آتش بر جان تاریخ

اكبر نعمت‌الهی

ساختمانی که در میدان حسن‌آباد تهران با حریق روبرو شد و از هم پاشید یکی از مظاهر تاریخی معماری آغاز قرن سیزدهم خورشیدی بود که متاسفانه در آتش بی‌مسئولیتی سوخت و خاکستر شد.

کسانی که این خبر را شنیدند همه با تعجب از هم می‌پرسیدند که مگر می‌شود؟ مگر چنین بی‌مسئولیتی ممکن است؟ این ساختمان و ساختمان‌های نظیر آن‌که گرچه در تهران کم نیستند اما یک ویژگی دارند؛ آنها را می‌توان مظهر یک دوره از تاریخ تحول زندگی مردم ایران شمرد.

میدان حسن‌آباد تهران به لحاظ شرائط و بافت ساختمانی و غیر آن مظهری از تمدن تهران به حساب می‌آید. روزگار سپری‌شده مردمی سالخورده که عادت داشتند در خیابان لاله‌زار بستنی بخورند و سینمایی بروند و با تارزان و زورو و قهرمانان دیگر مبارزه کنند و در روزگاری که هنوز غرب تهران با ساختمان‌های برج مانند بسته نشده بود از هوای خنکی که از سمت شمال به سوی جنوب در جریان بود بهره بگیرند و شب‌های‌شان را پر از لذت و زندگی کنند.

آنها که به تهران دل بسته بودند برای چنین هوایی و برای زندگی ساده اما جذاب آن روزگاران است که به آن دل بسته بودند.

حالا این مظهر و نماد رفته است و به زودی احتمالا یکی از موسسات برای خود بر ویرانه‌ای که ایجاد شده است ساختمانی بنا می‌کند تا بر جنازه بخشی از تهران پایکوبی کند.

اما مهمتر از ساختمان، اسنادی است که در این ساختمان سوخته است و بسیاری از پیچیدگی‌های تاریخ عصر نفت و ملی شدن صنعت نفت را آشکار می‌کرد.

و یادمان می‌ماند که بسیاری از اسناد زندگی مرحوم دکتر محمد مصدق و آیت‌الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت در ساختمانی کمتر شناخته‌شده در جنب میدان و دیوار به دیوار یکی از مهمترین ساختمان‌های آتش‌نشانی تهران سوخت و خاکستر شد.

وقتی در کار تاسیس و ایجاد موزه‌های تخصصی صنعت نفت به هر اداره‌ای مراجعه می‌کنی تا اسناد صادقه رویدادی تاریخی را جمع کنی و ضمن کار پژوهشی روی آنها، اسناد را در مکان مناسبی نگه داری همواره با ممانعت ادارات مختلف روبه‌رو می‌شوی. این اسناد اگر توسط یک مرجع تخصصی نگهداری شود طبیعی است که از خسارت و آسیب مصون بماند.

متاسفانه در واگذاری اسناد تاریخی سازمان‌ها و موسسات به صورت بخشی به قضایا فکر می‌کنند و در مقابل اراده نگهداری درست و علمی مدارک مقاومت می‌کنند. حال آن‌که مراکز موزه‌ای معمولا برای نگهداری اسناد و مدارک منابع لازم و تخصصی را ایجاد کرده‌اند. نباید بگذاریم همه تاریخ پیش چشمان‌مان بسوزد.

وقتی کلیسای نتردام دو پاری در آتش سوخت همه فرانسه سوگوار شد. ملتی که فرهنگ خود را قدر نداند رشد نمی‌کند و مرتب در معرض آسیب ویروس بیگانگی است. در مراقبت از تاریخ باید قدردان داشته‌هایمان باشیم. اسناد تاریخی از نفت مهم‌ترند. آنها درسهایی برای آیندگان هستند.