تاریخ نفت در مهرماه/بخش سوم

تاریخ ایران در یکصد و ۱۶ سال اخیر ورق که بخورد می‌توان نقش نفت را در تمام رویدادهای کشور از کودتا و جنگ تا انقلاب و رانت‌خواری به صورت آشکارا دید. نفت در تمام این سال‌ها روزهای تلخ و شیرین زیادی را در تاریخ ایران ثبت کرده که مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در تلاش است روایت این روزها را با همکاری سوده ابراهیم‌زاده، پژوهشگر کتاب «تقویم تاریخ صنعت نفت ایران» در اختیار مخاطبان قرار دهد. بخش سوم در برگیرنده روایت روزهای مهرماه سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۲ است.

1343 شمسی/ 1964 ميلادی

8  مهرماه: اکتشاف نفتی

- چاه شماره 1 فارس (در عمق 2 هزار و 686 متري) در لايه آسماری به نفت رسيد.

- چاه شماره 2 رگ‌سفيد (در عمق 3 هزار و 617 متري) در لايه آسماری به نفت رسيد.

1344 شمسی/ 1965 ميلادی

مهرماه: کشتی نفت‌کش 150 هزار تني «توکومارو»، بزرگ‌ترين نفت‌کش دنيا، در بندر يوکوهاما به آب انداخته شد.

13 مهرماه: ايران و بلوک شرق موافقت‌نامه ايران و شوروی درباره صادرات گاز به شوروی همراه با تأسيس کارخانه ذوب‌آهن و ماشين‌سازی، در تهران امضا و مبادله شد.         

1345 شمسی/ 1966 ميلادی

مهرماه: چاه شماره S2-5 ميدان ساسان متعلق به شرکت نفت لاپکو به‌صورت چاه توليدي نفت تکميل شد. با تکميل اين چاه مجموع چاه‌های توليدی لاپکو در خليج‌فارس به 4 حلقه رسيد.

13 مهرماه: نخستين اجلاس شرکت‌های ملی نفت عضو اوپک در کاراکاس، پايتخت ونزوئلا، آغاز شد.

1346 شمسی/ 1967 ميلادی

 كارخانه لوله‌سازی اهواز با مشارکت در ساخت لوله‌های طرح خط ‌لوله سراسری ايران، ساخت لوله‌های 24 تا 42 اينچ را آغاز کرد.

- شرکت خدمات دريايی «داريوش» در مهرماه 1346 تأسيس شد. پس از يک سال، اين شرکت با همکاری شرکت «تايدواتر» آمريکا، «شرکت سهامی خاص خدمات دريايی تايدواتر خاورميانه» را شکل دادند. شرکت جديد در 24 ارديبهشت 1347، با هدف فعاليت در زمينه‌های نصب و تعمير لوله‌های زيردريايی، ساخت اسکله و حوضچه‌های تعميراتي و حمل‌ونقل دريايی ثبت شد.

1347 شمسی/ 1968 ميلادی

مهرماه: ساخت پالايشگاه گاز بيدبلند آغاز شد. همچنين، ساخت يک جاده 215 كيلومتری از بندر ماهشهر به بيدبلند ازسوی وزارت راه به شركت بايگان واگذار شد. اين جاده برای حمل‌ونقل برج‌های 200 تنی تصفيه‌خانه گاز بيدبلند از طريق بندر مشرقه و رامهرمز احداث شد. گذرگاه مشرقه بر رودخانه جراحی در 80 كيلومتری بندر ماهشهر قرار دارد. در اين طرح لوله‌های 42 اينچی کارخانه لوله‌سازی اهواز به کار گرفته شد.

4 مهرماه: منوچهر اقبال، رئيس هيئت‌مديره و مديرعامل شرکت ملی نفت، براي شرکت در جلسات سالانه تبادل نظر با نمايندگان شرکت‌های عضو کنسرسيوم نفت ايران در رأس هيئتی به لندن سفر کرد.

10 مهرماه: قرارداد طرح نوسازی و توسعه پالايشگاه کرمانشاه بين شرکت ملی نفت ايران و شرکت هلندی «Continental Engineering» امضا شد.

28 مهرماه: بوتس هانسن، کارشناس مهار آتش چاه‌های نفت، که برای مهار چاه شماره 311 مسجدسليمان به ايران آمده بود، در اجلاس ماهانه انجمن نفت سخنرانی کرد.

30 مهرماه: 

- نخستين جلسه کميته هماهنگی اوپک با سخنرانی رضا فلاح، مدير فنی و بين‌المللی شرکت ملی نفت، افتتاح شد.

