تاریخ نفت در آبان ماه/بخش نخست

تاریخ ایران در یکصد و ۱۶ سال اخیر ورق که بخورد می‌توان نقش نفت را در تمام رویدادهای کشور از کودتا و جنگ تا انقلاب و رانت‌خواری به صورت آشکارا دید. نفت در تمام این سال‌ها روزهای تلخ و شیرین زیادی را در تاریخ ایران ثبت کرده که مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در تلاش است روایت این روزها را با همکاری سوده ابراهیم‌زاده، پژوهشگر کتاب «تقویم تاریخ صنعت نفت ایران» در اختیار مخاطبان قرار دهد. بخش نخست دربرگیرنده روایت روزهای آبان‌ماه سال‌های 1279 تا 1329 است.

1279 شمسی/1900 میلادی

5 آبان: كتابچى‌خان از سر هنری دراموند وولف (Sir Henry Drummond Wolff)، سفیر سابق انگلیس در ایران، درخواست کرد که یک سرمایه‌گذار براى نفت ایران معرفى كند.

1280 شمسی/1901 میلادی

◌ آبان: حفاری در تپه چیاسرخ کرمانشاه با نظارت رینولدز آغاز شد.

30 آبان: كتابچی به دارسی خبر ‌داد كه دولت او را برای بازرسی (كمیسیونر) امتیاز نفت انتخاب کرده است.

1299 شمسی/1920 میلادی

◌ آبان‌: دولت‌ انگلستان‌ نماینده‌ ‌شرکت نفت انگلیس ـ پرشیا را برای مذاكره‌ با مقامات‌ ایرانی‌ درباره‌ دریافت‌ امتیاز نفت‌ در ایالات‌ خراسان‌ و آذربایجان‌ ـ كه‌ جزء امتیاز خوشتاریا به شمار نمی‌رفت ـ به تهران فرستاد. هم‌زمان، وزیرمختار آمریكا در تهران‌ از دولت‌ ایران‌ خواست‌ هرگونه‌ مذاكره‌ درباره‌ نفت‌ شمال‌ را تا ورود نمایندگان‌ شركت‌های‌ آمریكایی‌ به‌ تعویق‌ اندازد تا این‌ شركت‌ها بتوانند در برابر شرکت نفت انگلیس ـ پرشیا‌ از فرصتی‌ برابر برای‌ كسب‌ امتیاز برخوردار شوند.

1300 شمسی/1921 میلادی

29 آبان‌: قرارداد امتیاز استخراج‌ و بهره‌برداری‌ از نفت‌ شمال‌ ایران‌ برای‌ پنجاه سال‌ با شركت‌ امریكایی‌ «استاندارد اویل» امضا شد. دولت‌ قوام‌ كه‌ از كارشكنی‌های‌ دولت‌های‌ شوروی‌ و انگلستان‌ بیم‌ داشت، قرارداد را با‌ فوریت‌ به مجلس‌ شورای‌ ملی‌ ارائه داد.

30 آبان: با کوشش‌ قوام برای حمایت از شرکت استاندارد اویل آمریکا، مجلس شورای ملی مصوبه‌ای در پنج ماده تصویب کرد.

1305 شمسی/1926 میلادی

15 آبان: قانون اجازه استخدام دو نفر متخصص زمین‌شناس از آلمان و یک نفر متخصص نفت از آمریکا در مجلس شورای ملی بدین شرح به تصویب رسید:

ماده اول: مجلس شورای ملی به وزارت فواید عامه اجازه می‌دهد که برای تهیه مقدمات احداث راه‌آهن، دو نفر عالم معدن‌شناس آلمانی که یکی از ‌آنها متخصص معرفت‌الارض و دیگری متخصص تجزیه مواد معدنی باشد و همچنین، یک نفر متخصص نفت از اهالی ممالک متحده آمریکای شمالی را ‌استخدام کند تا به مطالعه وضعیت معادن مکشوفه زغال‌سنگ و آهن در تمام مملکت و معادن نفت و کشف معادن جدید مشغول شده، استعداد‌ معادن مزبور و کیفیت جنس و مخارج تقریبی استخراج علمی آنها را تعیین کنند.

تبصره: تخصص و تجربه متخصصان مزبور را باید وزارت یا ادارات مربوطه دولتی آلمان و آمریکا تصدیق کنند.

ماده دوم: حداکثر مدت استخدام متخصصان نامبرده 3 سال خواهد بود.

‌ماده سوم: برای حقوق و مخارج متخصصان مزبور و خرید اسباب و ماشین‌آلات و ادوات و سایر مخارج لازمه، اعتباری به مبلغ 150 ‌هزار تومان از محل وجوه انحصار قند و چای اعطا می‌شود.

