تاریخ نفت در فروردین‌ماه/بخش نخست

 تاریخ ایران در یکصد و ۱۶ سال اخیر ورق که بخورد می‌توان نقش نفت را در تمام رویدادهای کشور از کودتا و جنگ تا انقلاب و پس‌ از آن به صورت آشکارا دید. نفت در تمام این سال‌ها روزهای تلخ و شیرین زیادی را در تاریخ ایران ثبت کرده که مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در تلاش است روایت این روزها را با  پژوهش در کتاب «تقویم تاریخ صنعت نفت ایران» در اختیار مخاطبان قرار دهد. بخش نخست در برگیرنده روایت روزهای فروردین‌ماه سال‌های 1234 تا 1300 است. 

1234 شمسی/1855 میلادی
27 فروردین
تأسيس شرکت روغن سنگ پنسيلوانيا
 سيليمن (Silliman) (شيمى‌دان) گزارشى دربارة فوايد روغن سنگ (نفت) ارائه داد که نقطة عطفى در صنعت نفت بود. او روش تقطير روغن سنگ و مشتقات مختلف آن راکه ترکيبى از کربن و هيدورزن است، تبيين کرد. يکى از مشتقات آن، نفت چراغ بود. بر اساس گزارش سيليمن که براى يک گروه سرمايه‌گذار نوشته بود، شرکت روغن سنگ پنسيلوانيا تأسيس شد و خود او ٢٠٠ سهم از سهام شرکت را خريد.

گروه سرمايه گذار به رهبرى جرج بيسل (George Bissell) مقدمات تأسيس يک شرکت بزرگ را فراهم کرد.

1240 شمسى/1861 ميلادى
◌ فروردين
فوران چاه پرفشار پنسيلوانيا
 از اين چاه روزانه ٣ هزار بشکه نفت استخراج مى‌شد که پنسيلوانياى باخترى را به منطقه‌اى نفت‌خيز بدل کرد. در اين هنگام، توليد 450 هزار بشکه درسال 1860 م به ٣ ميليون بشکه در سال 1862 م رسيد.
1279 شمسى/1900 ميلادى
نمایشگاه بزرگ پاریس، مرکز اخبار انقلاب صنعتی
خبر اکتشاف نفتی آمریکا و نوآوری‌های صنعتی در نمایشگاه پاریس همه را شگفت‌زده کرد. سرهنگ آنتوان کتابچی در این نمایشگاه با کشفیات و اختراعات ماشینی و معدنی نوین که موجب پیشرفت دولت‌ها شده بود، آشنا شد و شاه را برای سفر به پاریس ترغیب کرد.

صنعت جدید نفت در نمایشگاه فرانسه توجه سرمایه‌گذاران و مقامات دولتی جهان را جلبکرده بود. کتابچی‌خان که پس از انتشار مقاله دو مورگان فرانسوی (اثبات وجود نفت در غرب و جنوب ایران) و اخبار سوددهی نفت آمریکا در ماه‌های اخیر به فعالیت نفتی در ایران ترغیب شده بود.
24 فروردين
 نخستين سفر مظفرالدين شاه به اروپا
شاه به قصد معالجه در آب‌هاى معدنى فرانسه و بازديد از نمايشگاه صنعتى ١٩٠٠ پاريس به اروپا رفت. اين سفر پيش‌زمينه‌اى براى قرارداد نفت دارسى بود.
1280 شمسى/ 1901 ميلادى
5 فروردين

آلفرد ماريوت (Alfred Marriott) و ادوارد کوت، نمايندگان دارسى، پاريس رابه قصد تهران ترک کردند. آنان در ١٢ مارس با يک معرفى نامه از سوى دولت بريتانيا به سوى تهران حرکت کردند واز سفير بريتانيا در تهران خواستند با آنان همکارى کند سفارت بريتانيا اعلام کرد از اين موضوع پشتيبانى مى‌کند.
21‌ فروردين: کتابچى خان به تهران رسيد.
27فروردين: ماريوت و کوت به تهران آمدند.
1281 شمسى/1902 ميلادى
◌ فروردين
حفر اولین چاه چیاسرخ به 900  فوتی رسید. در همین زمان، مطالعاتی برای خط لوله از منطقه‌ی ذهاب به خرمشهر در حال انجام بود.
6 فروردین: دارسى اعضاى سنديکاى امتياز را به کتابچى معرفى کرد. بيشتر آنان ديپلمات و در دربار تأييد شده بودند
1.    ايولين اشلى (Evelyn Ashley)
2.    لرد بورتون (Lord Burton)
3.    سر آرتور اليس (Sir Arthur Ellis)
4.    لينج (Mr.Lynch)
5.    لرد رمسى (Lord.D.Ramsay)
6.    سر هوراس رامبولد (Sir Horace Rumbold)
7.    سر هنرى دروموند وولف
8.    ويليام ناکس دارسى
1283 شمسى /1904 ميلادى