- جلسه ماهانه اعضای هيئت‌مديره شرکت سهامی اکتشاف و توليد نفت ايران برای بررسی فعاليت‌های شرکت در ماه‌های شهريور و مهر (سپتامبر) در جزيره خارک تشکيل شد.

1348 شمسی/ 1969 ميلادی

1 مهرماه: مسعود فروغی به عضويت هيئت‌مديره شرکت ملی نفت و نیز سمت قائم‌مقام مديرعامل شرکت نفت در مناطق جنوب و خسرو هدايت به سمت رئيس هيئت بازرسي شرکت نفت تعيين شدند.

5 مهرماه: نخستين فعاليت برون‌مرزی صنعت نفت. پالايشگاه مدرس که با مشاركت مالی و كمک‌های فنی شركت ملی نفت ايران در هندوستان ساخته شده بود، افتتاح شد. منوچهر اقبال، مديرعامل شركت ملی نفت ايران، در مراسم افتتاحيه اين پالايشگاه گفت: «برای اولين‌بار، ارتباط مستقيم بين يک كشور توليدكننده و يک كشور مصرف‌كننده به وجود مي‌آيد.» به موجب موافقت‌نامه كمک‌هاي فنی، جمعی از كارشناسان برجسته شركت ملی نفت در اختيار شركت پالايشگاه‌های مدرس قرار گرفتند و از ميان همين گروه متخصصان ايرانی، نخستین رئيس كل پالايشگاه مدرس انتخاب شد.

14 مهرماه: توپ، تانک، بشكه نفت

سفارت آمريكا در تهران گزارش ‌داد: «شاه در صدد يافتن راه‌هايى براى افزايش توليد نفت است تا پول بيشترى دريافت كند. رسيدن به دو هدف او را كلافه كرده است: خريدهاى نظامى و طرح‌هاى اقتصادى».

27 مهرماه: كيم روزولت (Kim Roosevelt)، مالک شركت «نورترون» (Norton، مجري پروژه‌هاى نظامى) و طراح كودتاى 28 مرداد 1332ش در نيويورک با شاه ديدار کرد.

29 مهرماه: نفت و سياست خارجى. شاه و نيكسون، رئيس‌جمهور آمريكا، در كاخ‌سفيد ملاقات کردند. كيسينجر به نيكسون هشدار داده بود: «عادت رفتارى شاه ايران اين است كه بر پيشنهادهای خود اصرار ورزد و هرگونه همدردی با او موجب می‌شود كه تصور كند طرف مقابل با پيشنهاد او موافقت كرده است.» نيكسون بی‌اعتنا به نگرانی و مشاوره کسينجر، پيشنهادهای شاه را پذيرفت. شاه در پايان جلسه گفت: «نيكسون قول داده يا سهميه نفت ويژه‌اى به ايران دهد يا با فشار بر كنسرسيوم نفت، توليد نفت در ايران را افزايش دهد».

1349 شمسی/ 1970 ميلادی

مهرماه: ساخت پالايشگاه گاز بيدبلند به پايان رسيد. برای ساخت اين تأسيسات 2 هزار كارگر و 500 مهندس و تكنسين مشغول به كار بودند.

1350 شمسی/ 1971 ميلادی

3 مهرماه:

- شاه در اثنای بازديد خود از آذربايجان، بر لوله‌كشی گاز در شهرهای بزرگ صنعتی ايران و تعميم استفاده از گاز ارزان تأکيد کرد.

- نمايندگان تركيه به دليل نياز به 300 ميليون مترمكعب گاز در اين سال، برای مذاكره خريد گاز به ايران آمدند. پيش از آن، شركت ملی نفت پرسش‌نامه‌ای به تركيه فرستاد تا كارشناسان آن کشور مشخصات گاز مورد نياز خود را ارائه دهند.

13‌ مهرماه: اعلام شد که بر اساس محاسبات، حدود 60 درصد از گاز ايران سوزانده می‌شود. ايران قصد داشت که بيش از گذشته گاز چاه‌های نفتی را كه سال‌ها می‌سوخت و به هدر می‌رفت به مصرف بهينه برساند. پالايشگاه آبادان، كارخانه‌های پتروشيمی خارک و بندر شاهپور مصرف‌كنندگان اصلی گاز طبيعی و در خارج از ايران نيز شوروی و سپس ژاپن خريداران گاز ايران بودند. 

20 مهرماه: نمايشگاه عکس پيشرفت‌های صنعت نفت ايران با حضور منوچهر اقبال در ناحيه پخش شيراز افتتاح شد.

