهشگر کتاب «تقویم تاریخ صنعت نفت ایران» در اختیار مخاطبان قرار دهد. بخش دوم در برگیرنده روایت روزهای مهرماه سال‌های ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۲ است.

۱۳۳۱ شمسی/ ۱۹۵۲ميلادی

۲ مهرماه: مصدق متن پيشنهاد متقابل ایران به پيشنهاد مشترک انگليس و آمريكا را به نمايندگان دو کشور ارائه داد.

۱۳ مهرماه: نمايندگان دولت‌های انگليس و آمريكا جوابيه دولت‌های خود را به مصدق تسليم کردند.

۱۵ مهرماه: دولت ايران در پاسخ به نامه‌ ۱۳ مهرماه آنتونی ايدن، وزير امور خارجه انگلستان و نامه دين اچسن (Dean Acheson)، وزير امور خارجه آمريکا، پيشنهادهای متقابل خود را مطرح کرد و گفت هرچند بريتانيا تاکنون به پيام دوم مهرماه ما واکنشی نشان نداده ‌است، ما برای مذاکره و حل اختلاف آماده‌ايم و می‌خواهيم نمايندگان تام‌الاختيار شرکت نفت ايران و انگليس به تهران بيايند تا بر پايه همان پيام ۲ مهرماه مذاکره کنيم. همچنين، مصدق مبلغ ۴۹ ميليون ‌ليره‌ای را که در پيام دوم مهرماه از آن سخن گفته بود را يادآوری و تأکيد کرد، شرکت نفت ايران و انگليس پيش از آمدن نمايندگانش بايد مبلغ ۲۰ ميليون ليره قابل تبديل به دلار از آن مبلغ را در اختيار وزارت دارايی ايران قرار دهد و باقی را هم در پايان مذاکرات پرداخت کند.

۳۰ مهرماه:

- دکتر مصدق قطع رابطه سياسی ايران با انگليس را اعلام کرد.

- در روستای ايذه، از مناطق نفت‌خيز و حساس جنوب، بين عده‌ای از ايل بختياری و قوای انتظامی زدوخورد و درگيری رخ داد که غيرمنتظره هم نبود.

۱۳۳۲ شمسی/ ۱۹۵۳ميلادی

۷ مهرماه: مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت ملی نفت ايران با شرکت اعضای شورای ‌‌عالی به رياست دکتر علی امينی، وزير دارايی تشکيل شد.

۸ مهرماه: ابوالحسن عميدی نوری، معاون نخست‌وزير و سخنگوی دولت زاهدی اعلام کرد: «دولت مصمم است، با توجه به قانون ملی ‌شدن صنعت‌ نفت و دقت در قوانين موضوعه مملکتی، به هر طريق ممکن نفت ايران را به بازارهای جهانی بفرستد.»

۱۹ مهرماه: هربرت هوور (Herbert Hoover)، مشاور ويژه وزارت خارجه آمريکا، مأمور شد تا برای سازش میان ایران و انگلیس و حل مسئله نفت راه‌حلی بیابد. او قبل از ورود به تهران گفت: «مهم‌ترين کاری که بايد انجام دهم، اين است که دولت سپهبد زاهدی را کاملاً به نتايج مادی و معنوي حل مسئله نفت آشنا کنم.»

۲۵ مهرماه: هربرت هوور (Herbert Hoover)، مشاور ويژه وزارت خارجه آمريکا، وارد تهران شد. اهداف هوور از سفر به ايران عبارت بود از:

ـ مشارکت شرکت‌های آمريکايی در استخراج و بهره‌برداری از نفت ايران

ـ پذيرش اصل ملی‌شدن نفت ايران به‌‌عنوان عمل انجام‌شده

- جبران خسارت شرکت سابق نفت ايران و انگليس

۲۹ مهرماه:

- هوور با زاهدی ملاقات و درباره وضع نفت در خاورميانه با او گفت‌وگو کرد.

- چرچيل، نخست وزير انگليس، در مجلس عوام اظهار کرد فصلی تازه در تاريخ روابط انگليس و ايران آغاز شده است. او توانست موافقت اصولی مقامات ايرانی را برای تأسيس يک کنسرسيوم بين‌المللی نفت با مشارکت شرکت‌های آمريکايی به ‌دست آورد. آمريکا نيز در صدد برآمد تا موافقت انگليس و فرانسه را براي مشارکت جلب کند.