١٢ فروردين
 خان‌هاى بختيارى در ملاقات با رينولدز ١٠ درصد از سود خالص فروش نفت را خواستند. رينولدز اختيار داشت، فقط ٢ درصد از منافع را به خان‌هاى بختيارى پيشنهاد کند. وقتى اين خبر به دولت ايران رسيد، دولت ايران از قبول یا تأييد توافق رينولدز و خان‌هاى بختيارى امتناع کرد. سادات قيرى در ديدار با رينولدز، تقاضاى سالانه ١١تن نفت خام، قير و ١٠٠ پوند نقد را داشتند.
1284 شمسى /1905 ميلادى
 شرکت سنديکاى امتيازات، براى فراهم کردن مخارج عمليات تفحص و حفارى تشکيل شد.
 ١١فروردين
رينولدز در مسجدسليمان براى حفارى به دنبال نقاط مناسب مى‌گشت. دالتون پيش‌تر روستاى شاردين در رامهرمز و مسجدسليمان را نقاط مناسب براى حفارى می‌دانست.
١٢٨٨ شمسى / 1909 ميلادي
اولين کشتى با سوخت نفت، به آب انداخته شدکه کارآن فقط حمل نفت بود.
٢ فروردين
 پالايشگاه آبادان در دو بخش طراحى شد؛ هشت برج تقطير، دو بخش باز تقطير، شويندگى و تصفيه.
1294 شمسى / 1915ميلادي
 اولين کشتى نفت‌کش موسوم به «امپراتورى بريتانيا» متعلق به شرکت نفت انگليس - ايران با ظرفيت ٣ هزار و 600 تن، از سال 1916 تا 1941 م نفت را از آبادان و ماهشهر به هند و انگليس منتقل مى‌کرد. اين نفت‌کش که در کارخانه آرمسترانگ در نيوکاسل طى يک سال ساخته شده بود، سرانجام پس از ٢٥ سال حمل نفت، در هفتم ماه مى 1941 م به دست ارتش آلمان غرق شد.
 ١٣ فروردين
 در سوم آوريل ١٩١٥ م، شرکت «تانکر بريتانيا»، وابسته به شرکت نفت انگليس - ايران با سرماية ١٠٠ هزار پوند و خريد ٧ تانکر تأسيس شد
1295 شمسى/1916 ميلادى
   • سرمايه شرکت «تانکر بريتانيا» به ٣ ميليون پوند افزايش يافت. با توجه به بالارفتن مصرف جهانى نفت، 60 فروند کشتى نفت‌کش تاسال 1924 م به سفارش شرکت ساخته و خريدارى شد.
 • پیشرفت کار شرکت نفت انگليس - ايران به حدى رسيد که يک ميليون سهام ممتاز يک ليره‌اى رابا قيمت هر سهم 22/5 و نيم شلينگ در بازار بورس به فروش رساند وحتى مردم حاضر بودند براى هر سهم 12/5 شلينگ بيشتر بپردازند. ‌

◌ فروردين

نفت شمال پس از عقد قرارداد بين محمدولي‌خان خلعتبرى - که ادعا شده بود، ناصرالدين شاه نفت شمال را به او واگذار کرده‌ است - ميان وثوق الدوله و خوشتاريا قرار دادى دوازده‌ماهه بسته شد.

«ماده اول: دولت شاهنشاهى ايران به موجب امتيازنامه، حق انحصارى کشف واستخراج نفت و گاز طبيعى و قير و موم طبيعى را در حوزه ايالات گيلان و مازندران و استرآباد (گرگان) در مدت ٧٠ سال به صاحب امتياز مرحمت و اعطا مى‌فرمايند... » امضاء، وثوق‌الدوله

1300 شمسى/١٩٢١ ميلادى

درآمد نفت، ٥٨٥ هزار و ٢٩٠ ليره

• دومين خط لوله نفت خام به قطر ١٢ اينج در مسير مسجدسليمان تا آبادان احداث شد.

• سفير ايران در آمريکا با شرکت «استاندارد اويل نيوجرسى» (Standard Oil of New Jersey) برای گرفتن امتیاز نفت در ایران مذاکره کرد.

• تا قبل از سال 1300 ش، شرکت نفت انگليس - پرشيا ارتباطات کارى خود را با دولت ايران از طريق سفارت انگليس در تهران حل و فصل مى‌کرد، اما پس از استقرار نمايندگى شرکت در تهران درسال 1300 ش، تماس‌هاى ميان دولت و شرکت به طور مستقيم برقرار مى‌شد.

• در آبادان، فعاليت دستگاه‌هاى جديد تصفيه آغاز و تا يايان سال ٣ ميليون تن نفت تصفيه شد.

27 فروردين

سيد ضياءالدين، رئيس الوزرا، در اعلاميه‌اى درباره‌ی لغو «قرارداد 1919 م» اعلام کرد که دولت انگلستان به طور کتبى با الغاى قرارداد موافقت کرده است.