24 مهرماه: اعلام شد که با رشد چشمگير كاربرد گاز در صنايع تهران، نوع مصرف تغيير و صنعت رشدی جهنده داشت. صنايع كشور با استفاده از گاز طبيعی سرشار جنوب توانستند هزينه توليدات خود را کاهش دهند.

1351 شمسی/ 1972 ميلادی

 مهرماه:

ـ به استناد قانون توسعه صنعت گاز و با تصويب مجمع عمومی و هيئت وزيران، قراردادی مشاركتی براي عمليات اكتشافی با یک گروه ژاپنی، آمريكايی و نروژی منعقد شد.

- يک قرارداد مشاركتی برای صدور گاز طبيعي مايع از ايران به آمريكا و ژاپن بين شركت ملی گاز ايران و شركت «اينترنشنال سيستمز اند كنترلز» (International Systems & Controls) و شركت ژاپني «نيشوايوائي» (Nishoo Ivaii) و شركت‌هاي نروژي «فرد اولسون» و «هالفدن ديتلوسيمسن» در آمريكا منعقد شد.

1352 شمسی/ 1973 ميلادی

5 مهرماه: قرارداد مشارکت برای اجرای طرح صادرات سوخت متانول و گاز طبيعی مايع بين شرکت ملی گاز ايران و شرکت امريکايی ترانس کو انرژی (Transco Energy Co)  در تهران از سوی منوچهر اقبال امضا شد.

6 مهرماه: منوچهر اقبال و چند تن از مديران شرکت ملی نفت به دعوت مقامات رسمی چين برای بازديد از حوزه‌های نفتی، مجتمع‌های پتروشيمی و چند کارخانه به چين سفر کردند.

14 مهرماه: شوک نفتى اول؛ جنگ اعراب اسرائيل. با موفقيت اوليه در جولان و صحراى سينا و شكستن خط دفاعى بارلو، عراق از حمله مصر و سوريه پشتيبانى كرد.

15 مهرماه: 

- ارتش سوريه تا كناره‌هاى رود اردن پيشروى كرد و سرزمين‌هاى اشغال‌شده را باز پس گرفت. عصر همان روز اكثر كارشناسان نظامى سقوط اسرائيل را پيش‌بينى كردند.

- دولت عراق سهام شركت‌هاى موبيل و اكسون در شركت نفت بصره را ملى كرد.

17 مهرماه: كيسينجر کوشيد جنگ اعراب ـ اسرائيل را از طريق گفت‌‌وگو حل و فصل کند. آمريكا با ايجاد پل هوايى 39 هزار تن تجهيزات نظامى را از طريق 566 پرواز به تل آويو منتقل کرد.

18 مهرماه: ايران برای خريد يک کارخانه 450 ميليون تومانی ذوب‌آهن با سوخت گاز با آلمان فدرال قرارداد بست.

20 مهرماه: 

- با توقف پيشروى ارتش سوريه در جولان، نيروهاى اسرائيل به جبهه مصر رسيدند.

- شهرها و تأسيسات سوريه بمباران شد.

- كمک‌هاى نظامى ـ اطلاعاتى آمريكا صحنه نبرد را دگرگون كرد.

24 مهرماه: 

- چهار وزير خارجه کشورهای عرب به رهبرى عمر ثقاف (عربستان سعودى) به واشنگتن رفتند تا با نيكسون مذاكره كنند. ملک فيصل به نيكسون اعلام کرد دو روز از كمک به اسرائیل خوددارى كند، در غير اين‌صورت او مجبور به تحريم نفت خواهد شد. 

- افكار عمومى و مطبوعات جهان عليه آمريكا بسيج شد.

- شاه ايران دستور ارسال نفت و بنزين به ناوگان آمريكا را صادر كرد.

- بنا بر تصميم اوپک، بهای هر بشکه نفت از 3 دلار به 5 دلار و 12 سنت افزايش يافت.

25 مهرماه: پس از اجلاس وزرای ۶ کشور توليدکننده نفت خليج‌فارس در کويت، قيمت هر بشکه نفت‌خام خليج‌فارس به 65/3 دلار رسيد و بهاي نفت ايران 70 درصد افزايش يافت.

26 مهرماه: در مطبوعات اعلام شد: «درآمد نفت سالانه به 21 ميليارد و 600 ميليون دلار خواهد رسيد.»

28 مهرماه: به‌تدريج، كشورهاى عربی نفت را عليه آمريكا تحريم كردند. جنگ در اكثر جبهه‌ها به نفع اسرائيل در حال پايان بود.

29 مهرماه: در اجلاس اوپک، اعضای سازمان از افزايش قيمت نفت حمايت کردند.

ادامه دارد...