برگی از تاریخ حلب‌سازی كرمانشاه

به گزارش مرکز مدیریت و مرکز اسناد موزه‌های صنعت نفت؛ پریسا جلیلیان موزه‌دار موزه‌ حلب سازی کرمانشاه به بررسی تاریخچه این موزه پرداخته است.

نیاز به مظروف کردن مواد باعث شکل‌گیری صنعتی شد که امروزه به آن پرس‌کاری می‌گویند، انواع ماشین‌های برش و قیچی و پرس همراه با قالب‌های مختلف جهت فرم‌دهی به ورقه‌های قلع برای مظروف کردن انواع موادی که مصرف آن­ها نیاز به حفظ و نگهداری در مدت زمان طولانی‌تری داشت ساخته شد. از همین رو، شرکت‌های مختلفی در سراسر جهان برای ورود به این صنعت اقدام کردند و ساخت ماشین‌آلات، کارخانجات و استخدام کارگران را آغاز کردند.

جرقه اولیه این فکر در سال ۱۷۹۰ در میانه جنگ‌های فرانسه زده شد، نیاز به نگهداری مواد غذایی برای سربازان ارتش، دولت را به فکر پیدا کردن راه حلی در این زمینه انداخت و سپس با در نظر گرفتن جایزه نقدی، فردی به نام نیکلا آپر موفق به اختراع شیوه‌ای شد که مواد غذایی را در مدت زمان بیشتری سالم نگاه می‌داشت. در ابتدا از شیشه‌هایی در بسته استفاده می­شد و گمان می­رفت علت فاسد نشدن آن نبود اکسیژن است، بعدها پاستور با نظریه‌های مختلف این شیوه را بهبود داد و در نتیجه این تغییرات نیاز به ظروف لعابی و فلزی به جای شیشه روز به روز بیشتر احساس شد. روش لحیم‌کاری و ساخت ورقه‌های قلع ابداع و سده نوزدهم به نقطه عطفی در ساخت انواع ماشین‌آلات صنعتی تبدیل شد. 

Tinplate  یا حلبی به ورقه‌های نازکی می‌گویند که در مصارف صنعتی کاربرد فراوانی دارد. تین پلیت‌ها ورقه‌های فولادی هستند که جهت جلوگیری از خوردگی و زنگ‌زدگی بر دو طرف آنها روکشی از قلع کشیده می‌شود.

قبل از آنکه صنعت نفت پا بگیرد، در جهان ماشین‌ها و دیگ‌های غول‌پیکر، «بخار» چرخ صنعت را می‌چرخاند و زغال سنگ به عنوان نیروی محرکه این صنعت مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما با اکتشاف نفت و واگذاری این رسالت به آن، تحول و پیشرفتی در ماشین‌آلات صنعتی به وجود آمد، اما هنوز پرس‌کاری جایگاه مهمی در صنعت نیافته بود تا اینکه نیاز به مظروف کردن مواد نفتی احساس شد، ظرف‌های حلبی برای حمل و نقل به مناطق صعب‌العبور و مصارف روزانه مردم و جلوگیری از هدر رفت مواد نفتی کارساز بودند و بعدها در جنگ جهانی دوم برای تامین سوخت هواپیما و جت‌های جنگی مورد استفاده قرار گرفت.

کارخانه حلب‌سازی کرمانشاه

با این هدف کارخانجات ساخت حلب در خاورمیانه، قلب تپنده تاریخ صنعت نفت پا گرفتند و چند کارخانه حلب‌سازی در غرب ایران آغاز به کار کرد، کارخانه حلب‌سازی کرمانشاه نیز یکی از نخستین نمونه‌های این صنعت در جهان است که در روند تولید آن، انواع ماشین‌های پرس، قیچی، گونیا، رولینگ، چاپ و توپی، فرم‌دهی و پرس‌کاری قرار داشتند. در کتاب «کرمانشاه: شهری در ایران» نوشته جان.ای. کلارک و برایان.دی. کلارک آمده است که طی سال‌های 24-1318 و در طول جنگ جهانی دوم، چهار واحد تولید کننده قوطی قلعی در غرب ایران تاسیس شدند و تا سال ۱۳۴۴ یکی از این چهار کارخانه در پالایشگاه کرمانشاه همچنان مشغول کار بود.

از زمان افتتاح کارخانه حلب‌سازی در سال 1301 تا ۱۳۱۴ ورق‌های قلع جهت ساخت حلب‌های ۱۸ لیتری استفاده می­شد. در این کتاب به تعداد ۶ میلیون قوطی تولید شده در کارخانه حلب‌سازی پالایشگاه کرمانشاه در سال اشاره شده که جهت مظروف نمودن مواد نفتی از قبیل بنزین، نفت سفید، گازوئیل، حلال‌ها و حشره‌کش امشی کرمانشاهی مورد استفاده قرار می‌گرفت. نویسنده کتاب همچنین به افزایش واردات ورق قلع جهت ساخت قوطی قلعی اشاره کرده و در پایان می‌نویسد اگر کاهشی در تولید قوطی برای محصولات نفتی رخ دهد، قوطی‌ها یا حلب‌های ساخته شده کارخانه حلب‌سازی به مصارف دیگری می‌رسد، به عنوان مثال در سال ۱۳۴۴ تنها تعداد ده هزار قوطی به صنعت نانوایی جهت توزیع روغن ترد کننده شیرینی فروخته شد.

ورق‌های مصرفی قبل از انقلاب از انگلیس و اسپانیا وارد می­شدند و بعد از انقلاب از ژاپن، کارخانه حلب‌سازی تا سال ۱۳۷۵ در ساخت حلب‌های نفتی فعال بود.