تاریخ نفت در فروردین‌ماه/بخش دوم

تاریخ ایران در یکصد و ۱۶ سال اخیر ورق که بخورد می‌توان نقش نفت را در تمام رویدادهای کشور از کودتا و جنگ تا انقلاب و پس‌ از آن به صورت آشکارا دید. نفت در تمام این سال‌ها روزهای تلخ و شیرین زیادی را در تاریخ ایران ثبت کرده که مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت در تلاش است روایت این روزها را با پِژوهش در کتاب «تقویم تاریخ صنعت نفت ایران» در اختیار مخاطبان قرار دهد. بخش دوم در برگیرنده روایت روزهای فروردین‌ماه  سال‌های 1301 تا 1332 است.  

1302 شمسی/1923 میلادی

◌ فروردین

دولت انگلیس 2 میلیون و 200 هزار پوند سهام یک پوندی شرکت نفت انگلیس- پرشیا را خرید، در حالى که ارزش واقعى آن  16 میلیون پوند بود.

چرچیل گفت شرکت نفت در طول 9 سال، 650 هزار پوند سود سهام و درآمد مالیاتى از نفت به دست آورد. ما توانستیم براى نیروى دریایی نفت را ارزانتر از همه جا بخریم و در این مدت ٤٠ میلیون پوند از نفت ایران سود ببریم. اعتراف می‌کنیم که نفت ایران ما را در جنگ ] جهانی اول [ پیروز کرد؛ حیات ما در گرو نفت ایران بود».

1303 شمسی/1924 میلادی

◌ فروردین

دولت لایحه واگذاری امتیاز استخراج نفت از ایالت های پنجگانه شمال به شرکت امریکایی سینکلر را به مجلس شورای ملی ارائه کرد.

1306 شمسی/1927 میلادی

◌ فروردین

جان کدمن به جای گرینوی (Green Way) به ریاست شرکت نفت انگلیس - پرشیا منصوب شد. او در سال‌های  1284 تا 1287  ش در ترینیداد (Trinidad) بازرس معادن بود و در سال 1287 ش، استاد دانشگاه بیرمنگام در رشتۀ فناوری معدن و صنعت شد.

او در سال 1297 ش به عضویت کمیته سیاست نفتی سلطنتی و در سال 1300 ش به استخدام شرکت نفت انگلیس پرشیا درآمد و با حمایت دولت انگلیس، ابتدا به سمت مدیرعامل، سپس در سال 1304 ش نایب‌رئیس شرکت و سرانجام، در سال 1306 ش، به ریاست شرکت منصوب شد.

1307 شمسی/ 1928 میلادی

10 فروردین

استخدام نیروهای نظامی، امنیتی

کنسولگری ایران در بصره، گزارشی دربارة استخدام مأموران نظامی، امنیتی دوران جنگ در شرکت نفت جنوب، از جمله کلگ، رئیس اداره سیاسی و وایلد، رئیس بخش امنیتی و پاسپورت شرکت نفت جنوب ارسال کرد.

1309 شمسی/ 1930 میلادی

12 فروردین

قانون حق‌الثبت و مالیات وسائط نقلیه به تصویب مجلس رسید و قرار شد از آن تاریخ، از سواری‌های شخصی و کرایه هر سال 120تومان، از کامیون‌ها و اتوبوسها 180 تومان، از گاری و دلیجان 36 تومان، از کالسکه و درشکه 36 تومان، از عرابه‌های دواسبه 18 تومان  و از موتورسیکلت 12 تومان مالیات اخذ شود.

1310 شمسی/1931 میلادی

30 فروردین

نشریه پیکار

تجدید نظر «درامتیاز نفت جنوب یا محکم‌کردن زنجیراسارت ایران»

«البته، نمی‌خواهیم بگوییم که آقای دشتی تا این درجه مقتدر هستند، خیر! بلکه او یک سگ هوچی دربار پهلوی بیش نیست، او چیزی را پروپاگاند می‌کند که موافق مذاق دربار پهلوی باشد و هیچ چیزی را بدون رضایت و اجازه دربار تیمورتاش نمی تواند اشاه دهد. چنانکه در شماره (10-11) «شفق» اسفندماه تحت عنوان‌های «تجدیدنظر در امتیاز دارسی» و «مجوز ما چیست؟» مقالاتی را اشاعه داده است. در این مقالات، ملت را برای تصرف حقوق خود یا  « تجدید نظر در امتیاز» دوت نموده و می‌نویسد:

اگر کمپانی نفت جنوب بخواهد عملیات تجارتی خود را ادامه دهد، باید تقاضای امتیازنامه جدیدی بنماید. البته وقتی که به جمله فوق دقیق شویم، می‌بینیم که این فقط جز یک فرازعوام‌فریبانه و دروغ محض چیز دیگری بیش نیست، زیرا همه می‌دانند و می‌فهمند که نه حکومت ملاکی رضاخان و نه آقای دشتی حقیقه در خیال یعنی لغو امتیاز دارسی بوده و نه آنکه قادر به اقدام چنین امری هستند و اینکه ایشان از نویسندگان و منوران دعوت میکنند که صفحات روزنامه ایشان )اگر هم

برخاف نظریات ایشان باشد) باز است که نظریات منوران را اشاعه  بدهد، فقط برای فریب و اغفال توده است»

1312 شمسی/1933میلادی

9 فروردین: سرجان کدمن، رئیس شرکت نفت انگلیس  پرشیا همراه با سه همکار متخصص خود برای بازدید به آبادان رفت و از بخش‌های مهم شرکت بازدید کرد و پس از آبادان برای مذاکره به تهران بازگشت.

