بررسی قراردادهای نفتی ایران در کارگاه ثبت و ضبط تاریخ شفاهی صنعت نفت؛ بیان یک تجربه

در آخرین پنل از کارگاه ثبت و ضبط تاریخ شفاهی صنعت نفت، به بازگویی یک نمونه موردی از پروژه‌های تاریخ شفاهی در این صنعت پرداخته شد. در این نشست، مصطفی بصیریان از چالش‌ها و روند اجرای پروژه تاریخ شفاهی قراردادهای نفتی ایران سخن گفت و این موضوع را با مهندس مهدی حسینی، قائم‌مقام اسبق مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، مورد بررسی قرار داد.

این پروژه با هدف دستیابی به اطلاعات دقیق و بدون واسطه پیرامون ابعاد حقوقی دعاوی و قراردادهای نفتی ایران پس از انقلاب تعریف شد. برای تحقق این هدف، مصاحبه‌شوندگان پیش از آغاز جلسات، به مطالعه گسترده در منابع مختلف از جمله کتب، مقالات و گزارش‌های تاریخی پرداختند تا شناخت کاملی از موضوع داشته باشند. بر این اساس، مهندس مهدی حسینی که از چهره‌های کلیدی در تدوین قراردادهای نفتی ایران محسوب می‌شود، به عنوان یکی از منابع اصلی این پروژه انتخاب شد.

پس از تعیین نقشه راه مصاحبه‌ها، جهت شناخت بیشتر از سوابق و دیدگاه‌های مهندس حسینی، تمامی مصاحبه‌های تصویری، مصاحبه‌های منتشرشده در مطبوعات، و اسناد مرتبط موجود در مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت بررسی شد. همچنین تاریخ شفاهی افرادی که به نوعی با مسائل نفتی ایران مرتبط بودند، از جمله پرویز مینا و حسن نزیه در تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد، مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر این، تاریخ نفت ایران پس از ملی شدن، قراردادهای نفتی پیش از انقلاب و انواع مشارکت‌های نفتی آن دوران نیز به دقت تحلیل و دسته‌بندی شد.

پیش از آغاز مصاحبه‌ها، مرحله‌ای برای صحت‌سنجی اولیه اطلاعات و بررسی حافظه تاریخی و میزان دقت ارجاعات گفتاری مصاحبه‌شونده در نظر گرفته شد. این فرآیند برای اطمینان از توانایی مصاحبه‌شونده در بازگویی دقیق وقایع و ایجاد توافق درباره روند کار صورت گرفت. پس از این مرحله، درباره زمان و مکان انجام مصاحبه‌ها نیز توافق نهایی حاصل شد.

روند مصاحبه‌ها به نحوی برنامه‌ریزی شد که هر جلسه به موضوعی مشخص اختصاص داشته باشد. در بخش نخست، به زندگی شخصی و حرفه‌ای مهندس حسینی پرداخته شد که شامل بررسی سوابق تحصیلی، تجربیات شغلی پیش از ورود به حوزه دعاوی نفتی، و علایق شخصی وی بود. ساختار هر جلسه به نحوی طراحی شد که براساس گفته‌های مصاحبه‌شونده، جلسه بعدی تنظیم شود تا امکان بررسی عمیق‌تر مسائل فراهم گردد.

در بخش دوم، موضوع قراردادهای نفتی پیش از انقلاب و وضعیت صنعت نفت پس از انقلاب بررسی شد. در ادامه، بخش سوم مصاحبه به نقطه ورود مهندس حسینی به صنعت نفت ایران و شرایط کلی کشور در آن مقطع زمانی اختصاص یافت. همچنین، در این مرحله، آخرین دعاوی نفتی شرکت‌های خارجی علیه ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در بخش چهارم مصاحبه، به بررسی روند حل‌وفصل دعاوی نفتی پرداخته شد که مهندس حسینی در آن‌ها مشارکت داشت. سپس در بخش پنجم، نمونه‌هایی از مشارکت‌های خارجی که وی در روند دعاوی آن‌ها نقش داشت بررسی شد.

در بخش ششم، موضوع وضعیت صنعت نفت ایران پس از جنگ هشت‌ساله و چالش‌های این دوره مورد واکاوی قرار گرفت. در این بخش، روند شکل‌گیری قراردادهای بیع متقابل به عنوان ابزار سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت ایران نیز به تفصیل بررسی شد.

در ادامه، در بخش هفتم، بحث پیرامون مذاکرات قراردادهای بیع متقابل با شرکت‌های خارجی، نتایج حاصل از این مذاکرات و درس‌آموخته‌های حاصل از آن‌ها مطرح شد.

بخش هشتم مصاحبه به بررسی چگونگی شکل‌گیری قراردادهای موسوم به IPC اختصاص یافت که در آن سیر تحول این قراردادها و تأثیر تجربیات مهندس حسینی پس از بازنشستگی در شرکت‌های نفتی خصوصی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین، نحوه به‌کارگیری این تجربیات در طراحی قراردادهای جدید IPC تحلیل شد.

این مصاحبه‌ها در قالب یازده جلسه برگزار شده و احتمالاً یک جلسه دیگر نیز برای تکمیل روند مصاحبه‌ها در نظر گرفته خواهد شد.

در پایان، مصطفی بصیریان ضمن تشریح اقدامات آینده این پروژه، به پیاده‌سازی و دسته‌بندی مصاحبه‌ها، ضمیمه‌سازی اسناد و مدارک مرتبط، بازبینی نقشه اهداف و تدوین نقشه راه جدید بر اساس اطلاعات به‌روز اشاره کرد. این مراحل با هدف ارائه یک مجموعه مستند و دقیق از تاریخ شفاهی قراردادهای نفتی ایران دنبال خواهد شد.