شكل گيري موزه هنرهاي زيبا با نگاهي بر اسناد پالايشگاه آبادان

اسنادي از پالايشگاه آبادان مربوط به راه اندازي موزه آبادان

فرزانه بهارلو، زهرا سلیمانی

پيشتر ،  گمان می‌کردیم موزه هنرهاي معاصر آبادان، موزه‌ای نوظهور است که قدمت آن به همین چند سال گذشته باز می‌گردد، اما با مرور اسناد پالایشگاه آبادان، به اسنادی دست يافتيم که بیانگر سیر تشکیل و تکامل موزه آبادان در دهه سی شمسی  است.
موزه هنرهاي معاصر آبادان یکی از موزه‌های قدیمی ایران است. این موزه در سال ۱۳۳۸ به همت اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه‌ها و فرهنگ عامه، با مجموعه آثاری از دوره ماقبل تاریخی، تاریخی و آثاری ‌از دوره‌های متاخر تا دوره قاجاریه و نیز آثاری از هنرمندان کارگاه‌های هنرهای سنتی افتتاح شد و در سال ۱۳۴۰ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ساختمان موزه با الهام از معماری سنتی ایران شکل گرفت. این ساختمان دارای گنبدی به ارتفاع 22/5 متر است که متاثر از گنبد مقبره دانیال نبی شوش است. بنای موزه دارای یک طبقه ‌است. این بنا در آغاز دارای چهار تالار برای نمایش مجموعه آثار باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و هنرهای ملی بود. گنبد مخروطی متشکل از ۸ ستون اصلی می‌باشد که این ستون‌ها در رأس به هم متصل شده‌اند. موزه آبادان دارای یک تالار اصلی و دو تالار جنبی است. تالار اصلی؛ محل نمایش آثار دایمی موزه از جمله آثار به دست آمده از شوش (هزاره اول ق. م) و آثار دوره صفوی و قاجاری ‌است. آثار مردم‌شناسی و نیز هنرهای سنتی در این مجموعه قرار دارد. یکی از تالارهای جنبی ‌موزه به تالار نمایشگاه‌های موقت اختصاص داده شده‌است و تالار جنبی دیگر را کتابخانه و سالن اجتماعات تشکیل می‌دهد.

اداره کل هنرهای زیبای کشور، زیر نظر وزارت فرهنگ، در ۱۳۲۹ با هدف برگزاری فعالیت منظم در رشته‌های گوناگون هنری تشکیل شد. هنرهای اصیل ایرانی از جمله خاتم‌سازی، کوزه‌گری، زری‌بافی، منبت‌کاری، مینیاتورسازی، نقره‌کاری، قالی‌بافی، موسیقی ملی و تئاتر سنتی در این اداره احیا شد. ایجاد موزه از جمله فعالیت‌های این اداره بوده است. در اسناد موجود نیز پیگیری اداره کل هنرهای زیبا در سال‌های 39 و 40  شمسی، کاملا مشهود است. دکتر یزدگردی، شهردار وقت آبادان در دی 1339، طی مکاتباتی با اداره کل هنرهای زیبا، با واگذاری زمین جهت ساخت موزه آبادان موافقت می‌ كند .
 

در بهمن 1339، رئیس پالایشگاه آبادان با ایجاد موزه موافقت کرده و دستور می‌دهد تا در این راستا اقدامات لازم انجام شود .

در اسفند 1339، اقدامات مقتضی از سوی رئیس هیئت مدیره شرکت ملی نفت صورت گرفته و توسط اداره روابط و اداره مهندسی شرکت ملی نفت مورد پیگیری قرار می‌گیرد.

 

سپس گزارش‌های مربوطه به اداره هنرهای زیبا ارسال شده و قطعه زمین انتخابی مورد تایید قرار می‌گیرد. این زمین به مساحت 3450 مترمربع در ضلع شمال غربی دانشکده فنی آبادان واقع شده است. آقای علی هانیبال به عنوان نماینده اداره کل هنرهای زیبای کشور، زمین مذکور را تحویل گرفته و ایشان به عنوان اولین رئیس موزه آبادان، اقدام به ساخت و تجهیز ساختمان موزه در قطعه زمین واگذار شده، می‌نماید. اداره کل هنرهای زیبا، فهرست احتیاجات موزه را به ایشان تحویل می‌دهد.

 

علی هانیبال (آرکادی نستوویچ هانیبال یا صابر علیشاه) زاده روسیه،۱۸۹۰میلادی یا 1270 شمسی بوده است. آقای هانیبال از فرزند زادگان پوشکین شاعر معروف اهل مسکوی روسیه بود و به علت علاقه وافری که به زبان، ادبیات و فرهنگ ایران زمین داشت به سرزمین ایران مهاجرت كرد و پس از تغییر دین نام «علی» را برای خود برگزید. علی هانیبال به چند زبان زنده دنیا آشنایی کامل داشت و اشعار فارسی را به خوبی در ذهن و معمولاً در نطق‌ها و سخنرانی‌هایش به خوبی از اشعار پارسی بهره می‌جست. وی از بنیان‌گذاران «بنگاه مردم‌شناسی» بود. اساسنامه این بنگاه در سال ۱۳۱۶ شمسی به تصویب شورای عالی معارف رسید و بعدها به «موزه مردم‌شناسی» تغییر نام داد. علی هانیبال همچنین اولین نشریه تخصصی مردم‌شناسی در ایران را با عنوان «مردم‌شناسی» به کمک اداره هنرهای زیبا کشور در خلال سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۳۸ چاپ و منتشر كرد.

در مهر 1340 نیز قطعه زمینی جهت توسعه موزه آبادان توسط اداره هنرهای زیبا به این مجموعه واگذار شد. نقشه موزه آبادان را در اسناد زیر خواهید دید.