12 فروردین: سفر کدمن به تهران به دلیل نامساعد بودن هوا به تعویق افتاد.

15 فروردین: به دنبال اظهارنامه و توصیه جامعه ملل دربارۀ حل اختلاف دولت ایران و شرکت نفت، نمایندگان این جامعه به تهران آمدند.

21 فروردین: همزمان با مذاکرات نفتی، ایران چند متخصص را در سمت مشاور حقوقی و متخصص خارجی در خزانه‌داری کل کشور استخدام کرد.

23 فروردین: آغاز مذاکرات نفتی بین ایران و انگلیس

24 فروردین: نمایندگان شرکت نفت انگلیس  پرشیا 16 بند پیشنویس از دولت ایران دریافت کردند. طرح قرارداد جدید نفتی که وزیران مالیه، عدلیه، مشاوران حقوقی و متخصصان استخدام شده در خزانه‌داری آن را تنظیم کرده بودند، به هیئت مذاکره کننده نفتی ارائه شد تا در صورت تأیید به دولت تقدیم شود.

1318 شمسی/1939میلادی

1 فروردین

اولین قطار مسافربری از تهران به اهواز رفت.

1319 شمسی/ 1940میلادی

 5 فروردین

ایران و بلوک شرق

عهدنامه بازرگانی و کشتیرانی بین دولت ایران و دولت شوروی امضا شد.

◌ فروردین

ساخت بندر بوشهر و چند اسکله پایان پذیرفت.

1325 شمسی/1946میلادی

 1 فروردین: رئیس جمهور امریکا، دولت شوروی را تهدید کرد که اگر نیروهای خود را از ایران بیرون نبرد، امریکا نیز نیروهای خود را به ایران خواهد فرستاد.

6 فروردین

ایران و بلوک شرق

شوراى امنیت دربارۀ خروج ارتش شوروى از خاک ایران جلسه‌ای تشکیل داد. آندره گرومیکو (Andrei Gromyko) نماینده شوروى، برای خروج ارتش سرخ قول مبهمی داد و از اعضای شوراى امنیت خواست، پرونده از شوراى امنیت خارج شود، اما نماینده امریکا مخالفت کرد و گفت باید جزئیات توافق بین ایران و شوروی برای همه روشن باشد. در نهایت، پیشنهاد شوروى برای عدم ثبت شکایت ایران با ٩ رأى مخالف رد شد. شوروى امیدوار بود، سفیرش، سادچیکوف (Sadchikov)، امتیاز نفت شمال را بگیرد تا شوروی آبرومندانه ایران را ترک کند.

15 فروردین

پیوند نفت و امنیت

▪ پیشنویس موافقتنامۀ تشکیل شرکت مختلط نفت ایران و شوروى بین احمد قوام، نخست وزیر و سادچیکوف، سفیر شوروى در تهران، امضا شد .حوزۀ این قرارداد، شمال ایران به استثنای بخشی از

آذربایجان غربی برای 50 سال بود که در ٢٥ سال اول، سهام ایران 49 درصد و سهم شوروی ٥١ درصد و در ٢٥ سال دوم، سهام هر یک ٥٠-٥٠ بود.

▪پس از هشدار امریکا به شوروى و اطمینان شوروى از اخذ امتیاز نفت شمال، این کشور نیروهای خود را از ایران بیرون برد و دیگر از پیشه‌ورى در آذربایجان پشتیبانی نکرد.

ابلاغیه مشترک ایران و شوروى درباره تخلیه ایران و پایان غائله آذربایجان

1. ارتش شوروى از چهارم فروردی نماه ١٣٢٥ ش خاک ایران را ترک می‌کند.
2. لایحه قرارداد تشکیل شرکت مختلط نفت از چهارم فروردین ماه 1325 ش، براى تصویب به مجلس پانزدهم پیشنهاد شود.
3. ماجرای آذربایجان، موضوع داخلى ایران است، روش مسالمت‌آمیزى براى اجراى اصلاحات پیش گرفته خواهد شد.

