سند اظهار نظر حقوقي درخصوص تبعات قرارداد كنسرسيوم

قرارداد كنسرسيوم و ملحقات آن كه به ترتيب در سال هاي 1333 و 1352 تصويب و اجرائي گرديد، تبعات مختلفي را براي صنعت نفت ايران در پي داشت؛ از جمله اين كه به موجب مفاد اين قرارداد، حق فروش توليدات جانبي مانند محصولات پتروشيمي براي ايران، صرفا به مصارف داخلي محدود مي شد و امكان صادرات آن وجود نداشت.

اسناد ارائه شده در اين بخش، گزارش سه صفحه اي آقاي محمدعلي موحد و دربردارنده توضيحات حقوقي بندهاي قرارداد كنسرسيوم در سال 1347 خورشيدي است. اين اسناد در پي گزارش باقر مستوفي مدير عامل وقت شركت ملي پتروشيمي  به دكتر اقبال، ارائه مي شود.

قرارداد كنسرسيوم پس از كودتاي 28 مرداد بين دولت ايران و كنسرسيومي متشكل از شركت هاي بين المللي نفتي منعقد گرديد، اين قرارداد پس از مذاكرات طولاني، از 22 فروردين 1333 آغاز و سرانجام در 28 شهريور 1333 به امضاء طرفين رسيد.

قرارداد كنسرسيوم در 29 مهر به تائيد مجلس شوراي ملي و در 6 آبان همان سال نيز به تصويب مجلس سنا رسيد. حاصل كار قراردادي موسوم به اميني- پيج بود. سرپرستي هئيت ايراني را در اين مذاكرات علي اميني، وزير اقتصاد و دارائي وقت عهده دار بود. اين قرارداد برخلاف قانون ملي شدن نفت ايران باز هم اكتشاف و استخراج و فروش نفت را به دست شركت هاي خارجي سپرد و ايران به دريافت حق الامتياز براساس اصل كلي پنجاه – پنجاه اكتفا كرد.

براساس اين قرارداد شركت نفت ايران و انگليس 40%، شركت هاي آمريكايي 40%، شركت شل14% و شركت نفت فرانسه  6% در منافع كار سهيم بودند.

البته در بهمن 1351 مقدمات شكل گيري كنسرسيوم جديدي با شركت اكثر كمپاني هاي نفتي غربي فراهم شده و قرارداد جديد در تابستان 1352 به تصويب رسيد كه هشت كمپاني نفتي بين المللي در آن حضور داشتند و مدت آن 20 سال تعيين شد.

پس از انقلاب اسلامي سال 1357 كليه قراردادهاي خارجي از جمله قرارداد 1352 (تمديد كنسرسيوم) لغو و در 14 اسفند 1357 عملاً امتيازات اكتشاف، استخراج، پالايش و صدور نفت از كنسرسيوم سلب و در اختيار شركت ملي نفت ايران قرار گرفت. در نتيجه شركت هاي خارجي طرف قرارداد به ديوان داوري لاهه شكايت و پس از سال ها دعاوي حقوقي سرانجام در 27 آذر سال 1369 با صدور راي ديوان عالي لاهه پرونده كنسرسيوم به صورت قانوني مختومه اعلام شد.

محمد حسن تدريسي

مركز اسناد موزه های صنعت نفت ايران

• قدمت : 1347
• محل نگهداری : آرشیو مرکز اسناد صنعت نفت