پيشينه تاريخی مشاغل زنان در نفت ، از پرستاری تا نخستين رييس آزمايشگاه گاز مسجد سليمان

امروزه و به استناد اسناد پرسنلی آبادان می دانیم که بیشتر کارکنان زن پالایشگاه آبادان که در سمت کارگری مشغول به کار بودند،برای شغل پرستاری از کودکان کارمندان پالایشگاه آبادان استخدام می شدند و از آنها با عنوان Nany در این اسناد یاد شده است.

زهرا سلیمانی
کارشناس مرکز اسناد صنعت نفت

یکی از روزهای مناسبتی در هفته ملقب به هفته دولت،روز کارمند است.روزی که در آن به عملکرد کارمندان زن نیز توجه می شود.تاریخ یکصد و دوازده ساله صنعت نفت اما بیانگر قدمت حضور زنان در این صنعت به ظاهر مردانه است.
نخستین عکس ها و گزارش ها از تاریخ نفت در ایران و حتی تاریخ نفت در جهان،به طور طبیعی حکایت از مردانه بودن این فعالیت دارد.سختی،مشکلات و خطرات کار اکتشاف،حفاری و تولید نفت و گاز در ایران و جهان،البته مردانه بودن این صنعت را حداقل در چند دهه  نخست تاریخ فعالیت آن توجیه می کند.
بررسی اسناد تاریخی پرسنلی کارکنان نفت ایران که از جمله گنجینه های ارزشمند تاریخی و پژوهشی مرکز اسناد صنعت نفت است ، بیانگر این نکته است که حضور زنان در مشاغل صنعت نفت با فعالیت در حوزه بهداشت و درمان و"آموزش"آغاز و به مرور و با ایجاد زیرساخت های فرهنگی و سازمانی مناسب این اشتغال به دیگر حوزه های صنعت نفت و از جمله حوزه های فنی تسری پیدا کرد.
امروزه و به استناد اسناد پرسنلی آبادان می دانیم که بیشتر کارکنان زن پالایشگاه آبادان که در سمت کارگری مشغول به کار بودند،برای شغل پرستاری از کودکان کارمندان پالایشگاه آبادان استخدام می شدند و از آنها با عنوان Nany در این اسناد یاد شده است.
آن ها،بیشتر از میان اقلیت های مذهبی انتخاب می شدند،زیرا نسبت به اکثر زنان ایرانی تحصیلات بالاتری داشتند و به زبان خارجی مسلط بودند.همچنین از خدمات کارمندان زن در امورحسابداری،ماشین نویسی،منشی دفتر،کارمند مخابرات،مربی کودکستان،آموزگار مدارس و دیگر مشاغل اداری بهره می بردند.(سند شماره1)نکته جالب توجه این است که وضعیت دستمزد کارمندان زن در قیاس با کارمندان مرد پالایشگاه تفاوت فاحشی را نشان نمی داد . همچنین برای خانم ها تسهیلات ویژه ای همچون مرخصی زایمان و یا انتقال به محل زندگی خانواده کارمند،در نظر می گرفتند.

سند شماره يك

خانم های کارمند،مشاغلی هم طراز کارمندان مرد را عهده دار می شدند.به عنوان نمونه در یکی از پرونده های پرسنلی می بینیم که یکی از خانم ها به نام"معصومه ده بزرگی"با شماره پرسنلی37990 سرپرست پانسیون های جانگشن اف3 و وسترن آبادان شاغل بوده و یکی از اوراق پرونده وی حاکی از افزایش حقوق سنواتی اوست.(سند شماره 2)

سند شماره 2

مستندات تاریخی حاکی از استخدام زنان غیرمسلمان در صنعت نفت نیز هست.یکی دیگر از کارمندان زن پالایشگاه آبادان،خانم مارگارت وصفی است.وی در سال 1310 در آبادان و در یک خانواده یهودی به دنیا آمد و تحصیلات خود را در مدرسه سپهر آبادان طی کرد و در سال 1325 به عنوان پرستار با حقوق ماهی 140 تومان در شرکت نفت انگلیس و ایران استخدام شد و به غیر از فارسی به زبان انگلیسی نیز مسلط بود.او در تاریخ 1948 میلادی(1327) از شغل خود مستعفی شده است.(سند شماره3)

سند شماره 3

بانوان ارمنی نیز در صنعت نفت اشتغال داشته اند.بانو مری هواگمیان نیز از جمله این بانوان ارمنی است که در فاصله سال های1326تا1338 در شرکت سهامی تصفیه نفت ایران مشغول بکار بوده است. (سند شماره4)

سند شماره 4

بانوان نفتی در بخش های فنی نیز حضور داشته اند.نشریه اخبار هفته مسجد سلیمان،هفتکل و نفت سفید در شماره 42 به تاریخ پنچشنبه 20دیماه 1341 صفحه4 گزارشی منتشر کرده از اولین بانوی کارمند ارشد شرکت سهامی اکتشاف و تولید نفت ایران.

در این گزارش کوتاه در معرفی این کارمند ارشد می خوانیم:" از تاریخ 11دی ماه1341 بانو لیلی غفاری به تصدی دایره آزمایشگاه گاز که یکی از مهمترین قسمت های تشکیلات مرکزی اداره شیمیایی در مسجد سلیمان است منصوب شد."

"بانو غفاری که اکنون اولین کارمند ارشد در میان کارمندان زن در شرکت سهامی اکتشاف و تولید نفت ایران در مناطق نفت خیز است،تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در تهران به پایان رسانده و در سال 1332 برای ادامه تحصیل به کشور های متحده امریکا عزیمت كرد و در دانشگاه میزوری در رشته مقدماتی طب که دوره آن 3سال است به تحصیل پرداخت.یک سال پس از آن به کالیفرنیا انتقال یافت و در دانشگاه سان فرانسیسکو رشته مزبور را دنبال کرد.در همان سال با یکی از دانشجویان ایرانی مقیم امریکا ازدواج كرد و به اتفاق همسر خویش تحصیلات خود را ادامه داد."

بانو غفاری

در ادامه این گزارش آمده است:" بانو غفاری پس از پایان دوره سه ساله مقدماتی طب،به رشته های شیمی و فن آزمایشگاه بهداری پرداخت و همگام با تولد دومین فرزندش در سال1340 به اخذ دانشنامه نائل آمد.از آن پس در بیمارستان"کامیونتی فرزتو"کار و به تحصیل بیوشیمی و انتقال خون پرداخت و پس از تکمیل دوره مزبور در همان سال1340 به ایران بازگشت و در حدود 8ماه پیش به استخدام شرکت درآمد."
گزارشگر نشریه اخبار هفته در معرفی همسر این بانوی نفتی نیز نوشته است: " آقای سیاوش غفاری،همسر ایشان نیز دوازده ماه قبل در شرکت نفت استخدام و اکنون در تنظیم سازمان و بهبود روش های شرکت ملی نفت ایران مناطق نفت خیز در مسجد سلیمان به کار اشتغال دارد."