 1330 شمسی/1951میلادی

 5 فروردین

ادامة اعتصاب کارگران در همۀ شعبات شرکت نفت

 18 فروردین: شایعة حضور ناوهای جنگی انگلیس در خلیج فارس و استمرار اعتصاب در کارگا ههای نفت خوزستان

اخباری که خبرگزاری‌های خارجی دربارۀ رزم ناو و هواپیماهای انگلیسی حاضر در سواحل خلیج فارس منتشر کرده بودند، به شایعۀ روابط نگرا نکننده ایران و انگلیس دامن زد تا یک مقام مسئول نظامی اعلام کرد، خلیج فارس یکی از شاهراه‌های عبور کشتی‌های انگلیسی است و تا به حال هیچ کشتی جنگی یا ناوی به آبهای ایران نزدیک نشده است.

ضرورت همکاری امریکا و انگلیس بر سر نفت ایران

روزنامۀ یونایتد پرس، دربارۀ ضرورت اقدام مشترک امریکا و انگلیس دربارۀ نفت ایران نوشت «اشتراک منافع امریکا و انگلیس ایجاب می‌کند، این دو کشور هنگام بروز هرگونه خطر خارجی با یکدیگر همکاری و تشریک مساعی کنند و در صورت دعوی دولت‌های انگلیس و ایران، سازمان ملل متحد باید از تقابل انگلستان نسبت

به منافع ایران حمایت کند».

19 فروردین: دولت‌های انگلیس و امریکا با هدف هماهنگی و ایجاد سیاست مشترک بر سر موضوع نفت ایران، جلسات مشترک برگزار کردند.

23 فروردین: شدت گرفتن تظاهرات و اعتصاب در آبادان

26 فروردین

نفت و مجلس، کمیسیون نفت

جلسه سی‌وهشتم کمیسیون ویژۀ نفت با موضوع تشکیل کمیسیون فرعی برای بررسی ملی شدن نفت و نیز بحث‌هایی پیرامون موضع دولت علاء در امور نفت برگزار شد.

 30 فروردین

▪صدور اعلامیه شرکت نفت انگلیس - ایران در پی اعتصاب کارگران مناطق نفتخیز، بندر معشور و آبادان

▪دانشجویان و دانش آموزان تهران برای حمایت از کارگران آبادان در میدان بهارستان تظاهرات کردند که به تیراندازی منجر شد.

 1331 شمسی/ 1952میلادی

 4 فروردین: دولت انگلستان برای دومین بار علیه ملی شدن صنعت نفت ایران به دیوان بین المللی دادخواست داد و سرانجام، به صدور حکمی منجر شد که لغو یک طرفة قرارداد 1933 را از ایران سلب و کشورمان را به پرداخت خسارت محکوم می‌کرد.

16 فروردین: دولت انگلیس اقدامات خصومت آمیز خود علیه دولت ایران را تشدید کرد.

17 فروردین: دولت ایران به اقدامات خصومت آمیز انگلیس واکنش تندی نشان داد.

 21 فروردین: افزایش ناگهانی سهام نفت انگلیس و ایران

لندن-آسوشیتد پرس: «افزایش بهای سهام شرکت در چند ماه اخیر بی سابقه بود .زیرا امریکایی‌ها بدون اطاع قبلی سهام خریدند که در نتیجه آن، سهام معمولی 60 برابر ترقی کرد و به 6 لیره رسید؛ بیشتر قیمت سهام معمولی بین دو شلینگ تا  120شلینگ خریدوفروش شد».

▪نتیجه انتخابات مجلس هفدهم: سی نفر از نمایندگان اعتبارنامه‌های خود را به مجلس تحویل دادند، اما انتخابات  در 29 شهرستان هنوز خاتمه نیافته بود. در تهران، شایع شد، برخی از نمایندگان دوره هفدهم قرار است در منزل نخست وزیر با ایشان ملاقات کنند. در برخی از شهرها که حکومت نظامی برقرار بود،

انتخابات به تعویق افتاد.

 23 فروردین

مصدق در دیدار با برخی از نمایندگان منتخب مجلس هفدهم، دلیل نابسامانی وضع اقتصادی کشور را برای آنان بازگو و تصمیمات دولت را برای اصلاح این وضع چنین اعلام کرد:

1. تجدیدنظر در ارقام بودجه
2. تجدیدنظر در قوانین مالیات
3. تأمین اعتبارات کافی برای کارهای تولیدی
4. تجدیدنظر در سازمان اداری
5. لغو همۀ مقررات مزاحم
6. تنظیم برنامه برای استفاده از اسباب و وسایل نفت

1332 شمسی/1953میلادی

15 فروردین: پایان میانجی‌گری امریکا برای نفت ایران

دالس، وزیر امور خارجه دولت آیزنهاور، با فشار چرچیل، نخست‌وزیر انگلستان، اظهار کرد که راهکار تازه‌ای برای حل‌اختلاف ایران و انگلستان بر سر نفت ندارد.

مصدق قصد داشت طی دو روز آینده دربارۀ تغییر سیاست امریکا بر سر موضوع نفت و دموکراسی ایران، برای مردم سخنرانی کند.