30 مهرماه: هوور با اعضاي کميسيونی که زاهدی برای بررسی موضوع نفت تشکيل داده‌ بود به گفت‌وگو پرداخت.

1333 شمسی/ 1954 ميلادی

28 مهرماه: پس از گذشت سه سال از روزی ‌که کارشناسان انگليسی آبادان را ترک کردند و همچنين، دو سال پس از قطع رابطه سياسی ايران و انگليس، صادرات نفت ايران از سر گرفته شد. نفت‌کش «بريتيش آدريکيت» متعلق به يک شرکت نفتي انگليسی، نخستین کشتی‌ای بود که برای حمل نفت وارد آب‌های ايران شد.

29 مهرماه: مجلس شورای ملی قرارداد بين دولت ايران و کنسرسيوم را با 113 رأی موافق، 5 رأی مخالف و 1 رأی ممتنع تصويب کرد.

1334 شمسی/ 1955 ميلادی

1 مهرماه: قانون سازمان بيمه‌های اجتماعی کارگران به مرحله اجرا در آمد. به موجب اين قانون، کارگران کشور از مزايای بيمه حوادث، بيمه بازنشستگی، بيمه بيماری و بيمه از کارافتادگی و بيمه فوت و بيماری برخوردار خواهند شد.

16 مهرماه: وزارت دارايی با همکاری شرکت ملی نفت ايران قانون فلات قاره را تصويب کرد.

25 مهرماه: اجازه پرداخت 150 ميليون ريال از درآمد نفت به بانک‌های ساختمانی، رهنی و کشاورزی

1335 شمسی/ 1956 ميلادی

4 مهرماه: سهام‌السلطان بيات، رئيس هيئت‌مديره شركت نفت، و گلشائيان، وزير دادگستري، از چاه شماره 5 البرز بازديد كردند. كينلي همچنان در حال مهار چاه بود. يك متخصص امريكايي و هلندي ديگر نيز براي كمك به مهار كامل چاه به ايران دعوت شدند؛ هنوز دريچه شيري كه بر سر چاه نصب شده بود به علت فشار چاه بسته نشده بود.

9 مهرماه:

- رئيس شركت ملي نفت گفت: «لوله‌ای از قم به يكی از بندرهای جنوب كشيده خواهد شد. در منطقه قم چاه‌های نفت ديگری حفر می‌شود تا از اين منبع بيشترين بهره‌وری را داشته باشيم.»

- نخستین شير فرعی روی شير اصلی چاه شماره 5 البرز نصب شد.

10 مهرماه:  كينلي از سفر خود به شمال، به قم رفت و دومين شير چاه را كه از آمريكا رسيده بود، نصب کرد.

12 مهرماه: وزير خارجه و وزير جنگ از حوزه نفت قم بازديد كردند.

13 مهرماه: كينلي به آمريكا بازگشت.

14 مهرماه: مهندس مستوفی، مديرعامل شرکت سهامی نفت ايران، گفت: «روزانه نزديك به 5 هزار تن نفت از چاه نفت قم با نفت‌كش به همه شهرستان‌های ايران حمل می‌شود. قيمت هر تن نفت سياه براي سوخت كارخانه‌ها و غيره در قم، حدود 230 ريال و در تهران حدود 420 ريال است. هم‌اكنون، كارخانه‌های مهم كشور، به ويژه كارخانه‌های اصفهان، برق و سيمان تهران از نفت قم استفاده می‌كنند.»

18 مهرماه: برای بهره‌برداری از چاه شماره 5 البرز يک شير مخصوص كه فشار نفت و گاز را كم كند، از آمريكا خريده و با هواپيما به ايران فرستاده شد.

مطالعه كارشناسان خارجی براي شيوه بهره‌برداری از نفت قم پايان گرفت. اين كارشناسان پيشنهادهای خود را به مهندس نفيسی دادند تا تصميم‌گيری شود. كرك (Cerck)، كارشناس شركت شل كه به تهران آمده بود، نیز پس از مطالعه روی نفت قم تهران را ترک كرد.

