يادداشت روز/

موزه هاي نفت؛ دستاوردها و چشم اندازها

اكبر نعمت الهي

ثبت 104 نقطه تاريخي صنعت نفت، افتتاح يك موزه نفت، قرار گرفتن دو موزه ديگر در آستانه افتتاح و برنامه ريزي براي راه اندازي دست كم 24 موزه نفت، در نقاط مختلف كشور، ره آورد چهار ساله فعاليت مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت ايران است.

موزه هاي صنعت نفت، طرحي كه اگر چه با تاخير چند دهه اي و اما و اگرهاي فراوان پا گرفت، اما اين بار به همت تلاش جمعي نفتي ها و علاقه مندان به تاريخ اين صنعت و تاريخ كشورمان، با جديت تمام پيگيري شد و با وجود همه مخاطرات و ناملايمت ها، از جمله كمبود امكانات و فراهم نبودن شرايط مطلوب، اكنون به نقطه اي رسيده است كه بي هيچ ترديدي مي توان گفت راه بازگشتي بر آن متصور نيست.

شايد اگر "موزه بنزين خانه آبادان" در محل نخستين پمپ بنزين كشور، طي يك سال و اندي كه از افتتاح آن مي گذرد با استقبال مخاطبان رو بر و نمي شد، يا "موزه كارآموزان آبادان" كه هنوز به طور رسمي گشايش نيافته در ايام نوروز، مورد توجه علاقمندان به صنعت نفت قرار نمي گرفت، يا ده ها نقطه از تاسيسات و اماكن صنعت نفت به ثبت ميراث فرهنگي درنمي آمد، امروز نمي توانستيم با اين قطعيت در مورد دستاوردها و سرنوشت موزه هاي نفت اظهار نظر كنيم.

به عبارتي مي توان شناسايي نقاط واجد ارزش تاريخي صنعت نفت و تلاش براي حفظ آنها و در مواردي جلوگيري از وارد آمدن آسيب هاي بيشتر به آنها را از گام هاي اوليه، اما اساسي در ميان فعاليت ها و اقدامات انجام گرفته از سوي موزه هاي نفت، برشمرد. مكان هايي كه مانند تلمبه خانه هاي دارخوين و پايتاق يا به دست فرآموشي سپرده شده بودند، يا مانند جايگاه هاي قديمي سوخت در تهران، خطر تخريب به بهانه هاي تجاري و ضرورت هاي توسعه شهري، آنها را تهديد مي كرد.

هر چند بايد گفت كه در مواردي نيز آثاري از ميان رفته و امكان بازگرداندن آنها به شكل اوليه متاسفانه وجود ندارد. چنانچه مشابه پمپ بنزين دروازه دولت كه اكنون مرمت و بازسازي بناي آن براي تبديل به يكي از موزه هاي نفت در جريان است، جايگاه هاي ديگري با همين ويژگي ها و قدمت معماري وجود داشته اند كه متاسفانه پيش از شناسايي و ثبت در فهرست آثار ملي، تخريب شده و تغيير كاربري يافته اند.

رونق گردشگري صنعتي، بويژه در شهرهايي كه صنعت نفت در آنها از پيشينه بسياري برخوردار است، مانند مسجد سليمان، آبادان، كرمانشاه و ... مي تواند از جمله اهداف و نتايج جنبي ايجاد و توسعه موزه هاي نفت باشد. هر چند طرح موزه هاي نفت در حال حاضر حتي برخي شهرهاي به ظاهر خارج از حوزه فعاليت هاي نفتي را دربرگرفته است؛ موزه صنعت نفت كرمان كه در محل كنسولگري سابق انگليس در اين شهر در حال آماده سازي است، از جمله اين موارد است.

چنين نقاطي عمدتا مراكزي هستند كه با حوزه گسترده پخش نفت و فرآورده هاي آن در سراسر كشور در ارتباط بوده اند، چنانچه حتي پيش از آغاز طرح راه اندازي موزه هاي نفت، در سبزوار، به عنوان يكي از مراكز پخش در شمال شرقي كشور، موزه نفت اين شهر با ابتكار شخصي، راه اندازي شده بود. انبار نفت مشهد نيز مثال خوب ديگري در اين زمينه است. اين مكان با انبارهاي پرچي قديمي، از جمله ديگر نقاطي است كه براي ايجاد موزه نفت در نظر گرفته شده است.

شايد در اين مجال، برشمردن همه مواردي كه در بالا به آنها اشاره شد، امكان پذير نباشد، چنانچه براي مثال پرداختن به مشخصات و ويژگي هاي موزه هايي كه قرار است در مسجد سليمان، شهر نخستين هاي نفت در ايران راه اندازي شود، خود حديث مفصلي است، همين طور آبادان كه تا كنون دو موزه نفت در آن راه اندازي شده و سه موزه ديگر در دست ساخت است.

با اين همه، مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، اميدوار است با بهره گيري از نظريات كارشناسان و صاحب نظران صنعت نفت و ميراث فرهنگي و استفاده از تجارب بين المللي در زمينه حفظ و حراست از ميراث صنعت نفت و ايجاد موزه هاي صنعتي، چشم اندازي روشن و اميد بخش را براي تاسيس و راه اندازي موزه هاي نفت در سراسر كشور، پيش روي اهالي اين صنعت و علاقمندان به رويدادها و تاريخ معاصر كشورمان بگشايد.