ماده چهارم: وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه و وزارت مالیه، هریک در حدود اختیارات خود مأمور اجرای این قانون خواهند بود. ‌این قانون که مشتمل بر 4 ماده است، در جلسه پانزدهم آبان‌ماه یک‌هزار و سیصد و پنج به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

سیدمحمد تدین، رئیس مجلس شورای ملی

1307 شمسی/1928 میلادی

24 آبان: سر جان كدمن پس از آخرین مذاكره با تیمورتاش در لوزان، با ارسال نامه‌ای رسماً به تیمورتاش پیشنهاد کرد که دولت ایران مى‌تواند سهام‌دار شركت باشد و علاوه‌بر آن، به‌ازاى هر تن نفت نیز حق امتیاز دریافت کند. او تأکید کرد که موافقت با این طرح، دری دیگر به روى مذاكرات بعدى خواهد گشود. رئوس مطالبی كه جان كدمن و تیمورتاش به دلیل اختلاف نظر درباره‌ آنها به مذاكره پرداختند عبارت بود از:

1. حق امتیازی كه دولت ایران خواهان افزایش آن بود؛

2. حوزه جغرافیایى امتیاز دارسى كه دولت ایران قصد داشت آن را محدودتر كند؛

3. تمدید امتیاز دارسى كه هیچ‌یک از دو طرف، موضع مشخصی درباره آن نداشتند.

1311 شمسی/1932 میلادی

16 آبان: کارهای ساختمانی بندر شاهپور به پایان رسید و تجهیزات پهلو دادن کشتی‌‌های بزرگ تجاری برای تخلیه مال‌التجاره فراهم شد. طول راه‌‌آهن این بندر تا صالح‌‌آباد 250 کیلومتر بود.

1315شمسی/1936 میلادی 

20 آبان: دکتر شاخت (Schacht)، کارشناس اقتصادی آلمانی، وارد تهران شد و با داور، وزیر مالیه، و امیرخسروی، رئیس بانک ملی ایران، درباره مسائل بودجه و نحوه به‌کارگیری درآمدهای نفتی در کشاورزی و صنعت مذاکره کرد.

1323 شمسی/1944 میلادی

5 آبان: حزب توده ایران راه‌پیمایی بزرگی بر ضد ساعد در تهران برگزار کرد. در این راه‌پیمایی که به نشانه اعتراض به عدم اعطای امتیاز نفت شمال به شوروی صورت گرفت، شمار زیادی از سالدات‌های روس نیز میان مخالفان بودند.

1326 شمسی/1947 میلادی

28 آبان: سادچیکف (Sadchikov)، سفیرکبیر شوروی در ایران، به نمایندگی از دولت خود و با لحنی تند و زننده به نخست‌وزیر درباره رد قرارداد نفت در مجلس اعتراض کرد و آن را عهدشکنی خواند. او ادامه قرارداد نفت با انگلیسی‌ها را نقض پیمان مودت دانست و با آن مخالفت کرد.

1329 شمسی/1950 میلادی

4 آبان: کمیسیون ویژه نفت سرانجام به این نتیجه رسید که قرارداد الحاقی (ساعد ـ گس) منافع ملت ایران را از نفت جنوب استیفا  نمی‌کند.

13 آبان: جلسه پانزدهم كمیسیون ویژه نفت با موضوع حضور رزم‌آرا در کمیسیون و جویا شدن اعضای کمیسیون از موضع دولت در قبال قراردادهای 1933 و الحاقی برگزار شد.

15 آبان: جلسه شانزدهم كمیسیون ویژه نفت با موضوع بحث درباره کارگران مسئول شرکت نفت و لزوم بیمه برای کارگران، پایین ‌بودن حق امتیاز ایران و اجحاف شرکت نفت به ایران در توزیع نفت برگزار شد.

17 آبان: جلسه هفدهم كمیسیون ویژه نفت با موضوع کم ‌بودن سود ایران از نفت و فروش نفت به نیروی دریایی انگلیس با تخفیف قیمت برگزار شد.

20 آبان: جلسه هجدهم كمیسیون ویژه نفت با سؤال از وزیر دارایی درباره مالیات، میزان صادرات شرکت نفت و خاتمه قرائت قرارداد الحاقی برگزار شد.

24 آبان: جلسه نوزدهم كمیسیون ویژه نفت با موضوع انتقاد از هماهنگ ‌نبودن دولت با مجلس و تنش میان مصدق و فروهر برگزار شد.

30 آبان: دانشجویان در صفوف منظم در میدان بهارستان تجمع کردند و برای ابطال قرارداد 1933 و استیفای حقوق ملت از نفت، شعار «نفت ایران باید ملی شود» سر دادند.