19 مهرماه: شيرهيدروليک كه فشار چاه را مهار می‌کند ـ با كاميون به حوزه نفت قم فرستاده شد. با نصب اين شير متخصصان می‌توانستند نفت و گازی را كه می‌سوخت به دستگاه تفكيک هدايت كنند. پس از جداسازی گاز از نفت، گاز جداشده در محل می‌سوخت و نفت نيز در مخازن ذخيره مي‌شد تا فروخته شود.

1337 شمسي / 1958 ميلادي

8 مهرماه:  فؤاد روحانی در هيئت‌مديره اعلام کرد: «در پی ملاقات اينجانب با شاه، شاه اظهار کرد برای مساعدت به بنگاه نشر کتاب تمايل دارند که شرکت ملی نفت در اين‌باره سريع‌تر کمک‌های مالي خود را انجام دهد.» طبق تصمیم هیئت‌مدیره، مقرر شد با تقی‌زاده مذاکره شود. همچنين، يک ميليون ريال از بنگاه نشر کتاب خریداری و ميان فرزندان کارگران و کتابخانه‌ها پخش شود.

16 مهرماه: هويدا براي نخستين‌بار در هيئت‌مديره حاضر شد. او به‌عنوان معاون رئيس هئيت‌مديره مصوبات نفت را امضا می‌کرد.

21 مهرماه:

- شرکت ملي نفت به شرکت سهامی نفت اجازه داد، يکی از دستگاه‌های حفاری منطقه قم برای شروع عمليات به منطقه رفرف سمنان انتقال يابد.

- اداره کل اکتشاف اجازه استخدام سه متخصص خارجی را دريافت کرد.

1338 شمسی/ 1959 ميلادی

1 مهرماه: هنرستان شبانه‌روزی شرکت ملی نفت در کرمانشاه گشايش يافت.

1339 شمسی/ 1960 ميلادی

5 مهرماه: ساخت خط ‌لوله انتقال مواد نفتی از تهران به قزوين پايان يافت.

1340 شمسی/ 1961 ميلادی

مهرماه: اداره ساختمان شرکت ملی نفت ايران 48 دستگاه آپارتمان در مناطق نفت‌خيز به کارکنان صنعت نفت تحويل داد.

1341 شمسی/ 1962 ميلادي

4 مهرماه: برلين (Berlin)، مديرعامل شرکت‌های عامل نفت ايران، به همراه ولدرز (Wilders)، قائم‌مقام مديرعامل، رحمت‌الله قوامی، معاون مديرعامل شرکت‌های عامل نفت، مبلغ صدوپنجاه هزار ليره ازطرف شرکت‌های عضو کنسرسيوم بين‌المللی نفت به زلزله‌زدگان اهدا کردند.

12 مهرماه: نوسازی و تجهيز اسکله شماره 21 بندرگاه آبادان پايان يافت و بهره‌برداری از آن با پهلوگرفتن کشتی «بورد شپرد» براي تخليه 16 هزار تن کاتاليزور از سرگرفته شد.  

25 مهرماه: هوارد پيچ، رئيس شرکت‌هاي شش‌گانه کنسرسيوم و عاقد قرارداد نفت، در رأس يک هيئت شش‌نفری برای مذاکره درباره نفت به تهران آمد.

1342 شمسی/ 1963 ميلادی

1 مهرماه: نخستين چاه رگ‌سفيد (در لايه آسماری) به منبعی از گاز پرفشار رسيد.

2 مهرماه: اسدالله علم، نخست‌وزير و مهندس باقر مستوفی، عضو هيئت‌مديره شرکت ملي نفت ايران، از فعاليت‌های اداره فرهنگ و عمليات ساختمانی انجمن فرهنگی گچساران بازديد کردند.

24 مهرماه: سه دستگاه جديد تصفيه نفت هر يک به ظرفيت 13 هزار و 500 بشکه در پالايشگاه آبادان با حضور محمدعلی صفاری، استاندار خوزستان، افتتاح و راه‌اندازی شد.

26 مهرماه: مجتمع توليد کود شيميايی شيراز با حضور شاه و ژنرال دوگل (Charles de Gaulle)، رئيس‌جمهور فرانسه، افتتاح و توليد آن آغاز شد.

30 مهرماه: مجلس شورای ملی طبق قانون مصوب 30 مهر 1342ش، آقايان اميرحسين فولادوند و ‌دکتر سيد عبدالرضا عدل طباطبايي را برای عضويت در شورای ‌عالی نفت انتخاب کرد.

ادامه دارد...